TE PIHOPA TUATAHI I WHAKATURIA MO NGA IWI MAORI O AWHERIKA.

Toa Takitini, Issue 55, 1 March 1926, Page 369

TE PIHOPA TUATAHI I WHAKATURIA MO NGA IWI MAORI O AWHERIKA.

TV E. M. Eruini. ITE TAI 1821, ka ara he pakanga nui. i waenganui i nga iwi Maori, o te talia hauauru o Awherika. No te hapu o nga Whura (Fulah ttetahi wahanga; no te hapu o nga Orupa (Yoruba) tetahi whahanga. Na hinga ko te hapu o nga

Orupa. Henui te parekura i mate; henui i riro lierehere. Ko pa liereliere katoa imauria ki te whenua o nga Whura. Ki reira whakamokaitia ai, ki reira hoki hokohoko ai, penei me te kararehe. I roto i tana kahui liereliere, ko tetahi wahine raua ko tana tamaiti, he tamaiti lane, ko te ingoa o te tamaiti ko Atiai. I te maketetanga o nga liereliere; ka wehe te wahine nei raua ko tana tamaiti. Ka riro te whaea he tangata ke; ka riro, te tamaiti, he tangata ano. Ka mutu i konei te kite o te whaea i tana tamaiti; me te tamaiti i tana whaea. Ka mauria te tamaiti a Atiai, e tona ariki lion. Kaore i roa te rironga mai o Atiai, i tana tangata ka hokona atu ki tetahi tangata ke mo nga whakautu e rite ana. Kotahi te ra i muri mai, kahokonu atn a Atiai, he tangata ke ano, ko te utu kotahi te hoiho. Ka mauria te tamaiti e tona ariki lion, ki tetahi wlienua pamamao. E torn nga inarama ki reira, ka hokona te tamaiti ki tetahi wahine no te iwi o Mahomele. Ka whakatika te wahine nei ka mauria atu a Atiai, he wlienua ke ano. Hei wha inarama tenei, mo te tamaiti nei, me era atn herehere e mauria haeretia ana. e whakamokaitiia ana. e whakatanrekareka ana. Ka tae ralou kite whenna o nga Mahomete. Kaore ipo rua, ka hokona a Atiai ka riro ia, i tetahi tangata kiri-ma, ko tona tnatahi tenei ki te kite ite pakeha. Ka mauria atu ia. i reira ki te whenua 0 nga Paniera. I u atn ratou ki te taone nui o tana whenna. riro tonu atu ia, i te ropn hokohoko lierehere o tana whenna. Ko te tino malii o tana taone, hj“ hokohoko herehere. hei mailman nia ratou ki era atn whenua, tae atn ki Merika, hokohoko ai i nga herehere, hei main moni ma raton. Kei te wahapu o tana taone. ko te Kaipuke e noho tanwhanga ana, ki te manniau 1 nga herehere ki nga whenna. I tana po tonu ka manria a Atiai. me era atn o nga herehere ki rnnga ki tana kaipuke. Tona ekenga atu ki te kaipuke ka kite ia. he iwi nui tonu ratou e mauria nei hei hokohoko. Hui katoa to raton tokomaha, kotahi ran e rima tekau ma whitu. Ka taka te wehe-rua o te po, ka whakaputa te kaipuke i te wahapu. Kaore i tahi-maro te kaipuke e rere ana, ka puta ohorere mai, e rua nga manuao. He mini wliakahau mai na te Kingi o Ingarangi. Kingi Hori IV.. hei hopn i ana kaipuke man man liereliere. Ko H.M.S. Myrmidon, me H.M.S. Iphigenia," na raua i hopn tana kaipuke. Ka rukea mai nga herehere katoa, ki runga i ana mannao, ka atawhait-a. ! hoatii ano nga whin rite ana mo tana kaipuke, Ka manria nga liereliere katoa, ka whakanngia ki Hiera Kiona. he whenua tenei ken runga whaka-te-raki. o te taha hauauru o Awherika, kua rahnitia i raro i te mana o Ingarangi hei nohoanga mo nga iwi whakarau me nga iw i pakeha. I e imga atu o nga lierehere ki tana whenua. ka pahuhu atu te ingoa herehere i runga i a ratou, ka noho pai. ka taha hoki raton ki raro i nga atawhainga katoa a te Kingi o Ingarangi. Ko te tamaiti, ko Atiai. i noho hei tamaiti whangai ma te Kuramahita o tana whenna. Ka timata te whiti o te maraniatanga ki rnnga ki tana tamaiti. Ka piki haere tona

ahua, tona pai, tona kaha, te ahuwhenua, te ngakau papaku mete mohio. Ka tae te rongonui o Atiai, kite Pihopa o taua whenaa. Ka tae te Pihopa kite mataki kite tohutohu i term wa. i tena wa. Haere ana nga tohutohu a te Kura-mahita ki a Atiai mo te taha kite matauranga; haere ana nga tohutohu ate Pihopa mo nga mahi whaka-te-Atua. Tera atu te nuinga o nga korero o tenei taniaiti. No te 11 o nga ra oTiheuia. 1825, ka iriiritia. ka huaina tona ingoa ko Hamuera Atiai Kaurauta (Samuel Adjai Crowther). 1 te tan 1826 ka whakawhiti ia ki tetahi o nga kura nui a te Hahi i Ranana, Ingarangi. Ka pahi ia i taua kura, ka hoki nuii ki Hiera Riona, hei kura mahita mo tetahi o nga Kura i reira. He roa te wa i tu mahita ai ia. ka karangatia ia hei mahita mania mo te Kareti nui o taua whenua. 1 a ia i taua kareti ka marena ia kia Huhana Tamiliaua. Ka timata hoki tona whai i nga mahi whaka-te-Atua, mete huri haere ona mahara ki tona iwi e noho kuare mai ra, kaore e whiwhi i te maramatanga. Ka tangi tona ngakau. me ona mahara katoa ki tona iwi. Me pehea e whiwhi ai ratou i te maramatanga. He roa te wa i whiriwhiri ai ona mahara kite huarahi e tae ai te maramatanga ki tona iwi. Oti iho tona whakaaro me man ko te Karaiti kia noho tata ki tona iwi i te ao. i te po, ma te Karaiti anake e whakawhiti te maramatanga ki a ratou. Kowai hei hoa haere mo te Karaiti ki tenei iwi muhoao? Kano i te tangata iwi ke! Kaua ite tangata reo ke! Engari hei te taketake ake o te iwi. o te whenua. mana hei man a te Karaiti. 14 Na ka rongo ahau i te reo o te Ariki e mea ana: ko wai atku e unga ai, ko wai ta tatou hei haere? Ano ra ko ahau, tenei ahau, ngarea ahau.” 1 te marama o Hunt' tail 1843. ka motuhia a Atiai liei Rikona.

Ka rua lekau ma rua tan o tona wehenga mai i tona iwi. Ka hoki atu nei ia, kite kawe atu ite whakamarama o It' Ao. ia te Karaiti, i te Kingi o nga Kingi, i ft' Ariki o nga Ariki. E warn nga marama i whakaaturia ai e ia. te mana, nit' te Kaha, o te Karaiti. i te ao. ite po. 1 te hurimra ote warn marama. ka motuhia ia hei Piriti, E rua tekau nga tan i hautu ai ia i roto i tona iwi, e whakau ana i te whakapono i nga wahi katoa. huri noa ona rohe. Ka tu nga whare-karakia nunui, i ia wahi. i ia wahi. No te tau 1864, i te marama o Hum*, ka motuhia ia hei Pihopa (the Right Revd. Samuel Adjai Crowther. D.D. >. Kaore he korero mo tetahi tangata no era iwi Maori, i riro herehere ite mea ka iwa ano ona tau. I whakamokaitia tae raw aki te taurekarekatanga. No te tau 1891 i mate ai a Pihopa Karauta. Ko tona whakakapi he Maori ano. E rua tekau matahi nga tail o t<* tiringa i te purapura o 1»* whakapono ki Awherika ka whakaturia te Pihopa maori mo Awherika. Ka huri tenei te ran tau o tt* tiringa ite whakapono ki Aotearoa mete Waipounaniu. kaore ano he Pihopa mo tt* iw i Maori. Tenei tt* uhaka-

rongo ake nei ki nga wawata mo te Pihopa Maori. Kua kotahi te whakaaro o Ngati Porou me te Tai-rawhiti katoa, me Maori he Pihopa mo Aotearoa. He ngakau totoka te Maori, e kore te ngakau Maori e rewa i te pakeha; ma te Maori ano e miri te ngakau Maori ka rewa ai.