NGA WHENUA MAORI.

Toa Takitini, Issue 110, 1 November 1930, Page 2179

NGA WHENUA MAORI.

I a Ta Apirana Ngata e kokiri ana i te Ture Whakatikatika Whenua me nga Kereeme Maori ara i te Pire Horoi ki te Whare, i mea ia: Kei te hanatu marika te whakatatu haere i nga Taitara o te Iwi Maori ki o ratou paanga whenua. Kei etahi waahi ano kua tino tatu nga taitara pera i ta te Pakeha e tumanako nei. Ko nga mahi a te Kawangtanga o te Kooti kei te takina ano e tenei Kawangatanga ara ko te whakatopu paanga i waenganui i nga hapu. Ko te kaupapa o tenei whakatopu taitara kia ahei ai te Maori kite whakamahi i tona whenua kite aha ranei, i taana i pai ai. Kua whakaaetia e matou nga whenua kaore nei e whaipainga kite Maori kia tumataria kite ahi. Ko nga waahi kaore e hokona ete Karauna ka tukua ki etahi atu. Ko etahi waahi

o Taupo e 4/6 te wariu Kawangatanga i hokona ki nga Kamupene Tiri Rakau mo te 30/- mo te eka. Kaore tenei te raupatu i nga tikanga i hanga e te Whare no te mea kei te whaipainga kite hunga no ratou te whenua.

Ko Tau Henare: Ko te Minita Maori e tino matau ana ki nga mea e matea ana e te Iwi Maori, no reira ka inoi ia ki te Whare kia tino tautokona te Minita Maori ona mahi e awhina nei i tona iwi. E tino tika ana kia awhinatia te Iwi Maori kei toe ana he whenua. Ma te awhina moni a te Kawangatanga mete manawanui tena e taea e te Maori te tu tahi me tona hoa Pakeha whawha tahi ai i nga mahi a te Motu. Ko Tuiti Makitanara: E whakamihi ana ia kite Minita Maori mo te kaha kite whakatinana i nga ‘kupu whakaari’ o nga tau ki muri. E tumanako ana ia i raro i te tikanga Whakatopu paanga tena e whaipainga a Ngai-Tahu i ona whenua papa-tipu e takoto rauroha tonu mai na. Ko te Kooti: E awangawanga ana ia mo nga moni i whakapaua hei whakapai i nga whenua Maori, kei kore e taea e nga Maori te whakautu. He tokomaha tonu nga Maori kei te ruarua kite whawha mahi i runga ite wehi kei kore e taea te whakautu nga moni a te Kawangatanga. Na reira e tono ana ia kite Minita Maori kia kaua e akiakina te Maori kia terete utu ita te Kawangatanga. Waiho atu kia aata mamau marika te Maori ki tana mahi. Kia manawanui te Kawangatanga kite Maori. E tono ana ia kite Minita Maori kia whakaturia he Komihana hei uiui i nga raru o te Iwi Maori. E tika ana hoki kia puta he mihi kite Miilita Maori e mahi uaua nei mo tona iwi. Ko Ta Apirana Ngata: E tika ana kia kaha te tupato ki ki nga moni e whakapaua ana kite taha Maori kei tahuri mai hei kawenga taumaha kite Maori. E tautoko ana ia ita te Kooti; mana e uaki kite Kawangatanga kia whakatungia he Komihana hei tirotiro i nga raru o te Iwi Maori. Ko te Kooti: Ko tetahi tino take e tumanako ana ia, kia kaua e terete utu reiti o nga whenua e whakamahia ana ete Maori. Kia mama ra nga taumaha, a kia kitea atu kua timata te puta mai he painga kite hunga nona te whenua, katahi ka utu reiti ai. E tumanako ana ia ki nga Ropu Takiwa—Kauti Kaunihera—Poari Hohipera—Poari Awa me era atu kia aata whakaaro mo tenei taha. Ko Ta Apirana Ngata: Kua whakamohiotia ano nga Ropu Takiwa ko enei tu memo whenua e whai ake nei kia kaua e utu reiti. (1) Nga waahi harotoroto me nga tihi o nga maunga. (2) Nga papa-kainga me nga urupa. (3) Ko nga whenua e whakamahia ana hei te torn o nga tau whakaeke ai he reiti. (4) Ko nga waahi hoki kaore e taea te whakamahi, kaore hoki e puta ana he painga hei aha hoki kia reititia.