TE KOTAHITANGA O TE MAORI

Toa Takitini, Issue 105, 1 June 1930, Page 2078

TE KOTAHITANGA O TE MAORI

(T. Wi Repa) Kanui to tatou rongo i tenei tu momo o te korero: — E ki ana etahi o tatou me whakakotahi tatou i rare ite kaupapa o Te Tiriti o Waitangi. He aha koia te tikanga o tenei tiriti e whakakotahi ai i raro i a ia? Kaore i te pai te whakamarama a nga kai-hapai i tena putake korero. Otira he wawata kia kotahi, kanui tena. Waiho ma te kotahitanga e whakatikatika te kaupapa. I te hui i Waiomatatini i te Maehe ka hori ake nei, ka tono a Ta Apirana Ngata kia whakakotahi tatou. He tangata

tena kua pan i a ia le haere te motu. ara te haere pera i tona tupuna i a Tamatea — pokai —whenua. Ko te whakatau tenei: “Me whakakotahi tatou.” He kite nona kei te wehewehe tatou i runga ano i nga ahutanga wehewehe mai o mua, ara o te ao maori i tae mai ai ki Aotearoa nei, ara tenei iwi he motuhake ki raro i tona tupuna i tona waka ranei. Tera ano etahi kaupapa whakakotahi i raro i enei. He tika tonu to tatou pakaru. Kei te wehewehe a iwi tatou. Kei te pakaru ano i roto i nga hapu kotahi; ehara 1 te pakaru-tataki-moori mai nei. Heoi ra kei te whakahaere ano ranei i roto i tenei rualekau tau tetahi take whakakotahi i a tatou penei me te pakeha e whakahaere nei? Kaore ratou i te kite i tetahi kai whakahaere i tenei putake e kopikopiko haere ana i waenganui i a tatou i roto i enei ra. He take uaua tenei no mua iho. Ehara tenei i te take ngawari. He tikanga uaua te whakakotahi i roto i te whanau, i te hapu i te iwi ranei. Tena me pehea e taea ai te whakakotahi i nga iwi ehara nei i naianei i wehewehe ai, engari no Hawaiki mai ra ano. TE HEKENGA MAI I HAWAIKI Ko te iwi maori o enei ra he uri ratou no nga iwi i heke mai i Hawaiki. Taemai nga waka o te hekenga whakamutunga e noho ana te tangata whenua. Ko aua tangata whenua, me nga iwi whakaeke, no te kawai kotahi o te tangata. Kaore he kupu a tetahi ki tetahi “E! tana ka whakakotahi!” Ka tiria ki te pakanga aka mate tetahi, aka riro i tetahi te mana o te whenua. Koia ra tenei ko taua toki na ana nei tatou i wehewehe, ara ko te mana, ko te kaha, ko te rangatiranga. Koianei te mea na ana o tatou tupuna i pana mai ai i Hawaiki, ara he mau kino no te hunga i a ia te mana. I hikoa e ia taua mana hei rakau ma ana, ka patua nei te hunga i raro i tona mana. Kaati na kona ka takea mai tenei mea a te ‘pakanga’. Ka hemanawa te tangata, ka rapu he turanga waewae hou hei taanga manawa, ka heke mai nei ki Aotearoa, ara k te( whenua watea i te kino.

Anei te poroporoaki a Houmaitawhiti i te maunutanga mai o tona waka o Te Arawa i Hawaiki “Haerera! Kia ata noho! Waiho i konei te kino. Haere, kia ata noho. Na te tutu hoki i mahue a tenei whenua. Haere. Whakatupuria te tangata.” KAORE I TUTUKI Te unga mai o nga waka o te heke whakamutunga, ka tupu he iwi ke i roto i te rohe o te whenua i taunahatia e nga rangatira mo tena mo tena o ratou. Ko te rnahi nui he whawhai, ara he whakapiki tena rangatira i tona mana i tona maria. Rokohanga mai e te pakeha e wehewehe tonu ana taua. Hei tohu mo to taua wehewehe, ko etahi o taua i huri ki te taha pakeha patupatu ai i a tatou ano, ara ka noho hoia ma te pakeha hei riri ki nga iwi e pakanga mai ana kia ia. HE MAUNGARONGO HE WHAKAARO PAI No te tau 1814 ka a mai a Te Matenga ki Pewhairangi, ko tana kauhou i tangohia mai eia i a Ruka 2—lo: — He kai kauhou tenei ahau kia koutou katoa mo te hari nui meake pula mai ki te iwi katoa. Ko te kopura o tenei whakaakoranga koia tenei, ara; — Kia mau te rongo ki runga ki te whenua me te whakaaro pai ki nga tangata (Ruk. 2— 14) Hangai tonu ki te poroporoaki a Houmaitawhiti ki tona whanau; heoi te rereketanga ko te putanga i te mangai o te pononga a Te Atua, kaore i te waha kai-tangata. Mai o te haparangitanga mai o te waha anahera i te rangi —i te po i whanau ai a Te Karaiti, ka 1930 nga tau. 1 roto i ena tau maha, ka toha haere te maramatangata ki roto i luropi. O lira no nga tau 1914, i muri iho i te whanautanga 0 te Karaiti, ka paaha te riri nui, whakaharahara o te ao. 1 roto i nga tau kotahi mano, kore rawa te iwi kiri ma, ara te pakeha i whakaaro ki nga kupu o te whakapono Karaitiana i akona ai ratou ara ki nga kupu o te maungarongo mete whakaaro pai, otira ko te whakaaro kia eke tonu te mana ki runga i etahi iwi kei te ngakau rawa e mau ake ana. Kaati na temea ka rongo rawa ratou i te mamae, katahi ano ka hoki kite kaupapa ote whakapono Karaitiana. Koia tenei e whakakotahi nei te ao “The League of Nations.” Kaati tenei tatou te titiro whakamiharo ake nei ki nga iwi kua mohio noatu kite tika mete pai o te maungarongo mete whakaaropai, mete whakakotahi ara ka pohehe, ako tatou rawa kia kore? Koia i tika ai te wawata, i ki ai nga koroua:—Mahia; kei te pai te haere o nga po. Kaati i konei mo tenei wa, kei hoha koutou. Ma muri e whai atu.