TOKA-A-KUKU

Toa Takitini, Issue 1, 1 August 1931, Page 18

TOKA-A-KUKU

Kia ruarua nei aku korero mo t© riri ki Toka-a-kuku. Kaore i te aata tika eta hi o nga korero mo taua riri. Me timata tonu ake an i nga korero a R.T.K. i te Pepa 108. Kia Wi Pepa. i Hawai ano ka rohea mai nga hapu i hui mai ki Toka-a-kuku. Ki a Mohi Turei raua ko te Mete i tae rawa ki Whakatane. Engari, ina tata ano ate Whakatohea raua ko Ngati-Awa. Me ui ki reira. Kaore hold nga kaumatua o konei i korero i urn mai era atu iwi ki taua riri. He korero whanui tonu tenei ki konei. Kaore rawa he tangata o taua pa i mate, kore kia kotahi. Kaore rawa taua pa i tat'atatia e taua taua nui whakaharahara. Pena i puta he ope o taua pa ki waho hinga ai, kua horo tena. pa. Mo te korero a te

Whanau-a-Apanui ko te Wera te rangatira o taua taua, ko te korero tera o konei. Kaore lie kaumatua i rereke te korero tae atu ki nga Tiati Pakeha. I te wa i timata ai te whakaputa penihana kaumatua ki tenei takiwa: penei ai te ui m'ai a nga Kai-whakawa ki aua kaumatua: "Kua whanau koe i te riri ki Toka'-a-kuku i te taua ate Wera? Kite ki atu ae, a e paku ana ranei ia i tau wa ka puta he peniliana ki tena kaumatua. Kaore e korerotia ana te ingoa o Kakatarau o Pareihe ranei. Pena ko au te uri o tetahi rangatira i haere kite whakataka i tetahi ope nui maana, i nga iwi maha, liei whawhai ki tetahi iwi iti rawa e kore au e korero he toa toku tipuna kite riri, kei whakatongatia au e nga iwi maha ote Motu. Kaore hoki rate tangata toa e tika kite haere kite aukoko mai i nga iwi maha me ona rangatira me ona toa hei taua whawhai maana kite iwi iti rawa. Ko te kerero ano tera o konei ngaro katoa a te Kaha i te nui o te tangata. Kaore i kitea te kiri oneone. Otira ka ngaro ano te whenua, ina hoki timata atu i Wharekahika ki Wairarapa te whakataka taua. Kia kore hoki e ngaro te whenua? Ki tooku whakaaro kei te tika te korero a Wi Repa i te Toa 106. I mea ia, pena kaua te Whanau-a-Apanui o Omaio, o Maraenui, o Hawai kaore noaiho he tangata e mate i taua taua. Ko nga tangata o nga kainga i whakahuatia ake nei he ruarua nei, engari kaore te iti nei i wehi mai i te taua nui wh'akaharahara. I haere tonu, whawhai tonu atu. I mate i runga i te riri. Ko te toa tenei ki au nei. Ko ta ratou hoki he awhina i o ratou whanaunga e kati mai ra ki roto o te pa. I Omaio ki Hawai tekau maero te roa. No roto i te tekau maero nei te parekura e korerotia nei. I Wharekahika ki Wairarapa tata tonu pea kite 400 maero. Eki ana ko te kupu o te patere a te Whakatohea —"No rau o iwi nga toa ka waiho hei tito ma paurehe ra." " E tika ana te korero a Paratene Ngata mo nga pou tekoteko whakairo i te taha o te huarahi mai i Waiorore ki Pariokara. I kite au i toku tamarikitanga. E rua aua pou, no Rangi Puturiri tetahi, no Ngahutorua tetahi. No te Whanau-a-Apanui nei enei rangatira. E hoa R.T.K. kimihia mai ano e koe etahi korero tika e maramatia ai te urunga mai o etahi iwi ki tenei riri. Ko an nei ia kei te mea me whakarert. noa ake tera waahi o te korero, koi pohehe haere tonu nga tangata whakarongo. Kua nuku atu i te 30 tau te haerenga o te Whanau-a-Apanui o Hawai, Maraenui, Omaio kite Kaha ki ate Whauatehutu. Ko te take ko te mahinga kite kai ite waahi i mate ai nga tangata i hinga ki Toka-a-kuku. Ko Karawa te ingoa

ci tana toma. He tokoniaha ano nga pakeke ite ora i taua wa. He nui nga korero i puta i te marae i te whare hoki.

Kaore rawa au i rongo lie tupapaku to tetahi iwi ke i roto i taua urupa. Tena ranei kei te mohio koe. Ina ra kua kite iho nei tokorua o tangata whakakaupapa i nga korero nei. Tokorua lie haua katoa. Ina hoki ko ta te Mete korero ko te Whanau-a-Apanui i mate i Wharekura. He .korero'haua tenei. Otira penei tonu te korero a nga tangata whakarongo tawhiti. Ka eke etahi, ka taka etahi. Ka tika nga kerero a Mohi kia haua no te mea kei roto ia i te turorotanga e takoto ana, a e ngaua ana hoki e te mamae. Kaore tonu e tika nga tangata e turorotia ana hei whakakaupapa korero. Ka turoro haere tonu nga korero. Kaore aku korero mo te take o taua riri mehemea mo Pakura mo te Pori-o-te-rangi ranei mo wai atu ranei, engari ko Ngati-Porou i haere mai kite whawhai kite Whanau-a-Apanui i Wharekura. Kaore hoki ahau i rongo i mohio kite take o tenei riri. Kaore ahau i rongo i riri ano ate Whana-a-Apanui ki Rangitukia, a i mate i a Kakatarau. Mehemea he riri ano tenei he aha i kore ai ai e ea te mate o Pakura i tenei riri? Mehemea i toa a Kakatarau i tena riri, he aha hoki ia i haere ai kite • whakataka taua mo Toka-a-kuku i muri tata iho ? E ki ana koe: he manamanahau te take i haere atu ai te Whanau-a-Apanui i mate nei i a Kakatarau ki Rangitukia. He korero taikaha tenei nau. Ko taku riri i rongo ai ki nga pakeke: Ka kohurutia ate Ngarara ki runga ki ie kaipuke o te Pakeha i waho o Whakatane; ka kitea tokorua nga Maori i runga i taua kaipuke no Ngati-Porou tetahi no te Whakatohea tetahi. Ko te Ngarara he rangatira no te Whanau-a-Apanui me Ngati-Awa. . Ara ona liri kei te Whare-o-Toroa e noho ana, e karangatia ra ko ISTgati-Hokopu. Ka mauria atu ete Whanau-a- Apanui raua ko ISTgati-AAva te ngaki mate mo te Ngarara ka riri kia NgatiPoroii mete Pakeha ki Omuruiti he pa kei Wharekahika. Ka hiuga a Ngati-Porou raua ko te Pakeha.