"WHANAU TAMARIKI."

Toa Takitini, Issue 71, 1 July 1927, Page 616

"WHANAU TAMARIKI."

(T. Wi Repa, M.8., Ch.B.) Ko tetahi tenei o nga take nunui o te ao i tcnei ra: ara ote Ao Ingarihi, tao noa mai kia tatau o Niu Tireni nei. He main nui to whaka wlianau tamariki. Ko te timatanga tenei o te Ao: i na ra oto tatou ao matao nei. Ko te timatanga ano hoki tenei o te tangata kite tomo ki roto kite Iwi. Ko ia tamaiti hoki e wlianau mai ana kite Ao, he wahi no te Iwi, hei tango i te tuunga o tctahi kua riro i te mate, hei waha i nga kawenga taumaha o tona oranga, hei main i etahi o nga main o te whenua, hei hapai i nga tikanga nunui o te whenua, a, hei tuku i tona oranga mo tana whenua. Noternea ko tetahi tana tamaiti wlianau hou oTe Iwi, no reira, ka pa atu te reo nui ote Iwi kite tohutohu ki to hunga wahine, kia ngawari ai te taha o te main kia ratau, kia kore ai e pa he aitua kite tamaiti. Kua mutu to whakawhanau tamariki a nga wahine e tika ana kia kiia no te Ao Tawhito. Ko te hanga wahine e whakawhanau tamariki nei i tenei wa no te Ao Hou anake I te mea no te Ao Hou,me haere ano te main i runga i nga tikanga hou. Etahi kupu ruarua mo tenei take.

“He puta taua Id te tane: He whanau tamariki ki tie wahine.”

No nehera tenei whakatauki. lie. tika hold. I lino rite tana malli ate wahine ki ie puta taua. He kanga lioki tenei mona mo lona tohenga ia Arama kia kai karaka'i te kaari o Erena. r l\‘ mamae i rite kite mate puta taua. To taotu i rite ki to to puta taua. Te mate ote tinana i rite ano kite puta taua. Engari ahakoa ko te alma tenei otaua main, kei nga ngutu noaiho o K*. wahine Maori taua whakaaetanga he “puta taua'’ taua mahi. Me ki pea ehara ia ia taua raruraru. Ko tera ano tetahi, etah: atu ranei, na ratau i pehi ona whakaaro tika. Kei te ngoikore tona tane kite rapu ite whakaaro tika. Kei te aroha tonu taua tane; kei te awangawanga tonu. Engari kei te whakawhirinaki tona hinengaro ki nga whakahaere ote Ao Tawhito Ko te wahine kei te karapotia ona mahara e tetahi ropu wahine tawhito kei to kauwhau taua ropu ko to mahi e kiia nei e te whakatauki he rite ki to “puta taua,’’ he hanga noaiho. He mahara tonu o taua wahine. He mahara tika. Ka romia e to reo taikaha ote ropu tawhito o ana rnatua, me ona tipuna. Ka pak.ia ana mahara tika, ngaro rawa atu. Ka urunga ia ki to reo tawhito ote ropu taikaha, o' to ao tawhito, hei taanga manawa mona. Engari he urunga marangaranga taua urunga. Kei to wehi tonu a ia. Kei te kapakapa tonu tona manawa. Kei to mohio tonu ia, ehara kei taua reo tawhito to rakau hei karo i to ran o te patu a to “puta taua” ka heipu nei ki tona aroaro, Otira ano ia ho reme o kawea ana ki to patu e taua ropu tawhito. Kaore to Maori c kohikohi ana i nga aitua oto main nei. Kaore nga tangata o ngati porou e mohio atu ki nga aitua o Ngapuhi i puta mai i te whakawhanau tamariki. Kaore o Whanganui o mohio ki nga aitua oTe Arawa. Engari to pakoha. He tari rehita tona mo nga mea katoa, kia mohiotia ai te alma o ia mahi o ia main, te pikinga, te hekenga ranei, a ka mohiotia me pewhea he tikanga mo to main kei to heke. No tera tan ka kitea e tala ana kite whitu wahine o roto i to mano o Niu Tireni nei i mate i te whakawhanautanga tamariki. Nga tino whika tuturu 6.48 wahine i mate i roto ite mano. Am nuku atu i te 9000 wahine o to tatau whenua i aitua i to “puta taua’’ nei ite tau 1925-1926. Ngarue ana te iwi pakeha ite putanga o enei whika. I whai-kupu nga etita o nga Nupepa nunui mo tcno : take. 1 whakaturia he lloiara Komihana hei uwiuwi i to take i penei ai. Kei te moo te pito kia tatau nei i taua wa. No tenei tau kaputa ano he whika hou. Kua hold iho to kaute o nga aitua. E 4.25 nga wahine o roto ote mano tangata i mate i te whanau tamariki i tc tau 1926-1927. Am kei runga tata atu i te 6000 wahine hapu i matemate i taua tau. Hei whakaaro ten ama tatau. Kaore nga whika nei i te korero teka. Kia nolio mohio te wahine c hapu ana kei tupono ko ia tetahi e urn kite kaute aitua mo te tau 1927-1928. Ale waiho tonu tatau kia penei ana e te Iwi? Kanui nga, wahine Maori kei to matemate i to “puta taua’’ nei. Ka pewhea tatau? Ite pakeha e korikori mai nei, ko tatau me moo? Inn to take tika hoi karangatanga hui ma tetahi rangatira o maharahara ana kite karanga hui. Ale pewhea te iwi o tipu ai ki to matemate nga kopura. Ko te mate tenei o kiia nei e nga whaikorero “he takere haea.’’