"TE KAUPAPA O NGA HAAHI."

Toa Takitini, Issue 73, 1 September 1927, Page 652

"TE KAUPAPA O NGA HAAHI."

Koia tone: ko tctalii o nga putake korero i To Hui itu ki Whakaki. Ko tenei putake i aranga mai i roto i nga whakautuutu korero i Te Hui Tau i tu ki Nuhaka i te tau 1925, i pataitia ai i reira lie aha te kaupapa o Te Haahi Mihingare. Mai i tera wa a tae noamai kite 20 o nga ra o Akuliata nei ara kite ra mo Ta Timi ki To Whakaki katahi ano ka whakapangia tana putake ongari i whakahaeretia i runga i te tone ki nga Haahi kia whakamaramatia tona kaupapa tona kaupapa. Ko To tiamana o tenei putake korero ko Matene Whaanga o Nuhaka. I whakamarama ia kia tu mai te mangai ote haahi kia whakamarama ki to iwi i te kaupapa o tona haahi hei titiro ma te hui. I panuitia hoki te reta mai a Wiremu Takana o Taniwaka whakamihi mai mo taua putake me tona ki mai tera c whakaritca tetahi tangata mo te haahi Momona mo taua hui. Te Haahi tuatahi i tu ko Te Einga-tu, a ko Eria raua ko Te Hau nga kai korero mo tera haahi. 1 whakamarama a Eria ko Te Einga-tu ki a ia te haahi o Te Kooti, ehara enei i a Euka nei, i a Te Wahapango nei he peka noa era, kaore hoki ratou i te whakapono ki etahi atu ahuatanga. Ko to ratou wliakapono kei a Te Kooti tonu, ara he poro pi, ako ana kupu kei te tu tonu mai ano otera i hoki mai .i ia i Wharekauri tae mai ki tenei ra. Kei te man tonu hoki ratou ki To Ea Hapati i whakaritea iho ai e Te Karaipiture, a i tono hoki ia kia hapaitia eTe Iwi Maori taua haahi. 1 whakahuatia ano hoki e Eria nga kupu Hiperu i whakaaria mai kia Te Kooti me ona tikanga katoa o aua kupu, a he mea whakamiharo a Eria e whakahua ana i aua kupu me tona whakapono i puta mai aua kupu kia Te Kooti mete whakamaoritanga mai. I muri i tenei ka tu ko Wi Mete o Nuhaka mo Te Haahi Momona, ka whakatakia mai e ia ana korero i te Kawenata Tawhito tae mai ki nga poropiti, heke iho kia Hohepa Mete kaumatua me Hohepa tamaiti ka tu poropiti ia, tekau-ma-wha ano ona tau ka whakaaria mai kia ia nga mea o Te Eangi me nga kupu whakamarama o Te Karaipiture, me Te pukapuka Moromoua, mete pukapuka o Niwai, me nga whakahaere katoa mo re whakapono ma te Hunga Tapu o nga ra o Muri nei. I whakamarama ano hoki ia i nga kupu o Te Kawenata Tawhito mo tetahi iwi mohoao, ara ka noho haere i runga maunga, i mah ia kei te hangai enei korero ki Te Hunga Tapu notemea he pera to ratou pa tapu me to ratou whenua. He nui nga painga e akongia ana e to ratou haahi, kaua nga main kino katoa. He

tangata hianga ia kaati no tona urunga ki tcnei haahi ka mutu katoa i a ia enei mea. Nga whakahaere awhina i nga turoro me nga pani, to manaaki tangata kei te mahia katoatia c tona haalii. Te upoko tac mai kite mea iti rawa i roto i nga tikanga oTe Karaipiture kei te whakaritea katoatia e To Momona, kaati i roto i nga mea kua kitea houtia inaianci, ano te ahua kei to tautoko katoa i nga akoranga a tenei haahi. He nui tona hialra ki te korero roa otira ite mea he poto te haora a he nui nga haahi kei te whanga na reira ka poto ana korero, otira i mua o tona nohoanga iho e mea ana ia ko tenei Te Haahi tika notemea e whakarite ana i nga whakahau katoa a Te Karaipiture. I konei ka tu a patu Te liito kite whakamarama i mea a Timi Kara maana tonu Te Haahi Katorika e whakamarama inn tac mai ki taua ra, kaati kua haero atu ia na reira kaore he tangata hei whawha i tera Haahi. Ka tu a Te Waaka te minita o Te Haahi Katana ka tone kia hoatu ma ana te karakia i mua atu o tona turanga kite korero mo tona haahi. Kaore i whakaaetia tenei tono notemea kua maaro kc c haere o nga korero-a-putake, engari mehemea he korero ana mo tona haahi me timata te korero. Kaati puta a-riri-atu ana taua tangata ki waho o te hui, me nga mea o tera haahi i puta katoa atu ki waho. Kaati i whakakuaretia tenei kai korero o tenei o nga haahi nei mo tona taikaha, me tona ponanatanga kite riri, kite haere ki waho. To muri iho kai korero ko Rev. Hoani, he minita pakeha no te Haahi Perepetiriana. I whakamarama ia he wehenga mai tona haahi pera me etahi atu haahi i wehe mai ra i Te Haahi Katorika. I whakamarama ia i nga ra o mua rawa ka wehe mai nga mahara o Matene Ruta, tetahi tonu o nga tangata nunui o Te Haahi Katorika , ka tu nga haahi o muri mai ka kiia he porotehitenc (protestants). Ko tona haahi e rite tahi tonu ana ki to Ingarangi, kotahi tonu te wahi c rereke ana. Ko te Mahunga o tona haahi e kiia ana he Kaumatua, a ko to Ingarangi he Pihopa, ko nga mahi ia rite tonu. I whakamarama ia ko te nui o nga tangata o Te Haahi o Ingarangi kei Nui Tireni nei e rima ran mano me nga hawhe, ko tona haahi c rua ran mano me nga hawhe, ko Te Katorika kotahi ran mano me nga hawhe, a ko te toenga o nga tangata o Nui Tireni nei kei nga haahi kotahi ran, a kei roto te Ringa-tu, Te Momona, Te Ratana i tera kaute. Otira ki tana korero e tatoko ana i te kauhau a Rev. Hakiwai i mea ai taua minita. Ahakoa he aha te karakia Karatiana, ko te tangata e mahi ana ia Te Ariki i whakahau ai, ka whiwhi ki Te Oranga-tonutanga. Na reira kia kaha ki te hapai i Te Ingoa o Te Matua o Te Tama o Te Wairua Tapu, ara kia mahara ki to whakahau a Te Karaiti ki ana Akonga i mea ra la: — “Haere koutou kauhautia Te Rongopai ki Te Ao Katoa, a rneinga kia Iriiria nga tangata katoa i runga i Te Ingoa o Te Matua o Te Tama o Te Wairua Tapu.”

I mini i tenei ka tu ko T. Toroaiwhiti mo Nepia o Nuhaka ki ie whakataki i te timatanga o Te Haahi Mihingare, ara i to kaupapa ctu ne: tenet haahi inaianei. Ko 1o whakamarama he map: (charts). Ko ana Mapi i whakaritea ki te rakau me nga kupu whakamarurna (1) To Kawenata Tawhito (Mai i a Kenelti tae noa ki 1c mutnnga). (a) Te Kotinga (2) Te Kawenata Hon (a) Te Triiri a Hoani (b) Te Karaiti Te Ariki (c) Te Ka o Te Petekoha (d) Kanhautia Te Eongopai i Te Ao Katoa (e) Te Whakapakanga Eingaringa (t) Te Hekenga iho ki tenei ra Na toroaiwhiti i whakamarama to hekenga iho i Te Kavvenata Tawhito, Te Kotinga, me Te Triiri a Hoani. Xa Xcpia ko te mana o Te Kotinga me Te Iriiri a Hoani ki nga Hurai ake. Naana ano hoki i whakahcke a Te Karaiti To Kai-whakaora. me Tana whakahau kia Kanhautia Te Eongopai ki Te Ao Katoa i runga i Te Ingoa o Te Matua 0 Te Tama o Te Wairua Tapu. Ko to whakamutunga na Toroaiwhiti i whakamarama te timatanga rnai o nga Pihopa a tae mai ki tenei ra. No to mutnnga ka nukuhia to hui mo te po a ko te karakia ka tukua kia Hoani (Pcrepetiriana). Ko te Upoko kauhou “Ko An ton ii hoi noho tonu kia koutou a te mutunga rano o Te Ao. ’ Tona whakatauki whatu ngarongaro he tangata, toitu he whakapono. ” L muri o te karakia ka tukua kia patai te hunga whakarongo anake. Kotahi tonu to patai na To Einga—tu anake, ara he ui Id te putake i mahue ai To Hapati a ka mauria ko Te Ka tuatahi o Te Wiki hei ra okiokinga. I whakamarama a Hoani (Perepetiriana) me Hakiwai (Mihingare) i roto ano i Te Karaipiture nga tikanga o Te Ture Tawhito ara o Te Kawenata Tawhito me Te Kawenata Hou me nga whakahau aTe Karaiti iTe Ea u Te Petekoha. Ko nga tikanga enei o Te Ture Hou. Tcra nga tangata kaore i tae ki taua hui e ki i nui te pakanga mo enei putake. E hoa ma nui atu te pal me te ngawari o nga hunga korero me to him go whakarongo. He nui hoki to whakarniharo ki enei purapimi papai o nga haahi i hora ai ki to hui. Na enei putake i whakaniii ake te pai o tenei i era atu o tatou hui maha.,