"TOROHI-RAUMATI."

Toa Takitini, Issue 76, 1 December 1927, Page 697

"TOROHI-RAUMATI."

T. Wi Repa, M.B. Ch.B. J<£o tenei ingoa ko te “Torohi Raumati” he whakamaori naaku ite ingoa pakeha: Summer Diarrhoea.” Kei te haere mai te raumati ko te mate putuputu tenei o tena wa o te tan. 0 nga mare maha ote tamariki, ahakoa pakeha, ahakoa Maori, ko tenei kei runga atu. 0 nga mate hoki e patu ana kia hemo i nga tamariki o te kotahi tau ka hoki iho te pakeke, ko ia nei kei runga noa atu. He raumati te wa e tino pa ai tana mate ki te tamariki. No reira ka huaina tona ingoa he “ Torohi ranmati” ara, he torohi epa nui ana kite tamariki i tana wa ote tau. Kei te mohio nga wahine kua pakeke ki tenei mate. Ko Ranana Taone, kei te tata ki te tekau miriona ona tangata. E 4000 nga tamariki i raro iho ite kotahi tau e mate ana ia tau. ia tau. ko te nuinga o enei tamariki na nga matua rawakore, Ito tatau nei whenua, ara, i Niu Tireni nei, e57

nga tamariki i riro i tenei mate ite tau 1925. Ko te nuinga 0 nga tamariki e mate i te “ torohi raumati,” he tamariki e whangaia ana kite patara. 0 nga ran tamariki ate mate nei e kawea ana ki Great Ormond Hospital for sick children i te tau. e96 tamariki i roto ite rau he tamariki whangai kite patara. E wha tamariki ano i roto i te ran i pangia e te torohi raumati ia ratau e ngote ana i o ratau koka. Te takiwa kaha te mate nei ko te raumati. Ka piki te wera i nga raumati, ka piki ano te kaha ote mate nei kite patu tamariki. Ko Ahuhata te marama kaha ote mate nei ki Ranana. Ko Hanuere, me Pepuere ki a tatau nei. I Ranana, mehemea ka eke te kaha o te wera oteraki te 100, e 550 e mate ana. Kahoki iho kite 90, e 450 e mate ana. Ka heke kite 50, e25 e mate ana. No reira kia mohio mai koutou wahine ma, ko nga marama kaha te wera e takoto mai nei i mua i o koutou aroaro nga marama aitua te tamariki whangaia kite patara. Ko tetahi take i penei ai, e tere ana te “ kawa” ara te pirau o te miraka ite wera. Ka “ Kawa” te miraka ki ro kena, ki ro patara, ki roto hoki i te ngote. Te putake o tenei mate he ngarara ano, pera me era kua korerotia ake ra mo nga mate tuatahi ra. Engari he hapu ke no reira enei ngarara. He maha aua momo e whakakawa nei, e whakapirau nei ite miraka. Kaore ano i ata mohiotia ko te whea o aua momo e timata nei i taua torohi raumati. Ko te whakawhiu kite kai te putake kaha ote mate nei: haunga ia nga ngarara. Ka nui te whangai, ka wherea te puku, ka mate, ka ruaki. Kia kaha rawa hoki te mate ote puku i te nui o te kai, ka eke mai nga ngarara me o ratou nei kaha, ki te awhina i te mate kia nuku atu. Tetahi kai-awhina nui o te mate nei, ko te waiho i te tamaiti 1 roto i te w r hare huihui, kaha te wera. kore hau pai, haunga, he manawa hoki.

NGA WAHI MATE. I timata atu ite piiku. Ka whero te alma. Ka matotoru. Ka heke te wai penei ite huare nei. Ka mamae ano hoki. Kite uru mai te kai ka panaia ake ki waho, ara, ka ruakina. Ka where katoa ano hoki nga whekau, tae noa atu ki tona mutunga mai. Ka mate te puku, ka ruakina mai te kai. Ka mate nga whekau, ka torohitia nga kai, nga aha ranei. Ko te torohi e pana ana i nga mea kino ki waho. Kei te wetiweti katoa, kei te tuiri hoki a roto o te puku, me nga whekau. Penei i te kiri e wera nei: Ka pa atu te ringaringa ka ohooho i te mamae. Kite roa, ka piki ake te mate kite waha whaka ma ai.

NGA TOHU O TE MATE. Kei te mohio te miinga o nga wahine whanautamariki ki nga tohu ote mate nei. E rua nga tino tohu. He ruaki, he torohi. He tere te pahuhutanga ite tamaiti. Ka takaroro nga whatu. Ka poharu ki roto te waha-kai” (fontanelle) wahi ngohengohe i runga ote mahvinga. Ka teretere te nga.

Ka wera te kiri. Ka pupuhi te puku. Ka ma te arero. He mea ano ka hemo te tamaiti i roto ote 24 haora. Ka hoatu he kai, ka ruakina mai.

TE RONGOA. (A.) Rongoa Karo. Kaua hei whangaia te pepi kite patara. Ko nga pepi e whanau ana ia Hepetema, ia Akuhata, i a Hurae. i a Hune, kaua e whangaia kite patara mehemea e taea te whangai tonu ki nga note koka. E uru ana hoki ki roto ki te raumati. Nga tamariki e whanau ana i nga marama ote raumati, me whangai tonu kite u. Otira he wa ano kaore e taea te whangai kite u. Kaore e taea te whakakore te patara. Kia tino kaha te tupato, mete mataara mo nga tamariki pena. Kite kore e tupato, ka hemo te tamaiti. No reira me tino whakarongo enei tohutohu. Ko te tamaiti e whakangotea ana kite u, kite patara ranei, kia iwa marama ka wehe. No reira ko aua marama e iwa aua marama tino kaha te tupato kaua e tukua te tamaiti kia mate i tona kai. Me taima te whangai. Ite tahi kite rua marama, kotahi whangaitanga i roto ite rua haora. Ahakoa ite moe, me whakaoho kite kai ite haora o te kai. E rua whangaitanga ite po. Ite3ki te 6 marama. Kotahi whangaitanga i roto ite toru haora. Ka tangitangi te tamaiti, kaua hei pohehe he mate kai anake mehemea no muri tata ite whangaitanga ka tangi e hara ite tangi kai. Ko nga take enei e tangitangi ai te tamaiti (a) he mate kai; (b) he maku i te mimi; (c) he paru; (d) he mate wai; (e) he mate. Kia mohio, ehara ite tangi kai anake nga tangi. Ka kaha te whangai, ka pa he mate kite puku.

TOHUTOHU MO TE PATARA. Hei te patara kore ngakau roa te hoko. Nga mea e kiia ana he “ boat shape”he puare kei mua kei muri. Ka mutu te whangai, me riringi atn te toenga ote kai. Kanaka e waiho i roto ite patara mo tetahi whangainga atu. Kanaka, Kauajta raiva. Ka mutu ka horoi ite patara ki roto ite wai tote. Ka mutu ka whakama kite wai ma; ka waiho i roto ite wai tote takoto ai; ara whanga ai mo tetahi haora whangaitanga. Ko te ngote ote patara me kowhiti., ka horoi ki te wai tote; hei muri iho ka paera mo te rima meneti. Ka mutu tena ka waiho iro wai tote. Kauaka raiva enei tohutohu hei hapa, notemea. ka te tamaiti whangaitia kite patara ite raumati he tamaiti mo te mate.

RONGOA I NA PA MAI TE MATE. (B.) Rongoa ina pa mai te mate. Kei te ruaki te tamaiti, kei te torohi (1) kaua e hoatu he kai mo te 24 hours haora. He wai anake e hoatu. He wa ano ka ruakina tonutia mai te wai. Kaore i tika kia hoatu he katoroera, kei ruakina mai. Ko te ruaki te mea tino kino engari te wai, ahakoa ruakina mai me hoatu tonu. Kite

ruakina mai e horoi tomi ana tena ite puku. (2) Te mea tuarua he whakapiripiri he kakahu i tukna ki rowai paera ki te puku. Me penei te mahi: Me tango mai he tauera hou. Ka hora ki roto i te peihana kore wai a roto. Ka tiki hawhe iaii paranene, ka ata pokai kia whaiti, ka whakatakoto ki runga i te tauera. Ka tiki ano tetahi hawe iari paranene, ka pokai ka whakatakoto ki runga o te kiri o te puku kei wera te kiri ite wai ote paranene maku. Ka mutu tenei ka tango mai ite tikera e paera ana, ka riringi i te wai paera ki runga i te paranene i roto ite peihana. Ka nanao ki nga pito ote tauera ka whakawiri kia kaha tonu, kia maroke ai. Ka ata uta ki runga ite paranene uhi ote puku. Me waiho tonu te ringa o te pakeke i runga i te puku o te tamaiti hei ruri i te kaha o te wera. Kauaka e pehia kei kaha te wera kite puku. Ka ata haere te wera, ka mutu hoki te hokaikai me te aue a te tamaiti, ka uhi ite paranene wera ki te tauera maroke kei puta te mahana ki waho. Ka kitea tonutia iho te ngawaritanga o te tamaiti, a, ka moe. Me mahi tenei ia ruahaora. Me hoatu he wai ia haora ia haora. (3) Te Timatanga ote Whangai: Te kai pai ko te wai ote heki mala. Me pakaru te heki, ka tuku ite wai kia rere ki roto ite kapu. Hei muri iho ka roringi ki roto ite wai, e rua nga kapu ki. Me kororirori kia roa noa atu. Me hoatu he huka, he tote paku nei ki roto. He wai remana maturu paku nei tetahi mea pai. Kotahi te tepara pune e hoatu ia rua haora. Hei tenei wa ka hoatu he tipunu katoroera kauaka hei whawhai kite hoatu miraka. Kia kotahi ra me te hawhe, ka timata i tetahi kai. Anei tana kai. Me tango mai he miti kua oti e te putia te tapatapahi kia pakupaku: Ara, minced meat. Me puru ki roto i tetahi hopane paku. kotahi paina pea tona rahi. Me puru he riki tapatapahi ki roto. Me puru he tote iti nei. Katahi ka riringi he wai paera ki runga i taua miti. Ka kororirori. Ka tatari kite kaka maihereni. Ko te wai e whakainu ki te tamaiti. Kotahi tepara punu ite rua haora. Mehemea kei te pai haere te tamaiti, ka kitea tonutia iho te tere o tona pai. Me hoatu ano he kataroera. Ma te paru e whakaatu te ahua o roto ote tamaiti. Mehemea kua pai, me whaka matau ano te miraka. Kauaka ite miraka tini. Mehemea e 3 marama te pakeke, kia hawhe te miraka me te wai. E wha tepara pune e whangai ia rua haora. Mehemea e 6 marama, e rua kapu miraka, ki te kapu wai kotahi. Me maka he huka ki roto. E wha tepara pune o tenei kai e whangai ia rua haora. Mehemea e 9 marama e tom kapu miraka kite kapu wai kotahi. Kotahi kapu ki o tenei kai e whangai ia torn haora. KUPU WHAKAMUTUNGA. 1. Kite taea te ivhakangote hi te u , kaua te tamaiti e utaina ki runga patara. 2. He aitua kei mua a te tamaiti “ Kai patara ” ia raumati ia raumati. 3. Ka puta kakariki mai te paru ote pepi kia terete kaive kite Takuta.