TARANAKI.

Haeata, Volume I, Issue 7, 1 October 1859, Page 1

TARANAKI.

He maunga rongo tenei ki a Nikorima raua ko Ihaia ko Pukere,—ki o matou hoa whawhai kia whakamutua te whawhai, katahi nei ka mutu, i te 27 o Akuhata i te tau o tolatou Ariki o Ihu Karaili ISoq. E mau raro iho nei nga korero o to maiou oautanga o te Runanga o Huiterangiora raua ko te Pono. Kei runga ko Te Tahana Papawaka, kai-whakawa o te Kawanatanga, ka tohu patai ki nga langata o Te Kaipakopako o te lake o te jwnawhai. "Tena koe e Pene. korerotia raai ton whakaaro." Ka whakaiika ko Pene ka whakaae. " Ae, kamulu i au tepakanga, ko le Atua ko te Ture hei tiaki i au: ki te palu tangata ahau, koahauano hei utu nio taku he." 'Ko rua ko wai?" "Ko ahau anake." "Ma wai koe e wliakaae?" "Manga runanga kaioa." "Tena koe e Tamihana, tan kupu korerotia mai." Ka whakaiika a Tamibana. " Ko taku kupu tenei, me whakarere e au aku hara i konei me aku kino, ara te whawhai. Ko te Ha hei oranga moku; ko te Alna ko le Ture hei liakii au; kite kolmru au ko ahau ano hei utu mo aku he." "Ko rua ko wai?" "Ko ahau anake." "Ma wai koe e luka?" "Ma nga runanga katoa." •"Peiiea hoki lau whakaaro e Ngara?" "Ae, tenei ano taku whakaaro, me pupuru oku ringaringa ki i>ga hi hi o te ra, i pahure ahau i te kino, he mea whakariharilia te kino ki au; ko te Ture hei pain i ahau me ka hoki au kite kino." " Ko rua ko wai?" "Ko auanake." "Ma wai koe e whakaae?" " Ma nga runanga katoa i rolo i oku rohe katoa." " Pehea hoki tou whakaaro e Te Hapimana Toheroa ?" "Tenei ano taku kupu. Ka mutu i a au te whawhai, kite he ahau ko ahau ano hei ulu mo taku koliuru.'

*' Ma wai koe e whakaae ki le mate?" l ' Ma te Ture o te Aiua o te tangata hoki ?" '' Ko rua ko wai?" "Ko ahau anake." Ka ui atu a Te Tahana. " E Matiu, he kupu ano ianei tau?" Ka whakaae ia, • c Ae, he kupu ano taku, na te ra ahau i titiro ai, ka rere ake ahau ki le pupuru i tera, ka whiwhi ahau ki nga uiahi pai a te Atu a, ka mahue i ahau le hara, ko te Ture hei tiaki i ahau; kite he ahau ko ahau ano hei ulu mo taku he.'; "Ma wai koeewhakaae?" "Materunangakatoa." Ka patai atu, "E Nare Te Waokauri, tena koa tau whakaaro." "E lika ana, ka wbakarerea e an te kino, ko te Ture o te Atua hei tiaki i ahau, kite mea ka he ahau ko ahau ano hei utu mo taku he." "Ma waikoeeluku?" "Mate iwi katoa." "Ko rua ko wai ?" "Ko taku kotamV *' E pehea ana hoki tou whakaaro e Ihaia Te Wharepa?" "Tenei ano hoki taku whakaaro, kia rongo mai koutou, e kore ahau e hoki kite kino, kei whiua ahau ete Ture kite mate; kite mea ka hara ahau ko ahau ano hei ulu mo taku he kohuru." "Ma wai koe e tuku ki le mate?" "Ma te iwi katoa puta noa i oku rohe katoa." Ka mutu enei korero i konei. Whakarongo mai e nga iwi o runga o raro o lera tai o nga Pakcha hoki, kaiahi ka mau le rongo, kua mulu, ite w 27 o nga ra o Akuhata; 1859. E hoa ete kai ta ole perehi, tena koe; ko ena korero me la e koe kite reo o te perehi hei korero ma nga iwi o te ao, hei titiro mo le he o tenei maunga rongo mo amua atu. Tekai luhiiuhi o enei korero na Kipa Ngamoke. Kuapupuiuo ratou ringaringa kite pene me le luhiiuhinga o ratou ingoa, Ko Poharama Te Whiiiorongomai, Ko Raniera Ngaere, Ko Te Tahana Pupawaka. Tso te Kavranatanga euci langaia, ko ratou te kai tiaki mo enei korero. Ko nga tangata o tenei maunga rongo 400 lopu. Huiierangiora. 27 Akuhaia, 1859. He oatitanga korero na Oiaraua hapu na Ihaia Parareka raua ko Tamaii Tiraurau, nana enei korero i raro iho nei; ka tahi ka honoa o maua tinana i lenei ra. Ka tu a More Whaiihoro, he rnoniiano teHahi Weieriana, ka patai aiu ki a Ihaia " Korerotia mai tou whakaaro kia rongo te iwi nei." Ka tu mai a Ihaia, ''Tenei taku whakaaro, ekoreahau c hoki kite kino ki le kohuru. A mua ake nei ekore ahau cpa kite manga, he mea lapu tena ki ahau, kei whakapaea ahau e te Ture o te Atua." "Tena, ki le hoki koe kite kino, ko wai hei ulu mo tau lie?" "Ko ahau ano." "Ma wai koe e tuku?" "Ma nga iwi katoa ole ao, maua ahau e kawe ki le Ture o te Kuiui ma laua Ture ahau e patu."

" Tena koa e Tamaii Tiraurau tau kupu?" "Tenei ano, kuarongo te rangi te ao kaloa i toku he ; ko lenei ka whakarerea eahau te pakanga. Ekore boki le wai niaori e heke atu ki lemoana kia hoki ano ki tona puna i rere mai ai. Hei ritenga tenei tno aku kino (Waiaia). Tenet te upoko kutu nei, he rua ki roto ki Huiterangiora, karapitiaoi teruru e kei kalia e le katipo, tenei kua lupuria runga e le kumikumi ka whakaruaki ka \va u ha haere ki ivaho e te kino, lukua mai te arohn o aku whanaunga ki ahau, tu-iukua mai." "E Tamaii Tiraurau, ko te nolio pai ranei koe?" "Ae, kali taku he, kua kite ahau i te huhi." "Ma wai koe e tiaki ?" " Ma te Ture o te Atua o te tangata ; kite kino ahau kite kohuru ki telahi tangaiaka mate ahau taku kotahi." Ma wai koe e whakaae?" " Ma te iwi i runga i raro i nga rohe katoa o te Ture." Ka lu a Nikorima Ngahaupakeke, ka timata i a ratou ko Pukere, ko r e Waia Te Kit i, ko iNgaiirahiri te hapu. Ko ana korero enei e mau i raro iho nei, hei liliro ma nga iwi e noho ana i le ao, ma nga Pakeha hoki. He pons lamatou korero, ae, pono tonu hei tohu ki o matou whakupaparaitga o muri ake i a matou. Ka ki a INikorima " Tena koe e te iwi, wliakawhitia mai te ra, homai te ora. Whakarongo ake e te whanau. koia ia te Pono, whakaorangia ahau. Ekore ahau, e te iwi, e hoki alu whakamuri, ko Ilni- I te-angiora tenei, lie ora tona ingoa, e te J Pono whakaorangia ahau. Whakarongo , mai nga iwi o raro o runga o lai o te tua- j whenua kua whakarerea e ahau tenei pa- ; kanga i le 27 o nga ra o Akuhuta, 1559. [ Ekore ahau e pai kia hoki lua rua ahau ki te kino no te mea kua papaki o maiou ringa kite pat." Ka tu ko More Whaiihoro. ka patai ''He pono le korero?" "Ae." ''Kite; leka koe kite Ture ka pehea le Ture ki j a koe?" ''Ka whakamaiea ahau." 4i AJa ! wai koe e palii?" " Ma nga runanga ka- j toa o Niu Tireni o te Kuiui hoki." i Kei runga a Pukere. " Tenei taku kupu, | ekore a!)au e hoki ki le paiu langata, kei ' te wehi ahau, he mea piro ki ahau le male. Whakarongo ake e nga runanga, ka pena ahau mete anga Tio e piri ana kite toka tipu lonu mau lonu mo te whakawakanga a nuia." "Ma wai koe e whakawa?"; "Ma nga runanga o IViu Tireni o icKuini." j Ka tu a Tamaii Pawa ki runga. "Ko taku kupu tenei e le runanga, whakarongo ' mai, ekore hoki ahau e piki ki le wahi tapu kei horomia ahau e le Taniwha, kei male ahau." "Ma wai koe e paiu?" "• Ma nga runanga kaloa o ie Maori ole Ture o ie A lua o ie langata." Ka lu ko Te Waia Te Kiri. "E tika ana e te iwi. e te runanga, kua tae mai ahau ki Huilerangiora, kua kite ahau i le ra, kua mahaua ahau, kua lioki mai laku

mourL Tihc ! Tihe! Mouri ora." "He pono ranei tou whakaae ekore koe ehoki ki le kino?" " Ae." "Ka hoki koe kite kino ka pebealia koe ele Ture?" "Ka whakamaiea." "Ma wai koee whakaae?" "Ma ngarunanga oNiuTirenio teKuini." " Ekore ranei tou iwi e riri ki a koe me ka riro koe mo tou he?" " Kahore, no tc mea naku anake laku he kohuru." Ka mum cnei korero. Ko nga rangatira o Ngalimamapoio nana i kawe mai taua runauga nei, me to ralou whakarongo ki enei korero a taua iwi kotahi nei i roto f i tenei pakanga, Ko Tikaokao Tangatake, Ko le Moluiapu Te Kaharoa, Ko Te Weiini Ngakahawai, Ko Tali. Na, kole whatianga a Te Waka Te Huka i tona rakau, ka karanga kite reo nui, •'Tiiiro mai e ie iwi, e Tainihana, e Te Hapimana Toheroa, ka kjrakiaiia le rakau i whalia nei, whakarongo mai e le iwi, ka whali e iSiko hcMauuga rongo ki le pakanga, ara, heikape kotoreiore mau ki Araileuru." Ka inuiu. IS'a Kipa jN'gamoke, Te kai luhiluhi. E hoa ma, e nga hoa aroha e nga Pakeha, —lie panui am tenei kia rongo mai koulou, mo le rongo whawhai ki le Pakeha, e Ki ana he ruuanga whawhai lenei kite Pakeha; kahore, ekore taua kupu e lika, ko le uiaunga rongo nei tenei mo nga raruraru anoe uoho ana ki Taranakt kaiahi ka mum. lie oli ano le likangao lenei runanga. Na Po u a rama Te Wiiiti raua ko Kipa Mgamoke. Ka kile ahau i tenei maunga rongo ka hari toku ngakau ; ka wliakaaro ahau ku muha nga lau e raruraru ana, e whawhai ana, e palu langaia ana, e maumau anai le laonga;—ka pai kia whakamutua tena mal)i, kia ora ai le tangaia kia hua ai he taonga, kia raugatira ai ie iwi kaloa i hanga e le Alua, kia lupu ai le whakapono me nga malii pai e rangaiira tonu ai te tangaia ki leia ao atu. £ie iwi katoa i menoi kaloa lalou ki ie Atua kia mau u louienei rongo ake, ake, ake. Auiene. iNa Te Waiteke.