WHAKAUE WHARE WHAKAIRO.

Toa Takitini, Issue 82, 1 June 1928, Page 791

WHAKAUE WHARE WHAKAIRO.

INTO te 10 o nga ra o Mei ka whakapuaretia tetahi whare whakairo ote Arawa kei Maketu e tu ana. I mua he kainga rongonm rawa tenei kainga a Maketu, ko te wahi hoki tera i u atu ai a Te Arawa waka i te heke nui mai o Hawaiki, a i tahuna hoki e Raumati aTe Arawa ki reira, I nga wa e ora ana te tangata, i nohia nuitia a Maketu e nga hapu oTe Arawa. I nga ra o nga kai-kauwhau tuatahi o te whakapono he kainga nui rawa atu a Maketu, a i nohia hoki taua kainga e te Hapimana ma mete Whanau a Te Peneha kaumatua.

No roto i enei tau ka 20 kite 30, i mahue haere ai a Maketu i te tangata, a i tenei wa kua tokoiti rawa ratou e noho mai nei i Maketu.

Engari ko te aroha o Te Arawa ki nga marae o ratau matua i Maketu, kei te mau tonu. Na te aroha ki tera wahi i tahuri ai te Poari Tiaki o Te Arawa kite whakapau i tetahi tekau mano pauna (;£To,ooo) hei hoko mai i nga whenua o Maketu (kua nro ke ra i tepakeha), hei paamu ma te Arawa (Tirohia nga korero a Takuta Wi Repa mo taua paamu). Kei te whakahaere tikanga te Poari inaianei mo te whakanohonoho i etahio a ratou tamanki ki te takiwa ki Maketu.

Na te nui o te aroha i whakaarotia ai e nga uri e noho mai ra, kia hanga he whare whakairo mo Ngati Whakaue ki Maketu tu ai. He tino whare pai, he whare nui hoki, tata tonu ka rite ki a Tama-te-kapua te rahi. He mea karanga mai a Peneti, Minita o Heretaunga, hei whakapuare i te whare nei. Ko ona hoa Minita ko Mohi Eruini Te Tikao, ko Manihera Tumatahi, ko Te Waaka, ko Te Ropere, me Rewi Wikiriwhi. Na Peneti te kauwhau, me te tapanga, ite ingoa o te whare nei ko Whakaue. Na Rihi hoa wahine o Raniera Kingi, 1 takahi te pae, i tomo tuatahi hoki te whare, kia noa ai ona tapu.

He whare kai ano hoki kei te taha o Whakaue e tu ana. He tino whare pai hoki tenei. He hiko katoa nga raiti o nga whare nei, a he hiko ano hoki hei whakawera mai i nga wai. Kanui te tangata ite ra i tomokia ai a “Whakaue.” I reira katoa nga kaumatua o Te Arawa, a Ngai Te Rangi, a Mataatua me nga hoa pakeha. He mihi ki nga mate te nuinga o nga whaikorero i te awatea. Engari ko nga take nunui he mea whakahaere i nga ahiahi i roto i a Whakaue,

He nui nga kupu manaaki i whakaputaina mo nga morehu o Ngati Pikiao, o Ngati Whakaue e noho mai ra i Maketu. Otira i hangai tonu ki nga uri o nga Tapihana (Tapsell) nga korero nunui me nga kupu tohutohu i te mea no ratou te whanau tokamaha rawa kei reira. Ko te tumanako kia waiho te tupuna whare nei hei kaupapa whakakotahi i nga tinana me nga wairua o nga morehu e pupuri mai ra i nga marae tapu o o ratou tupuna.

NGA TAKE O TE HUI I MAKETU.

No nga motini enei i paahita:— (1) E mihi ana tenei hui o nga hapu o Te Arawa kite Hinota Tianara, mo te taonga nui kua tukuna mai nei, ara te Pihopatanga no te iwi Maori; mete tumanako ma tenei tikanga e whakapiki nga mahi a te Hahi i roto i te iwi Maori. (2) E mihi ana tenei hui ki a Ta Apirana Ngata mo tona kaha kite hapai i nga tikanga i waimarie ai te iwi i tenei wa ki tetahi Pihopa Maori mo ratou. (3) Kia tukura he waea mihi ma Te Arawa ki a Ta Apirana, me Ngati Porou, mo te pai o a ratou mihi mo te ra o Whakaue i tomokia ai mete koa hoki oTe Arawa mo te whakaatu kei te whakahaere tikanga a Ngati Porou kia rite ai he £3OO i ia tau hei oranga mo te Pihopa Maori. (4) E tono ana tenei hui kia whakahaeretia e te Poari Tiaki 0 Te Arawa tetahi punga hei awhina i te oranga mo te Pihopa Maori, a ko te rahi o te awhina hei te £230 1 ia tau, i ia tau, ino nga tau e rima. (I tu mai a Taiporutu, te tiamana 0 te Poari, kite mihi mo tenei take, mete whakaatu kaore e kore te whakaetia o tenei take tapu take rangatira, e nga mema o te Poari.) (5) Kia tukuna he kupu whakaatu kite Pihopa o Waiapu i te nui o te whakamoemiti a te Hahi i roto i a Te Arawa, mo tona kaha kite tautoko i te inoi a te iwi Maori mo tetahi Pihopa mo ratou. Ko te tumanako o tenei hui kia nui nga hua papai ote Wairua e puta kite Hahi a te Atua i roto i te iwi Maori i runga i nga mahi a tana Pihopa Maori. (6) I te mea kua whakaritea ma nga Pihopa tokowha o Aotearoa e whakaingoa he tangata mo te Pihopatanga Maori, e whakaatu ana tenei hui o Te Arawa, ahakoa ko wai te tangata e whakaingoatia e ratou, ka piri pono a Te Arawa ki ta ratou tangata e whakarite ai. E rua nga take i waho o te Pihopatanga i whakahaeretia. (7) Mo te poutapeta o Maketu kia kaua e katia. I panuitia e Taiporutu te whakahoki a te Pirimia, ara ka ata whiriwhiria tenei take, a kaore e whakahaeretia ohoreretia he tikanga. (8) Mo te wahapu o Maketu kia ata tirotirohia. Ko te utu mai o tenei kei te haere mai te apiha a te Kawanatanga kite tirotiro, a maana e tuhi he ripoata mo enei take. He nui te mihi ki a Taiporutu me ona komiti katoa, mo te pai o a ratou whakahaere i nga ra i tomokia ai to ratou tipuna a Whakaue. Tetahi mea whakamiharo ko te marenatanga i a Rewi Tapihana raua ko tona hoa i roto i a Whakaue. Kia ora te hunga marena hou.