NGA HUA O TE MOHIOTANGA Ma nga Tangata Maori. PARAIREI, 2 OKETOPA, 1874.

Hawke's Bay Times, Issue 1616, 2 October 1874, Page 379

NGA HUA O TE MOHIOTANGA Ma nga Tangata Maori. PARAIREI, 2 OKETOPA, 1874.

" Ki a koe tenet, E Kara" NGA EINATI A TE lIOTOKE. E ki ana te tahi o nga nupepa o te pito o ruuga nei; lie hanga te kino mete iuukiiriri o te hotoke nei, i raru ai te wlmkiaro o te tukomaha; i kake ai hold ie utu o te km, o te liipi, i te taone nei i P'nnke. He amu muu kau ano nga kupu it o kouei Pakeha, i te ijiea hold, ko ie utu mo te kau kotalii, ;;ei kau ma nga kai patu kau, i era tau £7 10 mo te kuri kotahi; tingia e te kino o te hotoke nei, kua kake te ulu o te kau, a kua tae ki ie 1U mo te kau kotalii, patf kau te «£5 i t--u*i ra i te kawenga a te kino lioti-ke. He mea ano ia i penei ai te nui o te utu o te kau ; lie kore no te tupu o te taru taru. i te kino hotoke, hei kai ma nga kau. Kotalii paamu i Wairarapa, ko nga kau i ma i te kai i taua paamu i era tau 3(0 kuri. A i te hotoke nei, ka-rapua nga kau o taua paamu hei kau putu ma t« piha patu kau. Haere ake nga kau i kitea e 30 ano, nga mea i ahua luouiona. A ko Wairarapa te whenua, i puta nui ai he kau, i rato ai nga Paheha o Pomke itepiiwhii ma ratou. Na ko tenei, i te hot* ke nei, i haere mai i Patea lie kau, i whivvhi ai nga Pukelu o Poneke i te kai; nawai ano koia i ki, ko Poneke pupa kaumko, ko te whenua titohea, ko te inaara kua whetengitia, hei homai kai. He tawai koe, kite moana i koparea te, kite ißaukawa. KUA MATE A KAPERIERA TAMAIROHI. Kua mate te tino rangatira o Ngatipukeko, ko te ing a o tenei rangatira ko Kaperiera Tamairolii. He Kai whakawa Maori aia, lie tangata e lino paingia ana e le Kawanatanga, a e nga Pakeha ano hold e si olio ano i te takiwa i mahiai taua tangata; e ki ana te kai tulii tuhi atu o Whiikatane kite nupepa kite Pei o Pereneti Tainuma te hemukai i mate ai teiiei rangatira. Kotalii marama ona i takoto turoro ai; a lie mea mahi aia e nga toliunga Maori. He wai Maori antike te kai a taua turoro i nga ra o taua marama ; na teiiei mahi a aim toliunga a Kaperiera i mate ai. Mebemea e pend ana te mahi liianga a nga Takuta (kai whangairongua ki nga turoro) a te Paki'lia, penei, ka tino whakawakia taua T«kuta e nga Pakeha, a lie wliare here here le tukunga iho o n»a mali penei. Kongo rawa ake nga Pakeha o taua takiwa e mate ana a Kaperiera, kua hemo ke te niaiiawa ora o taua turoro i •nga mahi nukurau o nga toliunga Maori. He mea tuin lulii e tetahi Pakeha nga korero kite kai whakawa tuturu o taua takiwa; a n t taua kai whakawa i tono a Te Kerana, kia haere aia hei mahi i taua turoro kia ara ai, tae rawa atu aia, e vvhukahemolß-mo ana a Kaperiera. Ao ake i te ra i tae atu ai a Te Kerana, ka maie a Kaperiera. He aha ano, i mau urnu ai t« Maori,-ki ana mahi hianga o na mam, ki ano te Maori i kite noa, ki ano te.Mani i niohio noa ko te Pakeha te iwi mohio ki nga mea e kai ai te turoro kia ora ai i te mate turoro, kihai tenei mea te tangata ikiia e Te Atua. E Te Atua i hangii eia te tangata kia orate tangata i te hau anake, e haangia ana i tana mangai; kiiiai ano hoki i kiia kalia te langnta e imi i te wai. Ottia, kihai ano lioki i kiia e Te A'tia. e orate -tangata i te wai anake, hei kai manna, ko nga mau o te whenua. Ko nga muu o te moana nga mea i kiia hei kai ma te tangata kia ora ai tana, tinana, kia kaha ai tana uaua, kite ngaki kai maana. A i mea ano Te Atua, i nga wa e pa ai te mute turoro kite tangata, na ano nga kai e kai ai te turoro kia hoki mai ai ano te ora ki nga pongi o tanaihu. Kahore he kupu mai a Te Atua kia kaua e korerorero te tangata ki aia whakatangata ; i mea Te Atua, ma nga kupu a to iwi kia ratou whakatangata, e matau ai tetahi tangata ki nga whakaaro a te tahi tangata, e tika ai ta ratou mahi, i noa mea o te ao nei. Odia kihai Te Atua i mea ko to kupu o te mangai tangata, koia ra anake te rongoa maana e wh.'.kaora te turoro. He wawata na te porangi nga kupu e kiia nei he karakia turoro; he karakia makutu, he komemc kau na te whakaaro kua kapotia e te tino o te Kuwaretanga. Kati koia pea i te iwi Maori, kaua e tukua a koutou turoro kia hiangatia, am kia kohurutia e nga porangi o roto o koutou. Mt-hemea koia, he htinga mana aua tangata e ki nae, ora ia ratou nga turoro, i a ratou kupu anake, tena koia. He namu waeroa te mea i iti rawa iho i te tangata, a kite mea e ora te tangata turoro i nga kupu ki atu a aua tohuuga Maori; heoi ra, me karakia ano hold e ratou tetahi kano onepu e aua toliunga, Ida oho ake taua kano onepu hei tino namu ora. Oti ko te mea nui o te ao nei, ko tenei mea ko te tangata kia ora i te kupu anake o aua toliunga, a ko te mea iti ko te nama Ida kaua e taea e ratou. Na koutou ano na te iwi Maori i aro ki aua hukehuke koia i mau roa ai a ratou hianga me a ratou kohuru ia koutou, Ma koutou ma te iwi e ki he ture, kia whakamutua nga karakia liianga o mua, ka inutu ai aua nanakia. No te 7 o Hepetema, 1874, a Kaperiera Tamairolii i mate ai. NGA KAI TIAKI MO WAIAPU. E ki aua te Papati Pei Herora nupepa, kua kiia te kupu kia tonoa etalii pirihimana o te marihia, Ida haere ratou ki Waiapu, hei titi.ro heitiaki i taua takiwa, kia kaua, ai he kino i te waipiro, i te tahae, d nga he e kinongia ana e te ture. HE KUPU KA MATUTAERA. E ki ana te kai tuhi tuhi utu o Rakaranu (Wlmingaroii) kite tahi o nga nupepa o Altai-ana kite Hatariri Koroho, kua puia te krpu a Matutaera, k a tukua nga mahi, kia mahia nga rerewei, kia puta kite nuku o te whenua; a e mea ana te kupu a taua kai tuhi tuhi i mea a Matutaera, ko te taka e tukua ai te rerewei Ida haere, me utu e te Kawanatanga, ki nga tangata no ratou te whenua, e haereu e te rerewei, kia kotahi hikipene mo te putu, kotahi oia putu o te roa o te rerewei. A e niea una taua ,

nupepa Te Hatarioi Koroho kite mea ka whakaaetia taua hikipene mo te putu, penei, ko te utu mo te inaero kotahi o taua rerewei e haere ai, kia £132 mo te maero kotahi. A e mea aua auo taua nupepa, raehemea e whakaaetia ana taua, utu,peuei ko teutu mo teekakotahio nga whenua e pau ana i te rerewei, kia £l7 10 mo te eke kotahi. E mea aua taua nupepa, he utu tino nui rawa taua utu i karanga nei a Matutaera; a e mea ana ano taua nupepa. Engari. kia kotahi hikipene mo nga puta e toru, ka tika ; ko te kupu tenei o taua nupepa, na aua kupu mo nga rerewei i kiia ai, kua rautu nga ra o te whakahe a te Maori ki tenei mea kite rerewei, kite piriti mo nga awa. A e mea ana taua nupepa, kapai ano kia manaakitia taua kupu a Matutaera a Te Kawanatanga, kia korero ratou ko nga Maori; kia wawe ai te takoto he tikanga mo aua mahi, kia rite; ka mahi ai i te mahi. E ki ana taua nupepa, he t>no korero pai rawa ake enei, i nga korero katoa o nga tau kua pahure nei. TE WAHINE A AIHEPINE KAIHAU. E Id ana te kai tuhi tuhi mai o Waikato kua tae a Topaea te wuhiho a Aihepene Kaihau ki Areke. Ako Teßinga, te tamahire a Manuwhini Tamati Ngapora, e liar re ana ko Orakei i Akarana, ki kite i ana huanga, i Ngatiwbatua; ko Tuwhenua raua ko Ngatihiwa kua peia mai i Tokangumutu. He mea hoki na o reira tangata, he hunga mahi he raua, e kiia ana i kitea ia raua te rongoa wbakamate tangata e mau haere ana. Eki ana nga Maori o taua kainga ; he rongoa pea taua rongoa, he whakamate i te Pakeha, mahi waipiro ma Matutaera ma. Tetahi take ano, ko taua Pakeha kei te mahi paura ma nga Maori; a eki ana nga Maori kua, mea te kupu a tetahi pukapuka (e ai ko te korero a taua kai tuhi tuhi mai o Waikato,) kia utua kite tangata maana e hopu mai taua Pakeha, kia kotahi matio pauna ma taua tangata hopui taua Pakeha. A e tupatoria ana koia ta tc take o Tuwhenua ma i haere ai ki reira. KAIPUKE U MAI. Kua u mai ki Rititana te kaipuke a te Merope, i rireraai i Ramana, a 92 nga ra ona i rircmai ai ka u mai ki reire, e 336 Pakeha i eke mai i taua kaipuke. HE KUPU NO BOTOP.tIA. Kua tuhi tuhia e nga Pakeha n Rotorua e ratou, ta ratou kupu kite pukapnka, a kua tukua taua kupu kite Kawanatanga ; kia whakaaetia he pirihi* mana Pakeha mo Rotorua. He tint rawa nga Pakeha no ratou nga ingoa kua tuhi tuhia ki taua pukapuka; a kua tukua taua kupu kia Te Hamurini te kai whakawa tutui u o taua takiwa, maana e tuku kite Kawanatanga. HE SETA I TUKUA MAI. Marae Kakaho, Hepetema, 1874.—Ki te Kai Ta o te nupepa Haku Pei Taima, —E boa, tena koe, —E hoa, he kitenga iho i ngi korero whakahe te Waka Maori o te 25 o Akuhata, 1874. He tika ranei tana whakahe mo te taua waka mo Takitumu. E he ana ranei, ki taku mohio e he ana, te whakahe mai a taua nupepa i ta taua, no te mea i reira katoa nga whakaaro a nga tangata Maori i mua. No te kitenga a etahi tangata, he mahi wbakahi te mahi a taua nupepa no reira, ka niabue i nga Maori taua nupepa. Tetahi he kore, kaora e panuitia nga reta ; e whai tikanga ana mo te panui; tetahi, kaore e whakamurama mai i nga mahi a nga Paremata, i nga ture hei mihiotauga ma nga Maori. Eki ana hoki taua nupepa nei, ko ta taua nei nupepa, e rua tonu nga rarangi. Ae e ngari tera i tika o te korero o taua mip'pa. He kore kaore i taia kia wha nga rantngi (reo Maori) kia pai ai, no rein hoki ngi korero a nga tangata, e ki nei kia nui atu nga korero mo Taki* ttituu kia Manaakitia ai; kite rua tonu nga rarangi, taihoa, ka mahue i nga laugata, no te mea kotahi mined, e korero ana ahau kua mutu aua rarangi e rua te korero. Na k a rongo koe eto l\ aku Pei Taima; na te wbakahi ote Waka Maori, na te kore maratnatanga o nga mahi, na te kore kaore e tukua nga reta, kia panuitia, na totta ngakau wbakakahe, na tana mahi whakariroi ke i nga reta; ka mahue aia i te tokomaha o nga tangata. E ki ana hoki taua nupepa, ko'te tika, ko te pono, ko te aroha ; ae ra eai taaua ki. Ki taku mahara, kaore i pouo, kaore i aroha ; engari ko te tito, ko te teka, ko te parau raua, mo tataua, mo Takitumu. E ki nei, ko nga hua o te mohiotauga ma nga Maori. Ae ra, kia maha nga rarangi kia kiia ai, k > te hua o te mohiotanga. Korowa hoki i whaka Maori ai, hua atu, lie manako panui ano. Meinga kia maha nga rarangi, Ida huhua ai hoki nga korero koi (kei) patukia taua e nga reta a nga tangata e tuhi mai na ki a koe kia tika ai ta taua tuakaha, e kia ana K wliiti tuamaka, Kei te koua o tc llangi; Koi te pewa o te Itaugi. K riri aku uaua ; Ifi riri aku kaokao. Te uaua o te titvi ; Te uaua o te mano ; Te uaua o te Paraoa. Homai hei uaua moktl, Kia riri i roto ; Kia wana i waho. No te mea tena tuakaha, mo te whakahe a te Waka Maori; a e tahi atu tangata hoki. Meinga kia kaha ta taua nupepa koi (kei) tae (he) whakahe (a) te tangata kia taua, kia kaha ra e hoa. Hoi tukua atu tena reta kia kite nga boa Pakeha me nga Maori o Niu Tireni, ka korero te waha, kia titiro nga kanohi, kia whakaaro te ngakau.—-Na te hoa aroha, —Na Kakaka Maki.