NGA KORERO O TOKA-A-KUKU

Toa Takitini, Issue 103, 1 April 1930, Page 2042

NGA KORERO O TOKA-A-KUKU

HE WHAKATIKATIKA I nga korero a P. H. Tomoana mo Pareihe i te Nama 100, 0 Tihema, i te wharangi 1941, i mea ia: INo a lima tonu a Pareihe ka tae a Kakatarau no NgatiPorou he tono ia ia kia haere atu kite whakapiki i a Ngati--lon e hem ana ana i nga iwi whakararo . Ka rite rite nga kupu, ka hoatu na ko Toka-a-Knkn tera .... ka hinga te Whanau-a-Apanui.” Kua tuhituhia nga korero o te mita ki Toka-a-Kuku e te pakeha, e Percy Smith, a he iti nei o ana korero i tapepa (Maori Wars, page 469). I taia ano e Te Pipi-wharauroa nga korero a Mohi Turei mo te haere me te riri ki Toka-a-Kuku, ako la Mohi te kaupapa o nga korero e rongo ana an ki te Tai Rawhiti (Nama 145. 149, 150) . Engari kua rongo ano au i elahi tangata o Ngati-Porou; kahore i rite ta ratou ki ta Mohi ki ta Te Mete hoki; i rere ke ai a ratou korero na to are pea •na te whakariroi ke ranei ite korero kia rite ta ratou i hiahia ai. Ko nga korero onamata he korero tapu; ehara i a tatou i waihanga; a, me waiho ano i te hangaitanga ahakoa kino, pai ranei. Kahore he wahi ki nga whakatupuranga o muri nei, heoi ta ratou ko te pupuri kia takoto tika. Ka tika te korero ka maro tonu te takoto me he mea ka tuhonoa atu ka whaka-

kotiti ketia ranei, ka maraina tonu te tu haua. Ko taku he whai kia takoto tika nga korero; i kaha rawa ai toku hiahia he mokopuna hoki au na Te Kakatarau. He mea korero tonu mai ki taku kanohi e tetahi rangatira o Ngati-Porau, na Te Tvani a-Takirau i whakataka te haere a Tai-rawhiti ki Foka a-Kuku ara ko Te Kani te upoko o tana haere. Kaore he tangata i te kuare he rangatira nui a Te Kani-a-Takirau otira ko te ki nana i tautapa te haere ki Toka-a-Kuku, he koiero hou tenei—he whakariioi ke i nga korero tuturu. He tika i roto a Te Kani i te ope, kaore hoki he rangatira o te Tai Rawhiti i kore a he tika ano hoki kahore i mutu te riri ka hoki mai ia kite kainga ka noho tonu atu ko Kakatarau ratou ko etahi atu rangatira. He korero whanui na Kakatarau i whakataka te Tai Rawhiti kia haere ki Toka-a-Kuku. Ka eke tenei ki ta P. H. Fomoana ara ki ta Ngati-Kahungunu katoa. Eai te korero na Kakatarau i tiki te Mokohoihoi ki roto o Heretaunga. Kaore au i te mohio ki tenei ingoa ki te Mokohoihoi, he hapu ranei, he tangata ranei. Tena pea kei a Ngati-Kahungunu e mohio ana. Ki ta Te Mete korero ko Kakatarau raua ko Te Wera nga kai-whakahaere o te taua a te Tai Rawhiti. Ko Te Wera Hauraki no Ngapuhi engari i noho ki Nukutaurua. I reira raua ko Pareihe me etahi atu rangatira ka tae atu a Kaka-tarau kite whakataka i a ratou hei ranga ite mate o tona papa o Pakura ara o Te Whakatatare. Kei tetahi tonu o nga waiata a Ngati-Porou e whakahuatia ana na “Pape” ara na Kakatarau te ope ki Toka-a-Kuku a, he aha i kiia ai na Te Kani-a-Takirau. Ehara Te Kani-a-Takirau i tangata riri engari a Kaka-tarau a e kore hoki e taea te ki ehara a Kakatarau i te rangatira. Kei roto lona ingoa i ie Tiriti-o-Waitangi, ko to Te Kani-a-Takirau kaore i kitea e au. Ahakoa iki a Te Mete ko Kakatarau raua ko Te Wera nga kai-whakahaere o te taua kahore ana whakaatu i te wahi ki a Kakatarau o taua haere ara he ngaki i te mate o tona papa o Pakura engari ko tana ko tetahi take nui o te haere he ngaki i te mate o Te Pori-o-te rangi, tipuna o Te Houkamau. Ko nga korero a Te Mete na te Maori. He whanaunga tata a Te Pori raua ko Te Kani na konei pea i kiia ai ko Te Kani-a-Takirau nana i whakataka te haere ki Toka-a-Kuku He aha i riro ke ai ma Kakatarau e tiki a Pereihe i kore ai e riro ma nga uri a Te Pori? A he aha i kore ai a Kakatarau e ngaki i te mate o tona papa ake o Pakura, i ngaki ke ai i te mate o raua tangata? Na, ka takoto haua te rarangi o te korero. He tika tonu he maha nga take o te haere a te Tai Rawhiti ki Toka-a-Kuku engari ko te tino take he ngaki i te mate o Pakura. Koina te take nui i haere ai a Kakatarau. Ahakoa kotahi ano te taahu whakapapa o Ngati-Porou o te Whanau-a-aApanui he mahi tonu na raua te whawhai o mua iho a tatu iho ki Toka-a-Kuku. I te riri kite Piki-a-te-

Atawhiua, e tata ana ki Whangaparaoa, ka hinga a NgatiHokopu te hapu o Pakura. Na, he rapu uta mo te Piki-a-te-Atawhina ka haere te taua a Pakura ki Whare-kura e tata ana ki Te Kaha, ka hinga ano aa Ngati-Porou i te whanau-a-Apa-nui: ka hinga ki kona a Pakura. I a Pakura e patua ana ka karanga ki a Ngati-Porou kia ho'da te riri. Ka rongo a Kakatarau, te tama a Pakura, ka ki atu ki a Te Honia, "Ka aroha au kite reo oto taua papa e karanga ra; haere taua kia mate tahi me ia." Ka pupuri a Te Horua i a Kakatarau ka ki atu, "E noho, kia ora ko taua hei ngaki i te mate o to taua papa." Na, ko Toka-a-Kuku tenei. Kei te he te korero a Te Mete ko te Whanau-a-Apanui i mate ki Whare-kura. Ka kawea te Whanau-a-Apanui e te manamanahau ka haramaitia na a roto o Waiapu. Kei Rangitukia kei te pa o Kakatarau ka hinga. I mini mai i tena ko Toka-a-Kuku i te iau —ko te riri mutunga tenei. Tera ano ietahi korero kaore te Whanau-a-Apanui i hinga i Toka-a-Kuku. He tika kaore te pa i taea i te nui o te kai he mara tonu hoki i roto o te pa a he kai moana kei nga taha o te pa engari i nga riri ki waho o te pa he nui te parekura o tangata whenua, a he tokomaha nga rangatira i hinga e korerotia ra e Te Mete raua ko Mohi Turei a e kiia ra e P. H. Tomoana. I ki a Paratene Ngata i kite tonu ia i nga p m whakairo, uhi rano kite kahu Maori, e tutu ana i te huarahi i te Kaha ki Pari-o-Kara. Ko nga pou ra he tohu no nga wahi i hinga ai nga rangatira o te Whanau-a-Apanui me etahi atu iwi i awhina i a ratou. Ka mutu i konei enei korero, hei titiro, hei whakahe pea ma etahi tangata. He pai te korero a-marae kia taea ai te whakahoki. Kua noho noa atu nga korero nei i roto o te puku, kati na nga korero a tangata nei a P. H. Tomoana ka puta ki waho, Heoi ra, Na R.T.K.

Kia kaha kite awhina mai ita tatou pepa. Kia ora nga Kaituku korero. Kia kaha mai koutou kite awhina Nga wharangi mo te putanga kotahi tekau ma-ono otira i te nui o nga korero, kaore mana i whakaae kia tapatapahia a koutou mahi na reira ka tukua peneitia, kei motuhia i waenganui, na reira te 36 wharangi i tenei putanga. Na reira le 36 wharangi i tenei putanga. Kei te kaha maua. Kia pera mai hoki koutou. Nga Etita.