TE TAHUA A NGA HOIA MAORI.

Toa Takitini, Issue 79, 1 March 1928, Page 745

TE TAHUA A NGA HOIA MAORI.

TE RIPOATA ME NGA KAUTE A TE KAI TIAKI MAORI. NO TE TAU-MONI I MUTU I TE 31 O MEI, 1927. Kei te pepa o Pepuere te timatanga o enei korero. 15. Kua oti te tope, mete mi ki te karaihe, nga eka 108 i tenei tau, a, kamii hoki te whaitupu o nga purapura. E4O nga eka i tua atu ka topea a nga ra timatanga o te tau hou. 16. E ono nga macro hou o te taiepa i oti i tenei tau. 17. I muri ote whakatikatikanga o nga reti, a, mete tupato hoki o te whakahaere i nga raruraru, ko te moni nama (loss) e £2032 i whakaaturia nei mo tera tau, kua hoki iho kite £322 ano, ka kitea ai te tika ote whakahaere. 18. Kua nui ake te tau o nga whakaaro mo nga ra kei te takoto mai mo tenei Teihana,. ara, i runga i nga titiro ake kite totika o nga kahui e whakatupuria nei, a, ki te tutuki pai hoki o nga mahi o te Teihana. TE TEIHANA O HOIA. 19. I runga i nga tohu i whakaaturia i roto i te ripoata o tera tau, ko katoa o nga reti, mai o te timatanga o nga riihi, kua oti te whakalikatika, a, i haere tonu hoki nga patapatai a taku Kai Tirotiro Whenua i ona taenga ki te Tairawhiti, no reira kua tino whakaungia nga ritenga katoa, a, ko nga rerenga o nga reti kihai ano i utua, e £630, ara, katahi nei ano te moni iti rawa, mai o te timatanga o tenei Teihana—nga ia nga whakaaturanga mo tetahi moni £IOO i kitea i runga i nga tirohanga, kaore i tapiritia mai i nga ra ki muri. Ko te hua o tenei, kaore he tino hokinga iho o te reti hei utu ma te Teihana mo tenei tau, engari a enei tau e tu mai nei. Ko te moni kua huaina i runga ake nei, ara, te £630, e ahei ana te utu ki nga tangata e whai paanga ana, a te wa tonu e mohiotia ai o ratou kainga, apiti atu ki tenei, e whakaputaina tonutia ana nga reti ki nga tangata e te Kai Tirotiro Whenua a te Tari i ona taenga ki o ratou takiwa.

20. Ko te kai-whakahaere tawhito ano, ara, ko Tarawhata (C. Trafford) kei te tiaki i tenei Teihana, a, kua whakaturia tetahi tangata hei awhina ia ia. 21. He nui nga mahi i mahia mo te taha ki te whakaara whare i tenei tau. Kua oti te whare hou hei takotoranga wuuru, a, kua pai mo nga mahi o tenei tau etu mai nei. Kua hangaia he kanataraka mo te whakaara i te kainga tuturu hou, a, kua tata tonu tenei te oti. He whare hou ano hoki hei te mahia, a, kua nukuhia atu hoki te whare tawhito ki tetahi turanga pai ake. Ko tetahi whare paki kihai i oti, kua whakaotia inaianei, a, ko katoa o enei whare i ata oti pai. 22. Ko te huarahi o te awaawa o Wharekahika e whai haere nei i te rohe whaka-te-raki o nga wahanga, kei te whakatutukiria ete Kaute o Matakaoa. I tenei huarahi ka piki haere nei i te awaawa, ka tino mama haere rawa nga ritenga mo te whakarahui i nga hipi. Otira, kua hiahiatia inaianei kia hangaia etahi ara ki runga ki nga waerenga hou hei putanga ki nga wahi tairanga i muri. 23. Kua oti hoki te whakatu i tetahi mihini kati kati hipi (Wolseley Shearing Plant), me tona iniana ano, e ahei ai nga tangata tokowha kite mahi ite wa kotahi, a, kua oti hoki te whakamatau. Kua kitea hoki te pai, a, e tino tuturu ana hoki te whakaaro, ka rite i aia nga mahi o te wa e timata ai te kati kati hipi. Kua riro mai hoki he papa kani, he perehi wuuru, he kaata, he hanihi, he hapara, me etahi atu mea. 24. He nui nga kirikiri kua mauria mai i te whakatakere o te awa o Wharekahika mo nga mahi raima, a, hei hora haere ki runga ite huarahi, mai ite keeti. Kei te haere tonu hoki nga mahi keri tereina huri noa i nga waahi turanga whare, a, ka timataria hoki nga mahi mo te whakatu iari hou i te taha o te whare takotoranga wuuru a nga ra timatanga o te tau hou. 25. Kei te piki haere tonu te pai ki nga kahui i runga i te hokonga mai i nga tariana Romani (Romney) e 30, me nga katua e 650, o nga momo totika ake i nga mea i runga i te whenua i mua atu. Kaore he kau i hokona mai i tenei tau. 26. He take hei pouritanga tenei, ara, te korenga o te Whare Patu i Hiki Pei e tuwhera i tenei tau, a, no reira kua kore he tikanga ke atu ma te Teihana, ko te tuku anake i nga kararehe kia hokona i etahi wahi ke. I tata tonu kite 600 nga katua i tukua ki Wehepiri (Westfield), Akarana, engari i tupono atu ki te wa e iti ana te utu. Kaati, ko nga tohu inaianei, kei te pai haere ake nga utu o reira, engari kaore he whakaaturanga e mohiotia ai ka pewhea ra te ahuatanga o te Whare Patu i Hiki Pei a tenei tau e tu mai nei.

27. I whakauma nga wuuru ki nga hoko i Nepia i te marama o Maehe, a, i neke ake nga utu, na runga na te kati katinga i nga kuao i tenei tan. Kotahi ia te peere kua whakahokia mai, na te he o nga tohu, no reira me tatari mo nga hoko kei te tu mai, ka tuku ai ano. 28. E 458 nga eka ote ngaherehere kua oti te tope, me te rui kite karaihe, engari i runga ite nui ote ua mete maku o tenei tau, turikore ana te tupu ate karaihe. E 306 nga eka i tua atu kua rite ano mo te tope a tenei tau e tu mai nei. 29. E toru macro te roanga atu o nga taiepa wawahi i oti i tenei tau. 30. He nui ake nga painga i tumanakotia mo tenei Teihana, engari na te tutakinga ote Whare Patu i Hiki Pei e whakaaturia i runga ake nei, na reira ka kore e tutuki. Engari ra, kei te whakapaua nga kaha i tenei wa ki te rapu i nga tikanga e whiwhi ai ki tetahi putanga ngawari, tere hoki, ki nga hokonga totika. 31. Ko te whakaaro, ka pono nga ritenga mo tenei Teihana e whakaaturia nei ete ripoata o tera tau, kei te u tonu. Engari he taumaha nga raruraru hei whakarite i mua o te putanga mai o nga painga ki tenei whenua. Etino tika ana, me wahi nui tonu o te whenua e rui kite karaihe, i mua i te tumanakotanga mo nga painga. NGA KAUTE. 32. Ko nga kaute katoa mo ia Teihana a, me te whakakotahitanga o enei kaute, tenei ka tapiritia ki tenei ripoata. 33. Ko nga moni nama kua whakaaetia e te Tari mo te tau i mutu i te 31 o nga ra o Mei, 1927, ko enei e whai ake nei:— Hereheretau . . , . . £5500 Hoia £7500 I taua ra, ko nga moni e whakaaturia ana i roto i nga pukapuka, ko enei: — Hereheretau . . . . . £4355 Hoia . .. . . . . £7489 34. Ko nga moni hua hei utu, e ahua rite tonu ana ki o tera tau. 35. Katoa nga pukapuka mo nga kaute o nga Teihana, kei te Tari o te Kai Tiaki Maori, a, kua kore e waihotia i nga Teihana, engari ko ia kai whakahaere kua whakawhiwhia ki tetahi Kaute-a-Marama (Monthly Imprest Account), a. kei te tukua tonutia mai nga whakaaturanga mo nga Kararehe, me etahi atu mea, i nga wa tika, ki te Tari. NGA MAHI WHENUA. 36. Ko te Kai-Tirotiro Whenua o te Tari, kei te mataara tonu te tirotiro i nga whakahaere katoa i runga i enei whenua e

rua, a, he nui ona taenga i tenei tau kite tirotiro. He Kaute-a-Marama ano hoki tana hei whakarite i etahi ahuatanga e pa ana ki nga whenua, a, ko ia ano hoki kei te whakaputa i nga reti ki nga tangata e whai paanga ana ki Hoia, otira kua oti ano te whakaatu o tenei i runga ake nei. 37. Ko nga whakariterite mo te tiaki i nga taonga me nga kai mahi i runga i te ritenga inihua, kua whai hua, ina hoki he maha nga kereeme mo nga whara o tenei tau kua utua e te Tari Inihua a Te Kawanatanga (State Fire Insurance Office), kei reira katoa nei nga pukapuka inihua. NGA TAKE WHANUI. 38. Kaore he take whanui i mahue hei whakaaturanga, ite mea ko nga ahuatanga katoa o ia Teihana, kua oti te whakamarama i runga ake nei; engari ko te Tari e whai take ana kite whakaaro, ae, ka tupono te tutuki pai o nga whakahaere mo enei paamu, a, e pa ana hoki tenei whakaaro ki tena tangata, e whai take ana ki nga whakahaere o tenei Tahua. H. H. KINGI, Teputi Kai Tiaki Maori . Poneke, 28 o Hurae, 1927.