NGA WHENUA RAUPATU.

Toa Takitini, Issue 51, 1 October 1925, Page 304

NGA WHENUA RAUPATU.

KUA maha nga tail epitihana ana nga iwi mo nga whenua i mate; i tie raupatu. Ko te pitihana tuatahi o nga tau t 6 muri nei na Te Whakatohea, a i uiuia tera e tetahi

Komihana ite tau 1920. No muri mai ka pitihana a Tuhoe, a Ngatiawa, a Ngati-Pukeko, a Ngamaihi* a Ngati-Kahungunu ki te Wa'iroa, a Waitaha, a Ngaiterangi, a Waikato, a Taranaki: a ko etahi o nga pitihana no Nuhaka, no te Mahia.

Ko enei pitihana katoa i tukua e te Komiti mo nga Mea Maori kite Kawanatanga, a i tono nga Mema Maori kia whakaturia tetahi Komihana nui hei uiui mo nga take i roto i aua pitihana. No te 1 o nga ra o Akuhata, 1923, ka tae mai nga rangatira o Matatua, o te Tai-hauauru, o Waitaha i runga i te powhiri a nga Mema Maori, kite whakatakoto i taua take ki te aroaro o te Pirimia o Te Maahi, o te Minita Maori hoki o Kooti, kua Pirimia nei, a ka waitohutia i reira tera taua take e ata whiriwhiria e te Kawanatanga. I muri i tena ka puritia te whakaaro o te Kawanatanga i te mea kei te rere tonu mai nga pitihana a nga iwi kite Paremata, a tae noa mai ki tenei tau e haere ana mai nga pitihana o te Tai-hauauru. Na, ko tetahi wahi nana i whakaroa na te kimi o te Kawanatanga he tangata tika hei Komihana, ka titiro atu kia watea mai tetahi o nga Tiati o te Hupirimi Kooti.

No te poo te Mane, te 28 o nga ra o Hepetema, 1925, i mua o te whakahaerenga o te Pire Whenua Maori ka whakaatu te Pirimia i te whakaaro a te Kawanatanga mo nga whenua raupatu. a ko tona whaikorero tenei:—

HONORE J. G. COATES (Pirimia, Minita mo te Taha Maori :

44 Kua maha nga tan i whakaputa ai nga iwi Maori, e noho ana i Aotearoa, i o ratou mamae, i a ratou amuamu hoki mo te innrimga i etahi wahi nunui o o ratou whenua i muri iho i nga whawhai Maori o mua ra. Ko etahi whakaputanga mamae o ratou i tae kite Kawanatanga ote Kingi i Ingarangi ra ano; ko te nuinga ia ina runga ite huarahi pitihana ki te Paremata 0 Nui Tireni. Na, ite kawenga atu ai kite Kawanatanga o Ingarangi i rite.tonu te kupu whakautu mai, ara, ko nga take 1 pitihanatia atu ra ki tawahi kei raro i te mana motuhake o te Kawanatanga, o te Paremate hoki o Nui Tireni. 64 Na kona, na te kitenga mai a te Kawanatanga o Ingarangi i to tatou mana motuhake ki enei take, i whakaaro ai au i roto i enei tau, kaati kua tau ma tenei Kawanatanga e whakaoti he tikanga e ata whakarangona ai enei mamae o te iwi Maori e tetahi Ropu marama ki te tohutohu mai ki te Kawanatanga, ki te Paremata hoki, e tohutohu ana mai i runga i te ngakau manaaki ki nga take tika a o tatou hoa Maori. O te wa ano i tu ai au hei Minita Maori i muri iho i a Te Herihi, ka uru mai ki au te whakaaro nui mo tenei take.

44 Kei te kitea iho nga wahi pakeke o te take nei, te kimi tangata tika mo te Ropu uiui, te ata whakatakoto i te kaupapa mo ta ratou uiuinga; otira e kore rawa au e whakaae kia whakaroaina atn tenei take. Na reira au ka wh aka atu i te whakaaro kua oti i te Kawanatanga kia whakaturia he Roera Komihana, a kia- whakahaua ki taua Komihana kia ata uiuia nga take a nga Maori, a kia homai a ratou kupu tohutohu kite Kawanatanga, kite Paremata hoki. 44 Ko tetahi take nui nana i kore ai e ata tirotirohia tenei kaupapa i niua fa, ha te pohehe o nga kai-aralii o nga iwi Maori, i rere ke nei ki runga ki te Tiriti o Waitangi, hei pae mo ta ratou take. Ko te whakautu hoki o tera, e kore e tika ma te hunga i takahi i nga tikanga o te Tiriti e hapai mai ano taua Tiriti hei whakatika i a ratou, na taua Tiriti ra hoki i tuku te mana ki te Karauna, i pakangatia ra e ratou. Otira e kore e taea te Tiriti te tiki atu hei awhina i nga whiriwhiri mo te tino take e mamaetia nei, ara, he tika ranei kia pera rawa te nui o te kaupapa whenua e tangohia i raro i te raupatu, i runga i te alma o nga mahi a nga Maori, a nga pakeha ranei. Ka taea tena take te ata whiriwhiri i naianei, ka mataotaotia hoki i te maha o nga tau o te pahufetanga atu o nga raupatu.

“Tera ano tetahi wahi o te take nei, he rnamae kua whakaaetia tona tika, a kua whaia i roto i nga tau ka pahure ra kia rongoatia i raro i etahi ture, Ko taua wahi ko te urunga mai ki roto ki nga whenua i raupatutia o nga paanga o nga tangata i piripono kite ture. A, kaore hoki e kore te hanumi mai o era, i te ahua tawhiwhi ano o nga paanga o nga tangata takitahi i roto i o te hapu, i raro i o ratou tikanga Maori. Na, he wahi tena hei wh; kahaerenga ma te Komihana. ka whakamatau ai kia ata uiuia, a kia whakaeangia paitia.

44 Ko te whakaaro o te Kawanatanga kia ata uiuia nga wahi katoa o tenei take, kia kitea ai nga he, mehemea he he, i mahia i mua ra, a kia whakaritea nga rongoa e tika ana, hei whakamahea i te ngakau mamae o te iwi Maori.”

1 te mutunga o te whaikorero a Te Pirimia ka tu a Ta Maui Pomare raua ko Apirana Ngata kite tautoko, kite whakamihi hoki kite whakaaro ate Kawanatanga, i whakapuakina ra e te Pirimia.