TE INGOA NEI AOTEAROA

Toa Takitini, Issue 97, 1 September 1929, Page 1072

TE INGOA NEI AOTEAROA

Te Toatakitini: tena ano koe. Kaua e hoha mai ki nga ngaki ote Ingoa nei Aotearoa. Ko ahau ia kua hoka ke, ahakoa manawanui tonu. I te timatanga o tenei take ko Wi Repa toku hoa korero. No nga marama tala ake nei ka whakaputa ake he tetekura ke, ko te Kapua Rngataua Keepa.

Mo te patai a te Kapua e penei ana: Ko wai te tipuna naana i tohi i aranga ai tenei ingoa Aotearoa i mua atu o te wa i u mai ai nga waka ki tenei Motu? Ko taku ki kaore kan. Snare tenei patai- Kaore he tohi tuarua. Kua korerotia na Maui i tohi nga ingoa mo tona tipuna ika, a Tonganui a Aotearoa- Ka man haere iho i nga whakatipuranga ena ingoa. I Whaitiri ma, i a Hapaiariki ma, i a Wahieroa ma, i a Tpuaterangi ma, heke iho, tae mai nei kia Toroa ma e korerotia ana a Aotearoa. 1 te wa i hoe mai ai a Matatua, ka whai kupu mai a Irakewa ki ana tamariki taane kia Toroa ma, ratau ko Puhi ma: kia aroha ki to koutou tuahine kia Muriwai. Kite whiti kontou ki Aotearoa, ko te ana i te muriwai o te tamahine a Hinemataroa hei whare mo to koutou tuahine. Mo te korero a te Kapua: ko Kupe te tangata tuatahi mai ki tenei Motu, kei te he tenei korero. Tokorua nga tangata tutahi i u mai ki tene Motu, i mua noa atu o te unga mai o nga waka katoa- Ko Taukata raua ko Hoake. Ka u mai nga tangata nei, ka tapapa i runga o te onepu, i te ngutuawa o te tamahine a Hinemataroa. Ka karakia nga tangata nei kite ra: upoko, upoko, whiti te ra. Tenei to wahine te moea nei ete ngarara,, upoko, upoko whiti te ra! Ka kitea iho ete iwi 0 Toi nga tangata nei. Ka korerotia kia Toi- Ka tikina atu ka whakamanuhiritia e Toi, ka whangaia ki te kai. Ko nga kai he mamaku, he aruhe, he watutureiarua. Kaore i tino pai nga kai a Toikairakau ki nga tangata nei he tiotio. Ka patai nga tangata nei kia Toi me kaore he oko- Ka tikina te oko, me te wai ano i roto- Ka nanaongia ake e Taukata i roto i tona tatuawhara e wha nga kao. Ka rapua ki roto o te oko. Ka hoatu ma Toi e kai. Ka reka ra hoki te kai nei kia ToiKa whakatauki a Toi: Ha! tae ana ki taku kopako te rongo Ite reka. Ka patai a Toi: no whea tenei kai? he aha hoki tona ingoa? Ka utua e Taukata: no tawhitinui, no tawhitiroa, no tikiapoa, no tikiahuamai i Hawaiki- Ko te ingoa o tenei kai ko haumiatiketike. Ka patai ano a Toi ki nga tangata nei, i aim mai korua i Hawaiki? Ka Whakaae atu raua, Ka patai ano a Toi: Ka taea renei te tiki te kai nei? Ka utua e Hoake ka taea. Kaore he tawhaowhao i raro nei? Ka utua e Toi, kanui. Ka whakahaua e Toi tona iwi kite main- Ka tareitia te waka. Ka oti, ka huaina te ingoa ko te Aratawhao. Tokoono nga tangata o tenei Motu i eke i runga o te waka. Ko Hoake te kapene, ka lokowhitu ai ratau. Ka uki Hawaiki ki te tiki ite kumaraKa patai a Weka kia Hoake: i hoe mai to koutou waka i Aotearoa? Ka utua e Hoake, ae. Ka patai ano a Weka: kei hea to hoa Taukata? Kua mahue atu kei Aotearoa raua ko Toi Kairakau. Na Toi matau i tono mai kite tiki mai te kumara. Ka utaina te waka nei a te Aratawhao kite kumara.

Ka kamua max hoki te oneone Pukeahua- Ka tohutohuria mai aua tangata: e tae kite wa e whakarae ai te kumara kite rua, me patu a Tuakata, kei hoki mai te mauri o te kumara ki awaiki nei. Ka u mai ate Aratawhao, e takoto nei te Manuk a-Ta-T ahj L Ma,ireraU 6 k -^*-neikeite Mo te korero a te Kapua: no rauri o te Waipuke i u mai ai a Kupe ki tenei Motu. He reo tauhou rawa tenei. Pena ano la ko te waipuke i a Noa- Mai otewa i hiia ai e Maui tona ika* kaore rawa kia korero nga tupuna, koroua, matua, i ngaro ano te ika a Maui i te waipuke i a Noa. Mo te ingoa ote waka o Turi, ko Aotea. No Taanetuturi, no raanepepeke, no te Ngakau-o-te-Manu. Na Toto i tapa ki te waka o Turi ko Aotea? E hoa te Kapua: He mea tino tauhou rawa tenei, ara kia riro ma tetahi angata ke e tapa he mgoa mo te taonga a tangata ke. E tika ke ana ma tona matua ma Poumatua, i moe nei i a Houngamea, ka puta nei ko lun raua ko Kewa, a tapa te ingoa o tona waka- No reira kaua tena ingoa e whakapiria mai kite ingoa ote ika a toku tupuna a Mauitikitiki-a-Taranga-Tonganui-Aotearoa. Mo te korero a te Kapua: i pokepokea ki whare kura, whakapapa, karakia makutu me era atu; tuarua kei Taranaki te kawenata a nga tupuna ,mete maoritanga ote tangata E hoa e Kapua? Kuare tena korero. Ko Akiaki tetahi kaumatua mohio o Taranaki ki nga korero o nehera. Kei te Hokorima tona kainga. He kaumatua rangatira no Ngati Ruanui. Ko Aotea tona whare Naana i korero ko Ruauri to ratou tipuna, i ahu atu i runga i a Matatua waka. I noho a Ruauri raua ko Turi i te ngutuawa o Patea. Ka korero a Ruauri kia Turi i nga kauhau whakapapa, ara i nga utauta katoa o runga i a Matatua. Na, ( ki ana a Akiaki kaore kau ana re utauta o runga i a Aotea waka, ara, korero whakapapa, me era atu mea katoa. No runga anake i a Matatua waka nga utautu. E hoa te Kapua, kua mohio ahau ki a koe- Ko te Keepa to papa, ko Ngaamo to whaea. Ko to iwi ko Tuwharetoa, ko to waka ko te Arawa. Ko o tupuna ko Ngatoroirangi raua ko Tamatekapua. E Kapu, he aha koe i hupeke ai ki runga i a Aotea waka tu mai ai, pahao ai i tetahi mohiotanga mou? Whakarerea iho e koe o hapu a Tuwharetoa me te Arawa kia pokepoke ana i runga i to raua waka, kaore nei ano au korero kia kaupapa noa? E Kapu, kaore ahau e haere ki tetahi atu waka pahao mohiotanga ai moku- Kei runga tonu ahau i toku tupuna waka i a Matatua e tu ana. Kia ora nga Etita TUHITAARE HEEMI. Ruatoki 7/9/29.