TE HAEATA. Akarana, Nowema 1, 1859. NGA TIKANGA E RANGATIRA AI NGA TAMARIKI.

Haeata, Volume I, Issue 8, 1 November 1859, Page 1

TE HAEATA. Akarana, Nowema 1, 1859. NGA TIKANGA E RANGATIRA AI NGA TAMARIKI.

111. Ko te Matauranga. I. Kia mohio ki ona tau. Otiia ma nga Matua tenei ka whanau he tamariki me tuhituhi kite pukapuka te ra i whanau ai. E hara ite | inea tika kia pena me to kuri te langaia. : E kore e moliio te kuri ki ona tau, lona j whanau noa, lona tupu noa, lona male j noa, a, kuare noa iho ki ona lau, e hia j ranei? E pena ana ano ctahi langaia i Maori, c kore e mohio ki ona lau, e kore j e mohio ki Ic tau i whanau ai c kore e ! mohio ki le maratna i whanau ai, c kore j e mohio ki le ra i whanau ai. no te mea I kihai ona malua i tuhiluhi. Kki ana iVga i Waiata 90-12. " Akona malou ki le taj tau i o malou ra kia a nga ai te ngakau ki |te whakaaro." Ha ! me pehea le taiau I i ona ra kahore nei i mohio ki le limaia- ! ngaoonara? E ki anaAtya Waiata 90-10. {" Ko nga ra o o malou lau e ivhiui le kau lau," otiia kite he le tangata ki lona ra i I whanau ai ia me pehea tana la tau i ona j ra? Kahore i mohio ki le tuatahi o kor<; j ano hoki e mohio ki le luarua kite luatoru | kite tuahia ranei, a, he noa iho ki ona ra ki ona tau. Tiliro kite pakcha; kei te mohio katoa nga pakeha ki lona ra i i whanau ai ia, i whanau ai ona tamariki, a ! kia lae te lamaiti kite rua lekau ma lahi o ona lau katahi ka kiia he langaia, he kaumatua ; kaiahi ka eke ki tona ntngatiraianga. Na ona malua hoki, na ona mini la, i tuhituhi te ra mete marama me le tau i whanau ai ia, mete taiau tonu ake mete mohio tonu ake. Ivahore o koulou matua i moliio ki lenci; engari i naianei kua mohio koulou ki le uiliiuilii. Ina me tuhituhi kei kuare o koulou lamariki kite ra i whanau ai ratou kei pora me le kararehe mohio kore. 2. Kin mohio n<ju tamariki In tc kurcro pukiqiitl.-a hi ic Uthiiuhi ki ic whibt. Tili- | i-o ann ahau ki nga malua c moliio ana | kite koi"' r«> pukapuka Ivi ic tnhiluiii ko j ana tamariki kei ic ki:.;ro. K;j nui te lie i

j o tenci. To te Pakeha tikanga kia hira I ake te matauranga ote tamaili ito | te mama mete kake haere te malau- { ranga oia whakapaparanga oia wha- ! kapaparanga. No reira i nui haere ai j tc rangatiratanga ote Pakeba. Ka hira { ake te matauranga ote tamaili ito tona | matua, ka hira hoki tona rangatira- ; tanga i runga ano i nga tikanga ote matauranga. Koia ahau ka mea ai ka nui te he o r.ga tangata Maori e waiho nei i ona tamai iki kia kuare ana. Ko nga matua koia kia mohio ko nga tamariki kia kuare? kauaka, kauaka. Penei ka Iti haere te rangatiratanga o nga tamariki ka kore noa iho. Koia tena me ako, me kura. Kei le ako lonu te Pakeba i ana tamariki ; me le whakariteano tetahi Pakeha hoi kai whakaako, hei mahi kura, mete mahara ano kite utu ki a ia mo tana mahi kura kia pono ai; mete tuku tonu ano i ana tamariki ki tc kura, a, tauake, lauake, kia loru tan, kia wa, kia rima, kia malia noa am. lie aha koia nga Maori tc pena ai ? Ivci tc ki mai etahi kahore he moni hci utu tno te kura hei utu mo te kai-wha-kaako. Kali! kati tc te pena mai le kupu. E nui ana a koutou moni mo te pu, mo tc paura, mo tc lupeka, mo le kakahu whakapaipai, mo le maumau noa iho. E nui ana lioki te whenua, le mahia kia nui •ai ho taonga he moni 1110 koutou hei utu kura hei mu matauranga hei utu rangatiratanga 1110 a koutou tamariki. Oliia ma nga matua tetahi wahi. Kei le mohio nga maiua ki le korero pukapuka kite luhituhi, he aha koia nga matua te ako ai i nga tamariki kia mohio tahi kia marama lahi kia rangatira tahi ? Me tewhika hoki. Ka nui le hiahia o etahi ki le whika me tana mohio ki Lena mahi; koia ahau ka mea ai ehara ile mea ngaro te whika : kua maiau ctalii ki tetahi wahi o tena mahi he aha te matau katoa ai kia kite katoa nga tamariki i te tikanga o tena mahi cte whika. 5. Otiia hci rolo hei. terco Paheha te tino lihaiuja 0 cnci mea. Ko te tino putake telu'i, ara ko te puna tenci e pupuake ai le maianranga mo o talou tama/iki. Koia ahau ka im a aikiainohio o tatou tamariki ki ic rco Pakeha. Kei rcira te pukapuka,

kei reira te tikanga o te whika kei reira te taonga ole matauranga e rangaiira ai o tatou tamariki. Kei mea koulou ko le xnau tonu te reo Maori ki lenei whenua. Kahore, ka ngaro te reo Maori ka iti haere hoki, ko te reo Pakeha hei reo mo tenei whenua me o latou lamariki hoki hei Pakeha hei rangatira. Titiro hoki ! Ko te reo Pakeha kua tae ki nga wahi kaloa o teao a kua mohioiia kua koreroiiae nga iwi malia kua tangohia hei reo mona ; a ka tangohia ano lenei reoe o tatou tamariki, i nga tau e takoto ake nei hei reo mo ratou, hei matauranga mo ralou, hei taonga mo ratou, hei rangatiraianga mo ratou. Ka kore kaaha? Heoi ra ka kore a tatou tamariki e mohio ki le reo Pakeha, ko te reo Pakeha te nui haere ko ratou le iti haere. Ko te reo Pakeha ka kake ka tupu ka teitei rawa ko a lalou tamariki ka papaku iho ka kore iho. Koia a ban ka mea ai ko te reo pakeha! Ko te reo Pakeha! Koia lena hei rangatiratanga mo a tatou tamariki. Ka pai hoki! Na te reo Pakeha hoki i kawe mai nga taonga nunui ki tenei whenua. Na te reo Pakeha te kaipuke, na te reo Takeha te pukapuka, na te reo Pakeha le karakia, na te reo Pakeha te tini noa aiu nga taonga e rangatira ai te tangata ki tenei ao ki tera ao atu. Ka pai kia riro puiake ai tenei taonga nui i a tatou tamariki, ara te reo Pakeha. Kei roto kei te reo Pakeha nga matauranga kaloa nga taonga katoa, nga pai kaloa e rangatira ai te tangata. Kei te hiahia nga Pakeha kia riro to ratou reo i a koutou ara kia mohio lalii te Maori me le Pakeha kite reo Pakeha kia uru tahi ai ki tenei matauranga kia rangaiira lahi ai. No reira a Kawana i whakariie ai i nga kura me le tuku ano i nga moni hei hoko kakahu hei lioko pukapuica mo nga tamariki Maori; mete whakaae ano nga rangatira Pakeha ki lenei tikanga hei rangaiiratanga mo nga tamariki Maori. Ma koutou koa e whakaaro, ma wai tenei rangatiraianga i whakaturia ai nga kura nga tuihana e Te Kawana. E hara i te rangatiraianga mo te Pakeha, tera ke ona kura, ona tuihana ona karete, me le haere tonu ano ona tamariki ki ana kura Pakeha. Tenako nga kura mo nga tamariki Maori hei rangatiraianga tena mo a koulou tamariki, ha arolia no Te Kawana no nga rangatira no nga Pakeha katoa ki a koulou. Ina me tuku koulou i o koulou lamariki kite kura, mete aiawhai ano mete mahara ano ki a ralou- E hara i to mca lika ma ic Kawana anako ma te Pakeha anake c hoko kakahu, kai, pukapuka; hua atu ma koutou ano tetahi wahi. Me le waiho tonu ano nga lamariki kite kura. Kaua e mea kia wawe te mohio i te tau kotahi ie lau rua, engari kia maha nga lau me te tupu tonu tona matauranga e kore hoki c lutuki le rakau ki tona luiukitanga i te

tau kotahi. Ivaua hoki e mea kia hok 1 " hoki kia kopikopiko ki le kainga Maori, e kore e tupu le matauranga kite pcna engari kia piri tonu kite kura me nga malua e liohoki ana kia kilekite i ona tamariki. Mete kawe am auo i etahi kai uia raiou, kakahu ino raiou. Ivaua e riro nga kakaliu o te kura kite kainga Maori, lie mea lioko ki nga moni o te Pakeha ino te kura, mo te kura anuke ena kakahu. Kaua hoki e wchi ki le mahi, he pai ana le niahi. E liara 1 temahi taonga mo le Pakeha, lie mahi kai ia ma ratou he mahi wharc mo raiou, lie main" laonga mo ratou, ara mo nga tamariki ole kura. Me le mahara ano ki le kupu o Paora, " Ki le kali ore e pai telahi langataki te mahi kei kai ia." Oiiia nia nga malua telalii, e ki aiu nei ahau ki nga malua kali le whakakuarc i o koulou lamariki; kali te pupuri i a raiou ki te kuare ki le he; kati te pakeke ki a ratou, engari me kawe kite kura, mete atawUai ano me le kawe atu ano he kai ma raiou he kakahu mo ratou. Ka hari le langata e kite ana i te malauranga, pai atu tenei laonga i te hiriwa i te koura i te rupi i nga kaloa e hiahialia ana e le tangata, ina, kia whiwUi M le malauranga o latou lamariki.