NGA HUA O TE MOHIOTANGA Ma nga Tangata Maori. PARAIREI, 4 HEPETEMA, 1874. “Ki a koe tenei, E Kara.”

Hawke's Bay Times, Issue 1608, 4 September 1874, Page 347

NGA HUA O TE MOHIOTANGA Ma nga Tangata Maori. PARAIREI, 4 HEPETEMA, 1874. “Ki a koe tenei, E Kara.”

TE PAREMATA 0 NIU TIRENI. He korero enei na Te Kawana ki nga riiema o te Paremata. He korero naana mo nga main mutunga o nga ra e tu ai taua Paremata i tenei tau. Kei mea nga tangata e tiliro aua ki nga korero o te nupepa nei; no te mea kua taia e matou nga kupu a Te Kawana i te ra i mutu ai te runanga o te Paremata, whai hoki koia ra ano hoki nga korero mutunga a matou e ta ai i nga korero o nga mahi o taua Paremata. Kabore, kiano i pau etahi o nga korero o taua Paremata he nui kei muri; a, ko nga mabi katoa ka whakamaoritia e matou ki roto kite nupepa nei. He mea hoki na matou kabore ano nga Maori o era tau i kite i nga tikanga, i nga whakaaro, i nga mabi o te Paremata ; katahi nei ano, na matou i wbaka* maori'ki te reo Maori, ka kite te iwi i nga tikanga e mabia" nei mo tatou. (NA TA MATOU KAI TUHI TUHI I TUKU) MAI I TE WAEA.) Poneke, 31 Akuhata, 1874.—N0 tenei ra i wbakamutua ai e Te Kawaua, nga mahi a te Paremata mo tenei tau; he mea kii eia kia hui hui ano te Paremata a te 1 o Tibema, 1874. NGA KUPU A TE KAWANA. Ka mea a Te Kawana; e boa ma e nga Kaunihera, me nga raugatira o te runanga Paremata. E whakapai atu ana abau kia koutou, mo a koutou mahi nui i mahi ai, ahakao be poti te wa i tu ai te runanga o te Paremata, be nui nga mabi i mabi ai koutou, i te Paremata ka meinga nei e abau kia mutu. No te mea, ko te korerotanga wbakamutunga tenei, oku e korero ai ki koutou i roto i nga mahi o tenei Paremata; koia abau i mea atu ai, e mohio pu ana ahau ki nga mabi me nga whakaaro manaaki mai a te iwi ki au. Ahakoa kahore i roa nga ra oku e Kawana ana i te whenua nei; kua kite ahau, i nga nui o te iwi, i horahia mai ki au, o nga rangatira o to iwi o nga raugatira o te Kawanatanga. A oku ka hcki nei ahau ki toku kainga i tawabi, ka pu ano he raahana i roto i au kia koutou, ki tenei whenua ano hoki. A kite mea ka kite ahau i nga mahara ranei, i nga mabi ranei inaku, e nui ai te whenua nei i au, ahakoa kei tawhiti ahau; ka mahi ano abau, i aua mahi mo te whenua nei. E mea ana abau, he nui nga painga mo te whenua nei e puta mai i te ture mo nga ngahere, kua kiia nei e koutou hei ture. No te mea ma taua ture e tiaki nga ngahere, kia toe ai he rakau mo nga mabi o nga tau e baere ake nei, a ma taua ture ano hoki e tiaki nga ngahere, kia maru maru ai te whenua, ki tupu ai he kai ma te iwi. Kua tino tutura ia koutou nga tikanga mo tana ture ngahere, na konei ahau i mea ai, a ma koutou ano hoki e mea, kia waiho etahi whenua hei whakatupu moni, kia kitea ai he utu, e oti tika ai nga mabi mo aua ngahere. He tini nga ture kua mabia e koutou i tenei Paremata, bei whakanui i nga mahi e tupu ai he pai kite iwi, a, e tika ai ano hoki nga mea i kiia kia whakatikaina. E mea ana abau mei roa pea nga ra o te Paremata nei i mahi ai, kua oti ano nga kurero.mo te Niu Tireni me te Poronibia Kamupene. E mea ana abau, na pea e titiro a koutou whakaaro ki taua Kamupene, a ma aku hoa o te Kawanatanga ano hoki e mohio te nui o nga mea o taua mahi, e puta mai mo te whenua nei; koia ahau i mea ai, a ona ra ano kia whakahoutia ano ki koutou te kupu mo taua mahi. E whakatau tonu nga whakaaro o aku hoa ki nga tikanga o nga mahi o te mahi ma te iwi, mete mabi, uta Pakeha mai ano hoki o tawahi ki konei; mete mahi ono hoki mo te meera atu ano o konei ki Kareponia kia tuturu ai taua mahi kawe kawe meera. Ko taua mabi ano ia ma tenei whenua, ma Niu Hauta Wera, ano hoki, e mahi tahi. Mo nga mahi ano hoki e utua nei ki nga kai mabi Kawanatanga, ko aua moni, e ata mabia e aku boa, ki nga ritenga i kiia ai aua moni. E nga Kaunihera o te Paremata ; he runanga Paremata tenei e mabaratia roatia e te whakaaro, no te mea, kua kiia e taua Paremata kia whakakahoretia nga Kawanatanga Porowini o te motu nei; kua tino kitea te whakaaro o te Paremata e te iwi; he mea hoki i tokomaha ke nga mema o taua runanga i whakaae, kia wbiikakahoritia nga Kawanatanga Porowini. A kua kitea ano hoki te whakaaro o te runanga Arika, i na hoki i roto i a ratou tunga korero, i aro ano te whakaaro whakaae o taua runanga, kite kupu whakakabore ano hoki i nga Kawanatanga Porowini. E kiia aana he tini ke nga tau, i whakaaro ai te tini 6 te iwi, i enei whakaaro; e hara nga mahi o nga Kawanatanga Porowini, e te mabi tino tika e puta nui mai ai kia ratou kite iwi nga painga o nga mabi katoa, A he mea ano hoki na te runanga Paremata, hei mabaratenga ma tatou a ko ake nei, ko ta ratou whakaaro e penei ana. Ko nga moni e puta mai ana i nga whenua, kia mabia ano aua moni ki nga mabi hei nui mo te iwi, a kia mahia auo hoki aua moni ki nga takiwa i puta mai ai aua moni. Ma tenei whakaaro, e kore ai e tika te kii be mea whakakahoro nga Kawanatanga Porowini, kia pau ai nga moni mahi mai i nga whenua, hei mea i nga mahi ke. E mea ana ahau, kia mahara nga Kawanatanga Porowini, kia. mabi marire ratou i nga mahi e oti pai ai a ratou Kawanatanga, a nga ra e tae ai ki nga wa e mutu ai ta ratou mabi, kia tau tika ai te hiahia a Te Paremata nei i ki ai mo aua Porowini. E koa ana ahau, no te mea, ka mea atu nei ahau, e kake haereana nga mahi, mete nui o te pai ki te iwi o to whenua nei. A e mea ana ano abau, kia arahini koutou e Te Atua kia penei ano hoki te pai o nga hua o enei mahi a koutou, me nga nui i puta mai kite iwi i era main a koutou i era Paremata, kia roa ai ta koutou tirohanga i te nui o tenei whenua o Niu Tireni; i nga wa e kitea ai, kua nobo nui te iwi, kua noho i te ora mete rangimarietanga. Kua tukua mai e Hori Te Aroatua o Waipukurau, nga utu mo te aupep ; a. nei,

tu ano i tet>matanga o Hepctema a tao noa kite inutunga o nga.ra o Nowema, 1874, e torn marama. Ka tukua atu tenet nupepa ki aia i roto ite poobi; ko nga nupepa maana a nga ra & muri nei, let i'nkua atu maana e matou, ki ta matou •P.ikeha kia Te Mete, a ma Hori e tiki au;i nupepa i te Toa o taua Pakeha. E rnea ana te reta a Hori, me raahi e matou,nga korero Maori mo te nupepa nei kia rite te nui ki nga korero Pakeha, ano o te nupepa nei; he tika ano taua kupu a Hori mehemea, e rite, ana te maha o nga Maori kite utu, a kite tango ite nupepa nei kite tini o nga Pakeha e utu nei i tenei nupepa. Penei, ka main pea matou i te nupepa reo Maori katoa ; kia kiia ai te ingoa ko " Takitmnu," ko te ingoa o te waka tera rawa o ana tupuna. He pono ma te iwi o taua waka te nupepa nei; a mo nga tangata katoa ano hoki o nga waka katoa ote whenua nei. He Toa taouga tenei nupepa no nga mea pai mo te Maori. A ma aia waka, ma aia waka e homai he utanga mo tenei waka, whai hoki e kite ano ana tini waka, i.nga utanga mo ratou e pai ai, hei taonga ma ratou i roto ano i te waka nei, hei o ma ratou ki o ratou kainga. He reta tenei i tukua mai, kia taia kite nupepa nei, Te Teko Wabi o Eangitaiki, Akuhata 24,1874.--" He reta tono panui kia te Haku Pei Taima; kia iuomai ki nga tangata, ka tuhia nei o raua ingoa ki raro ake nei, mete ingoa oto hapu, ote kainga. Ko te moni ka hoatu ki a koe £0 6 6. E hoa, ete Kai Ta ote Haku Pei Taima, tena koe,—Nga korero mo ta maua nei nupepa, kaua i nga hakirara o te '• Waka Maori," e ngari i te ara o te runanga nui, mete runanga whakatakoto ture, mete Kaunihera, ine te Paremata, ara me nga tini mea katoa ote ture. Te tahi mau hoki e tohu tohu mai etahi korero ma maua mo ta maua hapu, ma te Haku Pei Taima; kia marama ai ta maua korero mo ta tatou taonga nui kua rangona nei e nga tahatika ote Ao mete motu katoa nei. Koia maua i mea ai, kia pai te whakahaere mai i ta maua nupepa ki ta maua hapu. Heoiano. Te ingoa ote tangata, te hapu, te kainga—Na o Hoa, Na Rawiei Utatu-ki-te-Ranoi, Na Hoani Tahuna, na Wabahoe, katoa". E pai ana e hoa ma, kia manaakitia i te iwi Maori nga korero o te nupepa nei, No te mea, e ki ana matou, he mahi pai ta matou _ e mahi nei, e tuku nei i te korero hei mohiotanga ma te iwi Maori. A e kore rawa taua mahi ako a matou, mo nga Maori e mutu mutu kia ratou. He korero pona katoa, he pono anakenga korero, me nga kupu e taia ana e matou kite nupepa nei,kahore rawa nei he kupu tito, he kupu kuare o aua korero. A hei pai anake aua korero a matou mo te Maori, Na kocei matou i mea ai, ko te iwi katoa, e rapu ana i te mohiotanga ma ratou; me utu e ratou te nupepa nei kia tukua atu ai taua nupepa kia ratou. E kore hoki te tangata e ora mehemea e whakatikia ana i te kai, whai hoki e kore ano e roa ka mate, ara ka mutu te mahi a te nupepa mehemea, kabore e utua i te iwi. He nupepa tenei e aro ana toona mahi ki te iwij; kabore kau he tautoko a te Kawanatanga i aia; kahore he kapa kotahi o te Kawanatanga i homai e ratou hei whakakaba i tenei nupepa, na te kai ka orate tangata, ana nga kai utu ite nupepa, i ora ai, i kaha ai ano hoki te mahi a te nupepa. I roa ai ano, i puta nui ai auo te tino korero e rongo ai te iwi i nga mahi nui, me nga tino kupu a nga kai whakahaere tikauga o te ao. "Nukaka, Akuhata 19, 1874 te tau.— Ki te Kai Tubi o te Haku Pei Taima,— E hoa, tena koe,—Me tuka mai e koe tetabi nupepa Haku Vei Taima ki au, mo nga marama e'toru. Ko te utu tena kua riro atu ite meera; e ouo hereni mete hikipene; he hiahia noku kia kite i nga korero ote Haku Pei Taima; te kau ma iwa hereni mete hikipene kei muri, i nga marama e toru, ka hoatu ai kite meera, mo nga marama e iwa, e toe ana. E hoa tenei tetabi kupu, ko nga reo Pakeha i roto i te Haku Pei Taima, me whakamaori, mo nga mahi hoko hoko, witi, kaanga, oti, rakau poohi taepa, pohi rerewe, hoiho, kau, hinu weera, hipi, taewa, me nga mea katoa kia mohio ai matou kite utu o nga mea katoa, e hiabitia ana e te tangata hoko. He mea pai hoki tenei, kia matau, kia mohio kite utu o nga mea katoa, heoi ano na te hoa, na Te Otene Pomare, No Nga-ite-AIHURANGI, No Nubaka wahi o te Mabia." Ko nga kupu utu a matou i tubi tuhia hei utu mo te reta a Hori Te Aroatua, hei utu ana hoki aua kupu, mo te reta a Te Otene; ko nga korero mo nga mea hoko hoko, he kupu tika aua kupu a Te Otene, a e whakaae ana matou; ka mabia e matou kite nupepa nei, nga utu makete hoko hoko, o ia wabi o ia wahi katoa, e kore te mea kotabi e mabue ia matou.