WHAKANOHONOHO WHENUA

Toa Takitini, Issue 102, 1 March 1930, Page 2000

WHAKANOHONOHO WHENUA

Kite Etita ; Tena koe. No te 6 onga ra o Hanure, ka maranga te lira 6" te ropu i whakahauua nei e te Minita Maori,, kia haere ki te whakanoho i te whenua o te Arawa e kiia nei ko Horohoro. Te kaumatua i haere i roto i tenei ropu ko Hemi P. Huata. Ko Turi Kara i a te rangatira o te ropu nei. I moe atu ki Turanga ara ki Kaiti. I reira a Reeri Kara ratau ko ona tungaane, tamariki, mokopuna hoki ara a Pani raua ko tona tuahine, nga tamariki a Heta te Kani, me Judge Carr ratou ko ona hoa o te Poari. I rokohina atu e matou e whatu ana ratou i nga tukutuku, mo te whare whakairo o Kaiti. Kaore i arikarika te nui, mete ataahua hoki o tena whare, tae atu hoki kite whare kai. I tu mai a Rnku Hinaki raua ko tona tuahine ko Reeri Kara kite whai-korero kia matau. I mihi raua mo te tere o ngati Kahungunnu, kite whakatutuki i nga whakaaro a te Minita Maor, mete whakamihi hoki ki a Ngata mo tona manawanui kite whakahaere i nga mahi nunui, ihahoki koia ano tenei e whakahaere nei i nga mahi o te whare o Kaiti. Ite rima Jiaraka o te ata ote 7 ona ra, kamahue ite ropu nei a Turanga, tina atu matau ki Whakataane,

Kaore he - whenua atahua i tua i ngaa whenua o tera taha, timata i Opotiki, Waimana, Ruatoki, Whakataane, Te Teko. Kai reira ke nga whenua e kiia nei “I haroa e te Kaahu” Ka tae atu matau kite taha o nga moana, i tua mai o Rotorua ite 3 Karaka o te ahiahi . Ka pai hoki ena kite, a nga kanohi. Tae atu matau kite kainga o Taiporutu, e noho tatari tonu ana ia ki to matou ropu. Ka pai hoki te kainga o tena tangata, ka pai hoki te manaaki a tena tangata, raua ko tona Whaereere ia matau. Karere kite kaukau i te Puia. I taua wa ano e kohua ana nga taewa, miti, Purini, me era atu kai ma te ope. I te rima karaka o te ahiahi, ka taemai te Minita Maori i Akarana. I te ono Karaka kaeke matau kite Teepu Kai i reira nga tu ahua kai katoa. Ite whitu karaka, ka hui matau kite ruuma huihui o te Arawa ara i te kainga tonu o Taiporutu. I roto matau i te ruuma ka taemai te Pihopa o Aotearoa. Ka hui e rua nga Upoko whakahaere, ko tetahi mo te taha a Atua, ko tetahi mo te taha tangata. He tokohama ano o te Arawa i taemai kite manaaki i o matau tangata nunui. Ka tu a Kihi kite Whakatau ki a matau katoa kapai nga korero a tena tangata, he tangata marama tena kite korero. I muri i tena ka tu mai ko te Ruhi, he tangata parekareka tena kite korero, ko ia te rnorehu kaumatua e ora ana o tenei hapu o Ngaituara, notaua hapu hoki tera whenua a Horhoro, e whakanohoia nei e te minita Maori a Ngati Kahunganu. I te mutunga o nga mihi a te Iwi Kainga. Ka tu te Pihopa o Aotearoa. I timatatia eia ana korero kite kupu Kauwhau, ara, kia waiho ko te whakapono, hai kaupapa mo nga raahi pai ate tangata e tutuki tika ai, penei mete mahi ato tatou Minita Maori, e whakatutuki nei ia Ngati Kahungunu kia te Arawa, runga i nga mahi ahu whenua, tera atu te nuinga 0 nga korero ate Phiopa. I whakamutuua eia kite inoi. I muri i tanan kauwhau, ka mihi te Pihopa kite Minita Maori, ara, mo tona kaha kite whakahaere i nga tikanga nunui o te motu, otira i te taumaha o ana mahi, e wehi ana ia, kei pangia tona tinana e nga ngoikoretanga o te kikokiko. Te mutunga o ana Maioha kite Minita Maori katahi te Pihopa ka mihi mai kia matau ko aku tamariki ara, mo tenei taonga hou e mahia nei e Ngata ki waenganui i a te Arawa raua ko Ngati Kahungunu. I mea ano te Pihopa, ko te hiahia o matau ko aku minita, me nga mangai Reimana o Heretaunga, kia haere tatou ki te Hui o Waimate, heoi na runga i tenei take, kaati me noho koe, kite whakatutuki i tenei tikanga whanui i waenganui 1 enei hapu, ara, i nga mahi a to tatou Minita Maori.

I te mutunga o nga korero a te Pihopa, ka tu tahi maua ko taku mokopmia ko Turi Kara ki te whakahoki i nga kupu mihi mo Ngati Kohungunu.

1 muri rawa katahi ka tu mai te Minita Maori ka mihi atu kite Pihopa, muri iho, kia matau.

Timata tonu atu tona whaktakoto mai, i nga kaupapa mahi mo taua whenua. Me mahi topu koutou, kia pai te whenua ka wawahi ai. Kai a maua ko Anaru Tiweka nga awhina mo koutou. Ko Anaru Tiweka te tumuaki o te Poari o Rotorua. Ka whakaritea ano e Ngata: E rua nga mihini parau, kotahi te Moto Rore, me era atu mea katoa e tika ana mo nga mahi, tae atu mo te Toa Kai, tae atu hoki kite utu mo nga tangata mahi. I mea ia me waiho i te 9/- mo te tangata, kia mama ai te mokete ki runga ia koutou, mo te tae rawa ake kite wa e motuhake ai, i , ia tangata ki tana waahi, ki tana waahi, e mama ana te whakaea, i nga mokete, te ritenga hoki o nga mokete kua riro noona ake te whenua. Ko te whakamutunga o ana koero: Ka mea ia mo apopo, i te waru o nga haora, ka haere tatau kite mataki i taua whenua.

I te waru haora, o te 8 onga ra o Hanuere ka haere matau, ko Ngata, Taiporutu, Anaru Tiweka, Ruhi, Kihi, me era atu o nga tamariki marama o te Arawa, e toru o matau Kaa.

I mua o te haerenga, ka mauria matau e Ngata, kia kite i te whare whakairo a te Arawa, tupono atu matau, e whakairo ana nga tangata tekau matoru, i nga rakau mo te whare o Kaiti. He mea tino miharo tena, ara, te kite i nga tai tamariki e mahi ana, i nga mahi a nga pakeke. I te mutunga o tena mahi, katahi ka maro ta matau haere ki Horohoro, tekau marua macro te pamamao atu i Rotorua. Ka tutaki i to matau ope a Mr. Parson, te tangata tenei naana te paamu, i atu i tenei e whakanohoia nei.

Ka mauria e Ngata a Mr. Parson hai hoa mo matau. Te tangata mohio tenei, kite whakamomona i nga whenua titohea. Te taenga atu ki taua whenua, ka kitea, he whenua ataahua, he takoto tika, e anga nui atu ana kite ra. He maunga kaite taha whaka-te-weta, hai arai i te Hau Kapekape. He tika te tahataha o taua Hiwi, e tupuria ana, e nga rakau katoa. Koira tonu tetahi waahi o te whenua e whakanohonohoia nei. Noreira mo te taha wahie kanui te wahie.

Kai waenganui tonu o te whenua nei e rere ana he awa, ataahua te wai, he taraute te Ika o tenei awa, e kiia ana kaore e rahi te o tena awa, e 6 putu pea te whanui o taua awa.

Ka heke matau ko te Minita me ta matau Pakeha, ki raro o matau Kaa, katahi ka haere awaewae matau i runga i te whenua nei, me te korero haere tonu te Minita Maori rau a ko Mr. Parson.

Ka tae matau kite awa nei, ka kau, kaore e maunu te tarau, te whitinga atu, ko tetahi Kara puke i reira tetahi Kohatu e tu ana, katahi ka whai kupu mai te Minita Maori kia au me hua te ingoa o tenei Kohatu ko Rrongomaipapa (ko te tipuna tenei i tuhono ai a te Arawa kia Ngati Kahungunu). Waihoki i te whaka-ingoatanga o Rongomaipapa ki tenei kohatu, ka waiho hai whakamaharatanga mo te hononga o Ngati Kahungunu kia te Arawa, i runga i nga kaupapa ahu whenua ki runnga i te whenua o te Arawa e kiia nei ko Horohoro Poraka. ,Katu au kite whakatapu i tenei Kohatu, i runga ite inoi, ite Kauwhau hoki, me te whakamana ite ingoa o Rongo maipapa ki tenei Kohatu. Ko te rarangi o te kauwhau kaia Kenehi xxviii. 18, 19. “Na, ara wawe ana a Hakopa i te ata, a ka mau kite kohatu i waiho hei urunga mona, a wjiakaturia ana e ia hei pou, a ringitia iho e ia he hinu ki runga. A huana iho e ia te ingoa o taua waahi ko Pete-ere: ko Rutu ia te ingoa o taua pa i mua.” Te mutunga o tena mahi, ka haere ano matau, mete matakitaki haere ano ki te pai ote takoto o taua whenua, i tenei wa e haere ana matau i raro mai o te tapa o te ngaheere. Ko tenei waahi e haerea nei e matau, he waahi momona, e tipu ana te Karaihe ki te kainga o tetahi tangata ko Eru teingoa i tetahi pito mai o taua whenua ano, e tipu ana te taewa, me te cow grass e tu ana hoki ona kau me ona hoiho mahi, te momona o ana kau. » : • . V>* A* .1 i Ka tina matau ki reira, ka pai nga kai a«Eru ia matau, he tere etahi o a matau kai i taua kainga. r - I te mutunga o te kai, ka tu a Eru raua ko te Ruhi kite mihi kite Minita Maori, me te tono ano kia whakaurua ratou ki roto ano i aua kaupapa e whakahaeretia hei kia Ngati Kali ungun Ka whakaaetia e te Minita Maori. I tenei wa ka patai atu au kia Mr. Parson mehemea e pewhea ana whakaaro, mo te mahi a Ngati Kahungunu i taua whenua. Ka kii mai ia kia au, ka tino walhaarie te mahi a Ngati Kahungunu, e kore e pau te rua- tau, kua timata te miraka kau i te mea hoki kai konei tonu au, hai tohutohu i a ratou. I te ahiahi hoki ka eke i runga i o matou kaa, kowhea tena ko Rotorua, ki ro wai kaukau, ea ake i te wai, ka haere ahi te minita i runga i te Tereina, ka mahue matau, ki raro i nga manaaki nui, a Taipoutu Mitara raua ko taana whaereere, me Anaru Tiweka raua ko taana whaereere, me a ratou tamariki hoki. Ko to ratou kaumatua ko Kihi. Ite po, ka tu a Kihi ratau ko tona whanau ki te poroporoaki ki a matau, ki nga mea hoki ana, ki. te tiki mai i a ratau wahine, me o ratou hunuku katoa.

Tokorua o nga tamariki i noho atu, i te kainga o Taiporutu kua whakahaua raua, kite whakapai, i nga huarahi, e tika atu ana i te huarahi moto kaa kite waahi hai marae mo ratou. Kaore i tae kite haawhe macro taua rori. Ko maua ko Turi Kara,i tu kite whakahoki i nga maioha kia matau. I te 7 ote ata o te 9 onga ra, ka mahue atu a Rotorua ia matau, tina mai ki Nepia nei, i te 2 onga haora. I te 3 ote ahiati ka mahue atu a Nepia, taemai kite Wairoa nei ite 7 p.m. Ka mutu nga korero o te haere. I te 17 onga ra, ka taemai te Minita Maori ki Huramua, ka hui atu matau kite whakatau i a ia. No tenei taenga mai o te Minita, katahi ka tino whakaotia nga kaupapa katoa mo te mahi a nga tamariki o Ngati Kahungunu, i te Hawaiki Hou, me taana akiaki tonu, kia hohoro te haere a nga tangata, me a ratou wahine, tamariki, hunuku hoki haunga ano ia nga raea takakau, kai te pai ena. I te 22 onga ra, ka karangatia e te Hata Tipoki raua ko Turi Kara, he kanikani poroporoaki, mo te hunga e haere ana ki Rotorua ki waenganui ia te Arawa. He nui nga kupu poroporoaki a te Hata raua ko Turi Teemutunga o nga mihi, ka tukua e raua etahi moni hai oranga atu kite huarahi. I tenei hui kanikani, ka whakaritiea ma Patu te Rito e man nga tamariki nei ki Rotorua. I te 23 onga ra, kamahue a te Wairoa nei ia Patu ratou ko ana tamariki. He hanga aroha kite hunga, ka wehe nei i roto i o ratou na Hapu, me o ratou na matua, e haere ana kite Hawaiki Hou, kua kitea nei e to tatou Minita Maori. E te whanau kia pai kia koutou, kia aroha tetahi ki tetahi, mete whai kia mau ia koutou nga kaupapa i whakahaua ai e to tatou Minita Maori, kia tutuki pai ai nga mahi i whakahaua ai koutou e to tatou Minita Maori. H. P. Huata Frasertown, 13/1/30