WHAKAPUARETANGA WHARE-WHAKAIRO

Toa Takitini, Issue 68, 1 April 1927, Page 513

WHAKAPUARETANGA WHARE-WHAKAIRO

(Na Raureti Mokonuiarangi). No te Paraire te 25 o nga ra o Pepuere ka whakapuaretia to whare whakairo a “Uenuku-mai-Rarotonga” ki Punawhakareia i Te Rotoiti. Ko tenei whare i tu tuatahi ki Maketu, i to wa e ora ana nga kaumatua, nga whakairo he main na o ratou ringaringa. Ko to “kawa” Maori i whakaritea c nga tohunga i tera wa. No muri nei ka hikitia mai i Maketu ki Te Rotoiti, ko ia e tu nei inaianei. Xa reira ka whakaritea ma te Hahi o Ingarangi e “kawa” te “kawa” tuarua. Na te Rev. Pcrerika Peneti me ona hoa minita i whakarite te taha ki to karakia. T mum ka whakapuaretia e Peneti te kuwaha o te whare. Katahi ka tomo nga ran tangata o nga iwi e maha ote motu. Kia kai te kanohi Ida kite i nga “main” a Rauru e ngangana ana no runga o te whare taenoa ki raro. No roto taenoa ki waho. He nui nga iwi o te

motu i eke ki te marae. Ko Ngati Porou, Te Whanau Apanui, Te Whakatohea, Tuhoe, Ngati Awa, Ngaiterangi- Ngati-Kahu-ngunu, Ngaitahu (ki te Waipounamu), Ngati Eaukawa, Whanganui, Taranaki, Ngapuhi, Ngati Maniapoto. He mea “powhiri” nga iwi e te Arawa tangata whemia. E. rima nga kapa, e rua nga kapa wahine e 3 nga Kapa taane. Ka.mutu te powhiri ka tangi mo nga meneti e rite ana. Ka haere ko nga whaikorero me nga mihi. I roto i nga whaikorero ka whakamaramatia kia mohio nga iwi e eke mai. Ko te ingoa ote whare nei ko “Uenuku-mai-Earotonga.” Ko te ingoa nei no te mokopuna tuatoru a Houmaitawhiti. Ko te whakapapa tenei ko:— Houmaitawhiti Kahumatamomoe Tawakemoetahanga i enukumairarotonga Tamatekapua Ko tenei kawai whakapapa kua whakaingoatia ki etahi o nga whare kai roto i te rohe o te Arawa. Ko Houmaitawhiti (he whare-whakairo) kai Otaramarae e tu ana ko Tamatekapua kai Ohinemutu. Ko Kahumatamomoe kai Ohau, Te Eotoiti e tu ana. Ko Tawakemoetahanga (he whare-hou) Kai Pukehina, kai te paunga o nga ra o Maehe ka tomokia tenei whare. Mo te hunga e mata kuare ana ki tenei ingoa kia “Uenuku-mai-Earotonga. Kua oti te whakaatu i runga ake nei te whakapapa. Erangi kia whaka-whanuitia iho ki nga uri ka marama ai:—

Eakeiao Kawatapuarangi Apumoana Tuhourangi Ko enei tamariki e whitu nga taane kotahi to ratau tuahine ko Tauruao. Ko tenei wahine i moe i a Taanemoetara o Ngati Porou, tona pa ko Pukehinau kai roto i te awa o Haparapara i

tc Takiwa o to Whanau-Apanui. Ko raua uri ko Apanui Te Hamaiwaho, ko Toihau, ko Kawakura, ko Tiketikeirangi, ko Paora Ngamoki, ko Paratene Te Ara me etahi atu tae atu Ida Te Houkamau ranga'tira o Ngati Porou. Ko nga tungaane tokowhitu kai runga i enei tamariki tenei iugoa “Te Arawa.” I toro atu nga kawai ki etahi o nga rangatira nunui ote motu nei. Taenoa ki'te Kawai tapu ote Kingi o Waikato i mohiotia ai na tona ure-tarewa i titia ai te kotuku ki runga kia Te Wherowhero Potatau. ° Kua oti ake te whakaatu o etahi o nga rangatira i toro atu ai nga kawai i nga tamariki a Pangitihi Ko Te Kani-a-Takirau, Ko Puhara Hawaikirangi, Ko Renata Kawepo, Ko Te Rauparaha, Ko Te Whatanui, me nga rangatira maha o Ngati Kahungunu! Ngati Mam. Tae atu kia Hone Mold Tawhai me Kamariera Wharepapa etahi rangatira nunui i roto i a Ngapuhi Kai runga i nga tamariki tokowaru a Rangitahi tenei whakatauki. To Arawa “E warn pu manawa.” Ko te take o tenet pepeha.' No te wa kaj tata a Rangitihi te mate i tona pa i Pakotore i uta mai o Maketu. Ka wind kupu ki ona tamariki. Ki te mate ahau, mo whatu ki to aka-tea hai takotoranga moku, kia wha nga “ara ’ ka whakakopa ai, kia rite ai ki o koutou manawa c warn ka takai ai ki taku tinana no aku waewae taenoa ki taku “urn” Kai runga i enei kupu, nga pepeha nei.. To Arawa “c warn pu manawa.” “Rangitihi Upoko Whakahira hira.” “Te Upoko i Takaia kite Akatea.” I hoatu ano ki nga iwi i eke kite marae kia kumea atu e te hunga e mohio ana ki tona putanga ki o ratau piitanga ranei i roto i nga tamariki a Rangitihi. Itu mai a Waimarama Puhara kite kukurne atu ite kawai i a Kawatapuarangi kia puta ki a : a kia puta kia Renata Kawepo. Itu mai a Takiwira Hone Mold Tawhai ki te mild me tona kupu mai, he uri ia no Tuteuiu, hai mohiotanga e haere atu ana tenei kawai i a Rangiwhakaekeau. I tu ano a Hira te Kakakura, i huri atu tona korero he whakahe i te korero a tona tuakana a Rere Korari i tu ai a Rere “kaore .e pai te korero whakapapa kaore hold nga iwi i haere mai he whakapapa te maid.” Ko te hiahia o te Arawa tangata whenua he utu i tera korero. Erangi natemea kua riro ano ma te ope am e whakahe to korero a Rere Kua tu mai etahi o nga rangatira kua whakrpi.ta atu i a ratau i roto i etahi o nga tamariki a Rangitihi. Mehemea kai runga i tenei taumata Haiaha ra i tu mai ai? te titiro ai, te matakitaki ai, te whakarongo ai ki te tangata e hihiko d' a, e ngakau uni ana Ida mohio nga iwi he uri ia no tc tupuna-A hare nei. Mehemea ranei c mohio ana te tangata ki tona kn-. d. erangi kaore e hiahia ana kia tu ia. Kowai hai whakah-' heaha te noho puku noaiho ai? Ehara hold itemea e hoatu ai a Ida waiho he whakapapa te mahi. Erangi mo otahi meneti i t' wa c haere ana nga mild me nga wind-korero i mua ite huri r a atu Id to Karakia otc whaka-puaretanga, i muri atu ko te kai. ka ora ka 1 rite aroaro ka hoki.