TE WAIPIRO

Toa Takitini, Issue 54, 1 February 1926, Page 352

TE WAIPIRO

ONA KINO ME ONA PONONGATANGA. KG WAI E POHEHE ANA? KO TE TANGATA PEA, KO TE WAIPIIRO RANEI. A a Takuta M. E. Staley (he Takuta Wahine). Na H. Poananga LL.B. i Whakamaori. [Kei te pepa o Noema (p. 327) te timatanga.] Ahakoa iti te inu ate tangata, ka kore tonu tona tinana e kaha kite arai i nga mate. Kua kitea hoki ihaianei o nga whenua kite takiwa ki luropi, he nui nga tangata e inu ana e pangia ana ete piwa (numonia) a e 52 i roto ite 100 i mate rawa. Ko nga tangata kore e inu, e 18 ano i roto ite 100 i mate. He nui ano nga tangata haurangi me a ratou tamariki e pangia ana ete mate kohi. Note tau 1919 i poropeihana ai a Merika, a mai i taua wa kua iti taua mate kino ki reira. Pera ano a Tenemaaka (Denmark). I te hui i tu ki luropi, i tae ai ki reira nga tohunga mohio ote Ao kite kimi huarahi arai ite mate kohi, i paahitia tetahi motini, ara: 44 Kua kitea e haere tahi ana te alcohol ‘ mete mate kohi. Na reira kote pakanga mo raua tahi.” Ina haere te tangata kite inihua i tona tinana, kote tangata: e kore ana e inu ka iti tana utu i tona inihua, itemea e mohiotia ana e kaha ana tona tinana kite arai i nga mate. He aha te take i kiiai ai ka pangia nga tamariki ate tangata haurangi ete mate kohi? Ka ngoikore te tinana o nga matua ka pera ano nga tamariki. Kua kitea inaianei mehemea ka whangaitia kite 44 alcohol ” te ngeru, te kuri mete make, ka pa he mate ki nga kuao, ka iti te tipu, ka pohe ka ngoikore hoki te tinana. Ko nga kararehe e kore ana e whakainumia ki enei inu, ka pai te tipu o nga uri ka ora hoki te tinana. Pera ano nga tamariki ate tangata. He nui nga tamariki a nga tangata haurangi e tere ana te paangia ete mate kohi, ete piwa, ete pararutiki, e pohe ana nga kanohi, e rorirori ana hoki nga whakaaro. Ara, ko nga hara o nga matua ka tau iho ki nga tamariki, a te tom te wha ra ano o nga whakatipuranga. He mea tika ano kia kaua e pa atu nga tamariki ki enei inu. Te mahi tuatahi ate ivaipiro he ivhakangoikore i nga ivhakaaro. Kote roro te parekura tuatahi. Ka terete panapana ote manawa, ka tere ano te rere a nga toto kite roro, ka pohehe i konei te whakaaro he kai pai tenei. E kore e roa ka ngoikore te roro ite paitini i roto ite toto. Muri iho ka kore kaha te roro ki runga ki nga uaua me era atu waahi ote tinana, ka ngoikore hoki nga whatu kite titiro mete whakarongo a nga taringa. He aha i kiia ai kua kore kaha te roro? Me titiro e tatou kite wiriwiri o nga ringa me nga waewae. Ina hoki. kite hoatu

lie karaihe wehike, pia ranei, ki nga tangata e 12. a ko la ratou mahi e tika ana kia kaua e wiriwiri nga ringa, ka kitea he nui te he o nga mahi e mahia ana e ratou. Otira kaore ratou ite mohio e x pohehe ana a ratou mahi. Na te waipiro i nui ai nga aitua. I tetahi taone nui i Kotarani, hei te 12 o nga haora i te awatea.o te Hatarei ka kati nga hoteera. a hei te warn ote Mane ite ata ka tuwhera. Kitea ana he nui nga aitua motoka me era atu ahua aitua e pa ana i nga wa e tuwhera ana nga hoteera, a e 40 paiheneti te itinga iho i nga wa e kati ana. Kua atarua hoki nga whakaaro ote tangata, kua wiriwiri nga ringaringa kite pupuri ite wiira ote motoka, kua kore hoki e tino mohio kite huarahi tika. TV a reira ka aitua. Kote roro te putahi o nga whakaaro. Kite airangi te roro kua kore kaha hoki kite whakahaere tikanga. Ka kore kaha nga ringa kite pupuri i nga reina ote paraire. E kore ai he aitua ma te pai anake ote hoiho. Na te naipiro te nuinga o nga hara ote tangata. Met kore te Waipiro kua iti te hara. Ko nga mahara tika kua kore, ka patu tangata kite mahi i era atu mahi kino. He nui nga kotiro e inn ana, a e kore ana e mohio he aha nga mahi e mahia ana kia ratou. Te take kua ngoikore nga whakaaro, kua puta ake he whakaaro rereke. Kite paitinitia te roro, te mutunga iho he porangi. E kiia ana na runga ite inn i tae ai te nuinga o nga tangata ki nga Whare Porangi. Kua kitea ko nga uri kua rorirori nga mahara. Eki ana tetahi takuta mohio, ko Takuta Ballantyne te ingoa. 44 1 rorirori ai nga whakaaro o nga tamariki na runga ite tangohanga paitini, ara 4 alcohol ’ o nga matua.” E ki ana ano a Takuta Brunton. 44 Kite inn te tangata, ka puta te koa mete hari kia ia mote wa poto. Ko ona whakaaro tika ia kua whakangoikoretia. Otira ite whakapohehetanga i nga whakaaro he nui rawa tenei utu mote hari poto i puta kite tangata. Na runga ite whakapohehetanga i nga whakaaro k i whanau mai ko nga hara kikino, ko nga mate huhua, ko nga porangitanga; muri iho i tena ko nga mate ote taane, ote wahine. o nga tamariki hoki. Ka kite tatou kite inn te tangata, ka iti te tipu mete kai mete wTiakaaro hoki. Ka hurorirori kite haere, ka tapepa te reo kite korero, ka kore e tika kite pupuhi kite whakahaere motoka, kaore hoki e mahi i nga mahi e tika ana hei painga mo tana whanau mete iwi hoki. Na reira tenei patai: 44 He aha nga painga ote waipiro, Na Takuta Mayo, he takuta no Merika, te whakautu, ara: — 4 * Kaore he painga ote 4 alcohol ’ hei kai hei rongoa ranei. Ka mutu tona painga hei tahu ahi anake." Ae, kaore kau ona painga. Na reira i patu te tinana, te whanau, nga uri e haere mai ana, tae noa hoki ki nga mahi e mahia ana. Kote pohehetanga ki enei wai whakahaurangi, kaore ite -tangata. Ko te tumanako ate whakaaro kia wehea he kainga

mo nga tangata haurangi, kia iti ai nga hara nga porangi me nga mate e pa ki nga tamariki. Otira pai ke mehemea e whakakorea ana te hoko i te waipiro kite tangata. Mehemea kite whakakorea te hoko waipiro, ka pewhea te tangata e hiahia ana kite mahi i nga mahi a tona whakaaro. He nui nga mahi kua kiia ete tore kia kana e mahia, a kua taunga te tangata ki era ahuatanga. Kite araia te hoko waipiro, he mea tika kia kaua e pakamtia te ture, notemea e awhina ana tera i ona teina e kore nei e kaha ki te arai i nga whakamatautauranga.