"HE KOTAHITANGA MO TE AO HOU."

Toa Takitini, Issue 73, 1 September 1927, Page 655

"HE KOTAHITANGA MO TE AO HOU."

(By P. H. Tomoana).

(Kei to pepa o Akuhata to timatanga o enei korero.) Koi roto i enei kupu nunui etahi tino whakaaro hei wawahi

ma tatou me kore tetahi hua pai e whakakopura i roto i te hinengaro hei kipakipa i a tatou kia haere-a-ohn, Ida haere-a-ngahan ai hoki Te Eau-Tau-Hou e whakamoe-kore-mohio noa nei i tona rnokihi iti rawa i roto i nga tai papakirua ote wa. Kei te tiria nga Eongopai e rua, te Mahi me Te Whakapono i runga i o raua tu-whakapaipai katoa, otira kei te kaha rawa te paaha o tetahi reo inaianei e penei ana me waiho nga ra e ono hei ra mahinga ko tetahi mahi pai mo te ra whitu ko te ngahau, he watea hoki tera. Na tenei ahua ka kite tatou i te nui o tera whakatauki a o tatou tupuna i runga ra. Te whanga “taua” ka taea ano te kohiri i nga toa a tae rawa mai kua rite atu te hoariri. Tena ko te kinaki me kai te ata te ra-poupou me te ra-to, ka ngata ai takapu. Tenei mea te minamina no mua iho, e rua nga wahanga ko te pai ko te kino, otira ko te kupu a nga tupuna ‘Ko te kino Ida hinga i te pai’ na reira i tika ai kia “Mataara Tatou '. Ka tika e aku hoa e whakaaraara nei korua otira koutou katoa i tena huarahi i tena huarahi o nga waerenga maha o te wa

To tatou mate nui rawa ko o tatou whenua kei te noho huakore. Ma te mohio kite mahi, kite whawha. ki te whakaaro ire mea tika e taea ai enei tikanga katoa. Ahakoa pehea te tawhiti o a tatou haere ki whea ka hoki mai ano kite whenua hei okiokitanga, na reira i tika ai kia whakakotahi tatou i runga i tenei tikanga a ki te pai ka tuku ara ka ‘pool’ i nga maramara whenua e toe nei ki tetahi Eopu Tika ma ratou e whakamahi. Ma te penei anake e rokohanga ai te morehu whenua e takoto nei i roto

i te nuinga o te ringa-tangata-kuare, penei me matou nui noatu nei kei te ao-maori e whakamatau ana kite kuhu i runga i tona maramatanga pahekeheke noaiho, rokohanga ka tae mai te men matau ake, kua ki mai me penei me pera ranei, a ka rere i runga i te au ngawari-o-te-kimonga-kanohi, tatu rawa ake, kaumatua rawa ake nga whakaaro kua horomia te whakaaro iti e te mahara ponana, pohehe hoki. Kei te waimarie ra tatou i tenei wa me.hemea kite tika ta tatou whawha i enei ahuatanga. Titiro, he pukai moni kua takoto i te Kawanatanga, a kua ata wehea mo tena wahi mo tena wahi o nga tikanga nunui e taea ai te whakatupu te iwi. Whakaturia he komiti pai he komiti kaha ko nga mema i te tangata e tuku whakahere ana i tona tinana hei patunga tapu kia ora ai te iwi. Kei te rongo ahau kei te whakakotahi kei te kaha hoki te aroha 0 nga Eopu Atawhai i Te Iwi Maori na reira e tika ana kia “Manawanui” te iwi, kaore e koro to tatou whakaroputia e o tatou tangata matau e o tatou Kai-hautu. Ki taku mahara tera 0 takaia a tatou kinaki hei mounu mo nga hua nunui kei nga tauranga, a e matekai tatou mo tetahi wa ‘pehea rate roa’ engari kite pai te whakahaere a tatou ropu ki runga i nga tikanga tika ka puta te Iwi ki Te Ao-tea-roa. CTtira ko te mea tino tika ki tooku mahara kia whakapaua etahi o aua moni kia whakawhiwhia ahakoa kaumatua, tamariki ranei ki nga mohiotanga katoa, a kia whakapaua etahi moni e pukai ake nei tuatahi: —Hei whakapai i nga kaainga nohoanga, tuarua: Hei tuku i te mohiotanga ki Te Iwi mo Te Ahuwhenua, Mahi-a-Einga, me Te Mahi-a-Roro. Hei taanga manawa mo enei wa tata he mea tika kia tukua nga mahi Kawanatanga Maori katoa ma a tatou tamariki e tika ana mo aua turanga mehemea h ra ia kei to tata atu ano a tatou tamariki ki aua turanga haunga ia nga upoko o aua mahi me noho mai ano i te pakeha. Koia tenei ko tetahi mea tino nui hei wTiakaarotanga ma Te Kawanatanga ara he whakawhiwhi i a tatou tamariki ki era mahi. Kia pau te kaha, he wa taumaha rawa enei, e kore ai, e mate a roto ai hoki nga mahara nunui kei roto i a tatou tamariki, ina waihotia noatia ake ratou ki reira pohutuhutu haere ai, aka riro 1 te au kaha o te ao ara i Te Wairangi-o-Te-Ao-kume-ke. Ka tika te Kupu tohutohu a Te Tatana i o tatou hokinga mai i nga hararei “Whakatangata! Kia Kaha!”, kua whakakohatutia kei Te Ante Kareti e tu ana. E whai ake ara i nga korero i puta i te pepa o Akuhata ka hori ake nei, i puta ai nga mihi kia Tutepuaki me Te Tutere mo te matohutanga i tenei hei putake whakaohooho i a tatou ehara i te mea kia mataara anake engari kia noho i runga ite mauri mahi kia eke ai ki runga i tera whakatauki e mea ra: —“Euia taitea! Euia taitea ka tu ko Taikaka anake,” ara tona tikanga kia whakahekea nga whakaaro o tena o tena me nga tumanako o Te Ao Tawhito me Te Ao Hou kia rewa te ‘kirimi’ o aua wawatatanga kia whai tirohanga kia whai whawhatanga ma te hunga kua noho pai i Te Ao-tu-roa, nga mea kei te aroha, kei te mahi

mo Te Iwi, me. te hunga taitamariki e akona mai ra i roto i nga “Whare Wananga o Te Wa.' E tika ana kia whakapau talon ki te whakatakoto i tetahi whakairo hei kaupapa ma ratou. Me mahara nui tatou mo ratou, pera me o tatou matua, tupuna i mahara nui nei kia tatou; i karangatia ai tatou he ‘Huia-tu-rae,’ he ‘piki-kotuku,’ he ‘Taiaha-mata-rua’ me era atu ingoa whakahirahira a tena tupuna a tena tupuna i tana mokopuna, i tana tamaiti me tana i tumanako ai, enei ahuatanga katoa hei mea whakakaha i a tatou kite whakairo ite kaupa pa Whakakotahi. E tika ana kia mahia e tatou taua mahi notemea kua hiiritia e nga ‘Karaipi’ te Rongonui me Te Honore o tatou tupuna Maori i kauria mai nei Te Moananui-a-Kiwa, ina tata tonu nei tatou i kite ai, i whakamiharo tuturu ai ki to ratou marama ki ana takanga katoa e whakanuia nei ratou i roto i enei ra. Kei to patai te hinengaro o Te Ao Kohungahunga ‘He aha ra i pera rawa ai te marama? E ki ana To Karaipiture:—“Rapua ka kitea. ” Tena e nga Toa o Te Wa! Tu ake! Reia! No roto o Heretaunga ka kiia na Tuhotoariki tonci ki “Pie Toa Takitini taku Toa.” He manu hauwarea noa te pakura (pukeko ki etahi) i roto i nga tau e aranga ana te hinu o Maungahaaruru me Mungawharau, otira na te knikore, na te kaikawa ranei ka hiki to wariu o tenei manu ina hoki i uia ai “Kei hca nga toa whai-pakura a Tcrehunga?” Ana ano te whakatauki e tika mo tena rohe mo tena rohe hei whakamaharahara mai i o tatou maatua me o tatou tupuna kia tatou i mahue ake nei ta ratou whakatauki hei titiro ma tatou, hei ‘Anaraihe’ (analyse) ma tatou i tenei wa e mea ra:—“Whatu ngarongaro he tangata, toitu he whenua.” He momo tangata tenei kua ngaro i a tatou, engari kua tupu ake, iti nei:—Ko Ta Timi kua ngaro, ko Ta Romare tenei, ko Ta Ngata tenei, ko Takuta Te Rangihiroa, Takuta Wi Repa, Takuta Erihana tenei, me era atu o tatou kua whakangaua ki nga paepae o nga Whare Wananga of Te Wa, me o tatou na nga tupuhi o Te Wa i kuru kia tama-tane, kia tama-wahine. Otira ko te mea kei to whakamataku i etahi o tenei hunga ko te reo o “Te Ao Whakatupu” (the Commercial World). Ko tana akoranga:— “Kia koe ake a koe ano.’’ Na reira kite peka koe ki wahike mournou ai ite meneti kotahi, tera e pakiri o niho mete whakakoromaki i o uaua katoa ki to oma kia man i a koe te haora o to torengitanga o Te Ra. Ka tika ra tenei whakatauki:—“Manaakitia te iti, he Rei-matomato no Ngahuru-tikotiko-iere. ” No nga ra i tutataki ai Te Whanau o Tharaira ki nga Amoraiti ka tonoa c Hohua kia tu te ra mete marama, tu tonu. Otira ko Te Ao Hou kaore e whakaae ki tenei i raro o te Ture Irirangi (Law of Gravitation). Kei hea te kuaha ki tenei maramatanga? PI ki ana Te Karaipiture: “Patukia a ka uakina kia koe.”