Mauriora Kingi on Oratory

Tu Tangata, Issue 34, 1 February 1987, Page 18

Mauriora Kingi on Oratory

KUPU WHAKAMIHI

Pierre Lyndon

Mauriora Kingi recalls that he first took part in oratory at age eleven at ‘Te Pou O Tainui’ marae, Otaki. His name appears on the ‘Pei Te Hurinui’ trophy for Whaikorero for the year 1979 and for nearly a decade now he has been carving mainly at the Arts and crafts Institute-Whakarewarewa.

□ne of the ‘up and coming’ speakers in the country he has been elevated by his koroua for good reason, no small feat considering that Te Arawa are regarded among the strictest, where kawa o te marae is concerned, throughout the motu.

Mauriora elaborated on this as well as approach to whaikorero to Tu Tangata with only one proviso that the interview be conducted in te reo-rangatira.

Whakamarama

Tekau ma wha nga tamariki i roto i to ratou whanau ka tikina mai a Mauriora, iaia e nohinohi tonu ana, ka whakatupua ki Otaki. laia e tamaiti tonu ana ka tutaki ia kia Hiko Hohepa e mahita-kura ana i Otaki i taua wa. Kia Mauri-ora ko Hiko tetahi o ana kaiwhakako ki nga tikanga o te whakatakoto korero. Ki iaia ko te nuinga o ana kai whakako no Te Arawa pera me Hamuera Mitchell raua ko tetahi kaumatua ko mate nei a Tenga Rangitauira. Tu Tangata: Kia rongo koe kua tu tetahi hui ka pehea koe?

Mauriora: “Ko te hui tuturu a te maori ko te tangihanga. Koia tenei ko te hui rangatira a te maori. Kei konei ka rongo i te hohonutanga o te korero. Ko oku whaea haere tahi i taku taha ko Ruiha Hatu, ko Mere Royal me Tuku-Hohepa. Ka tae mai te rongo kua mate a mea ka haere atu. Me aata rapu te whanaungatanga kite tupapaku. Ka tirohia oku whakapapa kia mohio i te tata kia ia. Kia tae hei waewae tapu ko nga karakia, tau ranei me rite mo te tupapaku. Nga mea e tikana mo te tupapaku. Kia matou o Te Arawa he tapu te tikanga o te tangihanga. He rereke te korero kite whanau o te tupapaku i etahi taima: ‘he kiri mate’ mehemea he matua he whaea ranei ko mate. ‘he whare mate’ - mehe tungane, tuahine ranei ko hinga. He rereke ano nga mihi kite tupapaku etahi taima: ‘he ika hui rua’ - pena tokorua nga tupapaku kei te takoto. ‘he kura waka’ - pena he tokotoru ke nga tupapaku. ‘he parekura’ neke atu ite tokotoru e takoto ana.

Koia enei ko nga korero e rangonana every day roto ia Te Arawa. Muri mai te mihi kite tupapaku ka mihi tonu atu kite marae. I ahu mai te tangata i reira. Ka mate ka hoki kite oneone. . . Muri mai ka whiua nga mihi kite wharenui. Etahi taima e tauparapara ana kite tupuna. I roto i nga mihi kite tupuna ka whiua te whakapapa kitea-ai te whanaungatanga ki au ki taku iwi ranei.

Mehemea he kawai rangatira te tangata kua mate ka whiua kite kanga-kanga. E whakanui ke ana koe iaia.

Kia mutu nga mihi kite tupapaku ka tapiri atu ki nga mate katoa. Ka huri ki te kiri mate, whanau pani ki etahi. Mutu-kau ano nga mihi kite whanau me mihi ki nga kuia i te tuatahi i mua i

te mihi kite paepae. Ko te take ko ratou nga kuia nga mea manaki i te tupapaku mai i te timatanga, ko ratou nga puna roimata, me ‘te whare o te tangata.’ Tu Tangata: He pai koe kite whakamarama i tena korero ‘te whare o te tangata’. Mauriora: “E kiiana nga korero mo taku tupuna mo Rangitihi he tokowha ana wahine. He torn ratou he uri, no Tapuika, takiwa ki Te Puke. Ka puta Te Arawa i enei kuia. No konei te korero ‘Tapuika te whare o te tangata’ . . . koia tenei ko te take mihi tuatahi ai ki ki nga kuia. Muri mai i te wahanga kia ratou me mihi kite paepae. He maha ano nga korero mo te pae. Muri mai he mihi ki nga matawaka, mutu mai ki nga hapu me nga karangaranga, mete iwi i tae

mua ia koe. He mea nui hoki te mihi ki o hoa whakeke tahi mete hunga i tuponotia i te keti i waho. I konei ka whakamutua ‘tapiti hono tatai hono. . .’ Tu Tangata: Pehea te wahanga kite waiata? Mauriora: “Ka mutu te whaikorero a te tangata ka waiata ia i nga waiata aringa nei, he mea whakanoa te putake o te tangihanga, he tapu i nga wa katoa. Ki konei i Te Arawa he ‘Moteatea’ nga waiata tika kia haere te tangata ki nga tangihanga.

Ka mahara ahau i tetahi taima, ko ‘Te Kiri o te Tau’ he Tuhourangi classic, e ngari tona tikanga mo te wahine anake. Na tetahi kuia i tito mo te tangi. I tetahi mate i ‘Wahiao’ (Whakarewarewa) ka hinga tetahi a o matou koroua ka tae mai te iwi nei . . . ka mutu ta ratou kai-korero ka tu mai nga kuia kite hii waita- ‘Te Kiri o te Tau’. Ka mutu he tane ke te tupapaku. Kahore hoki te waiata nei e ahei mo te tane engari mo te wahine ke. Toko-ono nga tangata i te paepae ka tu ka takiputa ki waho i te

whare mahue mai ratou meta ratou waiata. Kei Te Arawa tonu nga wai tawhito e pupuri ana. Tu Tangata: Pehea etahi o nga tikanga a Te Arawa? Mauriora: “Kia matou kia mate rano te Papa katahi ano te tamaiti ka ahei ki te korero. Whakae ana ahau ki tera. Kei te mohiotia ki roto ki Te Arawa kahore te teina e korero i mua atu i te tuakana. Engari maku hei whakaaro hore e pai ana kia kaua te teina e korero ma te tuakana ke. Tena, kia eke te teina kite kotahi rau tau kaore ano ia korero noa. Mehemea kaore te tuakana e mohio kite korero, ehara ranei ia ite tangata haere, ka pehea? Etahi taima hoki he pai ke te teina kite whakatakoto korero i to tana tuakana.