"TE WAI-HAKIHAKI."

Toa Takitini, Issue 72, 1 August 1927, Page 640

"TE WAI-HAKIHAKI."

(T. Wi Repa, M.8., Ch.B.) He lino mate tenei no te Maori. Engari kaore e homo ana te tangata ia ia. Hcoi nnn tona kino lie maeneene, ka rakuraku kaore e reka te moe. He mate tenei e pa nni ana kite kiri tamariki pakupaku. He kiri ngohe ngohe hoki to to tamariki, na reira ka tore tonu te tihorehorea e te purapura oto mate. He mate ano tenei no te Pakeha. Ina ra koi pohehe te tangata no fe Maori anake te mate nei. Tona ingoa pakeha he “Scabies”. Te ingoa o te ngarara nana tenei mate i math ki runga i to kiri tangata he: ‘Acarus Scabiei,’ or “sarcoptes hominis”. I whakaatu ake ai an i tenei mea kia marama ai lei a tatan, e hara i te Maori anake te iwi Kainga te kiri e te mate nei e te “Hakihaki”. Te mano tini o te pakeha e pangia ana e tenei mate.

HE MATE WHAKAPARAHAKO.

Ka pangia te tamaiti e te mate nei, ka ki nga matna: “Kei te pai; he wai-hakihaki noa hoki. Hei aha noa te kawe ki te takuta. He mate ora noa.” He whakaaro pohehe tenei. He mate kino tonu tenei. Ina ra tona mate he whakararuraru i te moe ate tamaiti. I te wa e iti ana te tamaiti, ara ite rua ka piki ake kite tekau nga tan, te mea nui hei whaka wairakau i tona tipu he moe, ki te kore e an tona moe, kaore e pai tona tipu. Kaore e au tona moe no temea ka raraku tonu, a, lata noa te awatea. Oho rawa ake i te moe ka ngenge te tamaiti, kao e mataara ki nga math ote awatea, ka raruraru tona kura. Ka tae ki tona pakeketanga, ka whakarihariha tona kiri. No reira he kohuru nga matua i a ratau tamariki e tukua nei e ratau kia ngaua ana cte hakihaki ia po ia po. Me mutu te whakaparahako kite mate nei., Kitea ana kawe ana i te tamaiti kia kite to Takuta, te Neehi ranei.

TE PUTAKE O TE MATE NEI.

E kiia ake ra,i runga ake nei, te putake o te mate nei he ngarara paku. Mehemea ka wawahia te inihi kia whitu tekau, kotahi o aua wahanga whitu tekau te roa o taua ngarara (l-70ch of an inch) Engari ka kitea tonutia ete kanohi. Penei ite puta ngira nei te rahi. Ki te kore te ngarara nei kaore e tipu te wai-hakihaki. Tena ano te kai whaka -momona i taua tipu. Taua whakamomona he paru kei roto taua ngarara i te panu Ki te paru te kiri o te tangata o te tamaiti ranei, ka ngoikore te kiri. Hei reira ka kaha taua ngarara ki te kari huarahi mona ki roto i te kiri tangata kia urn ki roto i te kiri, ka whakawhanau i ana heke. E rua held i te rakotahi. I te ngarara nei e kari ami i tona huarahi ki roto i te kiri, ka maeneene te kiri, ka timata te raraku a te tamaiti. Kaati kaore e mutu te rakuraku kei rare ke hoki i te kiri te ngarara nei e huke ana. Na wai ra, ka pahore te kiri o tena wahi o tena wahi o te tangata e tukinotia ana e to ngarara nei ratau ko ana punua. Ka kitea te koha ote mahi ate ngarara nei, kinaki atu hoki ki te paru ote tinana, ka kiia kei te pangia tamaiti a mea e te Wai-hakihaki,

TOHU 0 TAUA MATE.

Kaore pea he tangata pakeke ite tauhou ki tenei mate. Otira i to maha o nga mate o te kiri, he moa tika ano kia whakaatutia nga' tohu oto mate net. Ko te lino mate tend 6te kiri Maori. Timata ai to maeneene i te putake o nga ringaringa pakupaku (fingers). Ka rakurakuhia, ka : puta te tara-wai, ka toto. ka pirau. Ka neke atu ki muri o nga ringa. Ka puta i nga keko, ka raraku i kona, ka maeneene ano ite where nohanga nei. Ka raku-raku i kona. Ka raraku i muri i nga pona, tae atu ki nga waewae, ki rare hold o nga wacwao. Heoi ano te wahi o puta ko to kiri oto konohi o to mahunga hoki. Ko te wai-hakihaki tenei.

RONGOA.

Ho mate ngawari tenei Id te rongoatia. E mohiotia ana hold tona putake. Kite patua tana pntake, ka ora to turoro. Te putake o to mate nei ko te ngarara kua whakahuatia ake ra, me tona hoa me to paru. Ka taea tenei tokorua to patu, ka ora ngawari noa to turoro. To rongoa patu o to ngarara nei he ngawha. Te rongoa patu ote paru he wai, he hopi. Kei a tatau katoa enei taonga. Ina noa te huarahi ngawari oto main. Me whakakaukau te turoro ki roto i te tapu wai wera, ka ukui i tona kiri kite hopi ngohe ngohe (soft soap). Kei nga toa tenei hopi. Te take o te whakakaukau nei, he horoi i te paru ka tahi, he whaka ngohe ngohe i nga kiri paka runga ite mate kia ngawari ai te ma korekere mai, ka rua. Ka watea nga mate i to kiripaka, katahi ano ka tika kite paid kite rongoa. Te rongoa ho “sulphur ointment”. Me “mild” te ngawha kite hopi ngohe ngohe (soft soap), penei: E rua ti-punu ngawha kite tepara pumi hopingohe ngohe (soft soap). He pai tonu kite “miki” ito ngawha Id to “vaseline.” Kia rua tipunu ngawha kia kotahi tepara punu vaseline. Mo te taha tenei kite tinana. Mo te taha tenei ki nga kakahu o te tangata, tamaiti, mate ranei. Kei runga hold i ana kakahu c pe ana, e pin' ana to nga paku ote mate, me nga ngarara ano hold. Mehemoa ho kareko he rinena, he kaone puru ranei nga kakahu o roto, me paera katoa ena kia pan atu nga ngarara i te aid te kai atu Kanaka nga kaka paruparu e whakakakahutia i muri o te whakakaukautanga Kanaka rawa atu. Mehemoa he paranene, he kakahu wuuru ranei nga kaka, kaore o taea ena te paora Engari mo ruirui ho ngawha maroke ki roto i ana kaka ka whakawhata mo to kotahi wiki. Hoi muri i tena ka horoi kite wai mahana. Ka maroke ka ruirui ano he ngawha maroke ki roto, ka purupuru. Mehemea ka tika to whai a te tangata i enei tohutohu, o torn ano nga ra ka orate mate me ruirui ano he ngawha maroke Id runga i nga paraikete, i nga hiti ranei-

He inoi tenei ki nga matua ; kati te waiho i nga tamariki kia ngaua ana e te mate wehi nei e te wai-hakihaki.

KARO O TE MATE.

Mehemea ka horoia nga tinana ia ra, ia' ra, ki te wai ki ie hopi, ahakoa waiwera, ahakoa wai matao, kaore e pangia e te mate nei. Tena i ana timata i naianei. He kainga whai wai a Nin Tireni. Manaakitia te wai, te hopi, kaore nga kiri o nga tamariki e ngaua kinotia e te Iraki Iraki.