E te iwi, Huri noa te Motu – Tena Koutou!

Tu Tangata, Issue 32, 1 October 1986, Page 21

E te iwi, Huri noa te Motu - Tena Koutou!

na Miria Simpson

Tenei te uri o Wairaka te mihi atu nei ki a koutou te pikau nei i te kaupapa i kawea atu ra ki a koutou i nga marama ka taha. He kupu ruarua nei mo taua kaupapa mo te whakaemi i nga korero mo te hunga rongonui, ngakaunuitia, a, e korerorero tonuhia ana i nga huihuinga tangata i tena marae, i tena rohe, i tena takiwa.

Tuatahi, me whakamaarama ake aku haere, tiimata mai i taku rahinga i a Te Arawa, ki a Ngati Awa, ki a Ngai Te Rangi. Ko te kupu mai i Te Whakarewarewa: ‘Whakahaungia a matou tamariki kua puta i nga whare wananga o te motu. Na ratou tena rakau.’ Ko ta Ngatiawa waiho kia whakaarohia ake. Tenei te tatari atu nei, ‘kei a koe e roa ana!’ Kei Tauranga, kua tau te whakaaro me mahi a Ngati Ranginui i ana korero, a Ngati Pukenga i ana, pera ano hoki a Ngai Te Rangi. Hei te otinga, ka huihui katoa ratou me a ratou korero kia tirohia, kia wanangahia e te katoa. Kua tukuna mai nga korero mo Tukaki. Ka miharo, ka tangi taku mapu. Eke pai ki taku i mahara ai. I hua hoki au, ka korerohia ana te tangata rongonui, me uru katoa mai tona rahinga a mua atu, a muri mai. Ko taku haere tuarua, ki Waitara, ki Whanganui, ki Waitotara, ki Taumarunui, ki Ratana. Na Whanganui anake te rarangi ingoa: ko Hinengakau, ko Tupoho, ko Tamaupoko, ko Te Keepa Te Rangihiwinui, ko Peehi Turoa. Kaore e kore kua whakaarohia mai ano etahi atu. I muri mai ka rere a tuawahine ki Te Taitokerau, kite hui aTe Runanganui i te marae o Rahiri i Dargaville, ki Whangarei, ki Waitangi, ki Ahipara, ki Panguru. He rangi mai ano, kite marae oTe Oreore i Wairarapa. Ko Potangaroa te tipuna i korero nuihia i reira. I te huinga o nga uri o te waka o Mataatua ki Te Tii, ka hokia ano Te Taitokerau. No reira ka homai enei ingoa o Ngapuhi whanui tonu: a Rahiri I, a Rahiri 11, a Nukutawhiti, a Waimirirangi, a Aperahama Taonui, a Hine Amaru. Kaore e

kore, kei tua atu ano etahi. I whakamau atu au ko te Poukai ki Whatawhata te huinga hei whakatakoto i te kaupapa ki a Waikato. Ka homai te kupu whaka-tupato: ‘Kua hoha matou i nga mahi pata-patai a tauiwi. Kia mahara ano hoki .koe kite ahuatanga ote ‘Huna Korero’. Ae, kei te maharatia ano. He oi, ka whakapakari tonu au ki te kawe i te kaupapa na te mea e whakaae marire ana taku ngakau kia riro ma tatou ano e whakaemi nga korero mo te tini tangata Maori kia whakaemihia i roto i te reo Maori. Hei aha? Hei tauira, hei hoaketanga ake mo nga uri whakaheke. He wa ano, tau rawa atu kite rohe o Kahungunu, kite hui aTe Kaunihera Maori i Te Wairoa, ki Waipatu, a, ki nga ruruhi o Heretaunga. I tae ano au kite hui a Te Kaunihera Maori o Raukawa i tu ki Manakau. No te marama o Hune ahau i haere ai kite torotoro atu i nga wahine pakeke o Otakou, o Otepoti. Kei te whanga atu i te kupu mai a Tipene O’Regan kia haere maua kite hui nui a Te Poari o Ngai Tahu. Taku ariki o Tuwharetoa Ngati Toa Kaore korua i te warewaretia. Ko te tumanako kia ea te wahi ki a korua i mua o te putanga o Te Tu Tangata nei i a Oketopa. Enei haere katoa he whakatakoto kau i te kaupapa, ka waiho atu kia whiriwhirihia i muri i a au. I inoi atu ra hoki au ki a koutou, Kaumatua ma, kia tukuna mai nga korero kei a koutou e pupuri ana. Apa ano nga tangata rangatira, rongonui, me korero ano te hunga nanakia, nga mea whanoke, nga hiianga, nga whanako. Huri noa te ao e haeretia ana e enei momo tangata koia-nei tenei hanga te tangata! Ko te

mea nui, e kore he huihuinga tangata, kua puta nga korero o te hanga nei me a ratou mahi, mahi papai, mahi nanakia. Whakatakotoria mai a koutou korero i te aronga ki o koutou nei rohe, me o koutou nei takiwa.

Mo te aha te take? Kia kitea ai te whanuitanga o te reo e whakamate nei tatou kia whakapumautia e te ture. Tuarua, na te mea ka haere tahi nga korero nei i nga reo e rua. Apiti atu ki tena, ka purua a koutou korero ki nga miihini rorohiko, te maunga atu, mau tonu atu, mo ake tonu atu.

Me pehea te whakami? I mea atu ra hoki au ma nga kaumatua e tuku nga korero, ma nga mea e tino matau ana ki te reo e tuhi. Ki te noho toopu nga kaikorero me nga kaituhi ka ngawari noa iho. E hika ma, kite whakaae te ngakau, ka taea. Kei te rika te tini o o koutou uri kite ako, kite kawe ite reo me nga tikanga. Kei a tatou nga korero me nga tuhituhi hei whakamauhanga atu ma ratou.

He taonga te mahi nei! Katahi rawa te tino koha ma tatou ki nga whakatupuranga kei te piki ake, ki nga whakatupuranga oTe Tau Rua Mano haere ake mai. Tona rite ko NGA MOTEATEA i kohikohia ra e Apirana Ngata raua ko Pei Te Hurinui. He moteatea era, he korero whakamaarama enei hei maumaharatanga ki nga iwi rongonui o nehe ra. Kore i arikarika! He oi ra. E tono atu ana inaianei, tena koa tukuna mai he rarangi ingoa o te hunga kua whakaarohia me tuku nga korero mo ratou. Ahakoa iti nga korero e mohiotia ana, pai ake i te kore rawa. Hei kupu whakamutunga, kaore he whakahawea mo a koutou korero mehemea ka tukuna mai i roto i te reo o tauiwi. Engari, kia mohio mai koutou ka riro maku, ma Ngatiawa, e whakamaori. Ka ngaro te whakatakoto kupu a te hunga nona te tupuna. He oi ano. Naku noa