TE HUI TAKIWA O TE ATIRIKONATANGA O HAKI PEI.

Toa Takitini, Issue 50, 1 September 1925, Page 294

TE HUI TAKIWA OTE ATIRIKONATANGA O HAKI PEI.

ITU te Hui Takiwa o nga Pariha o Haki Pei Moteo i te 30 mete 31 o nga ra o Akuhata, 1925. Ko nga mema enei i tae mai:— Perekitini: Te Pihopa o Waiapu. Atirihona : W. J. Simkin. Nga Minita : Waipatu, F. A. Bennett (Kai-tirotiro) ; Mohaka mete Wairoa, Hemi Huata; Moteo, Peni Hakiwai.

Mangai-reimana. Moteo: Porokoru Mapu. Omahu: Bob Tutaki. Waiohiki: Kurupo Tareha. Westshore me Miani: J. Karaitiana. Wharerangi: Nirai Aporo. Waipawa: Hemi Rapaea. Porangahau: Hare R. Edwards. Waipatu: P. H. Tomoana. Kohupatiki: Te Hore Chadwick. Te Hauke: Hori Tupaea. Waimararna: Kato Nepe. Taniwaka: Reihana Karaha. Wairoa: Rewi Tamihana. Rangialiua: Pene Hema. Mohaka: Awhi Te Kahn. Waihua: Neri Hokena. I tae mai te whakaatu a enei mo to ratou pouri mo te korenga e watea kite haere mai: —A. Maaka o Takapau, Takuta Tatere o Taniwaka, Tore Kirihi o Waimararna, me Hurikino o Te Pakipaki. I whakapuaretia te Hui ete Pihopa kite inoi. Ka mutu ka whai-korero te Pihopa (mo tera putanga o te pepa ka perehi ai tana whai-korero). NGA MOTINI I WHAKAHAERETIA E TE HIT. 1. Na Hori Tupaea i motini, na Hemi Huata i tautoko:—- “ Kua tae tenei ki te wa e tika ana hei whakahaerenga tikanga ma tatou ma Te Hahi Maori i etahi huarahi e taea ai te whakarahi ake o te oranga-a-tau mo a tatou minita.” Otira i whakaatu Te Pihopa kaore e taea te whakahaere i tenei motini i tenei wa engari me ata waiho atu kia tae kite wa e tu ai Te Pihopa mo te Hahi Maori, katahi ka whakahaere ai. Engari kei te tika tonu tenei motini. 2. Na Awhi Te Kahn i motini na Neri Hokena i tautoko:— 44 Kia tu Te Hui Takiwa a tenei tau e heke iho nei ki Mohaka.” Te whakamarama a Te Pihopa me waiho ma Te Pihopa Maori hou tenei take e whakarite. 3. Na Rev. Hakiwai i motini, na P. H. Tomoana i tautoko:— 44 Kia puta he whakamihi ma tenei hui mo te pai o te whaikorero a Te Pihopa a kia perehitia ki Te Toa Takitini mete tuku hoki i nga perehitanga ki Te Iwi Maori.” Paahitia ana. 4. I patai a Repanga: 44 Mehemea ka taea te whakahaere o te raahi i te Whare-karakia o Tongoio i tenei tau.” I whakamarama a Atirikona Simkin i nga rarurarutanga. Mehemea ka kitea he tikanga hei apiti kite kaupapa ote moni e toe ana, tera e tere te whakaara i tana whare. Ko te utu mo tana whare £1.200. Ko te moni kua takoto £750. I whakamarama Te Pihopa kaore e oti taua whare i te moni kua takoto ame kaha a Repanga me tona iwi ki te kohi kia nui ake te moni, engari ko te ahua mo te whare me pera i te ahua tuatahi, a me whaka oti taua whare notemea kua oti ke etahi o nga mea, ara nga wini, me nga toa, me nga rakau mo te tuanui. Ko te mauranga atu i nga pereki me era atu taonga i Nepia ki Tangoio kei te waiho atu ma nga Maori ano e whakahaere.

5. Nga patai me nga whakautu a Te Pihopa. (a) Ka taea ranei le whakangawari ake nga tohutohu i paahitia e te hui i noho nei ki Rotorua i te 23 mete 24 o Rime ara kia waiho mo nga ra timatanga o Hanuere ka timata ai te mana o ana whakaritenga.— H. Tomoana. (b) Ka taea ranei te korerorero mo te uru noatu o nga tamariki o Heretaunga ki roto i nga kura o Te Ante me Hukarere?- —P. H. Tomoana. (c) Ka taea ranei te wbakauru atu i te ingoa o nga anahera ki roto i nga inoi taurangi?—Rev. Huata. (d) Ka wbaimana ranei nga tangata kaore nei i whakaungia kia tu hei reimana? — Map a. (e) Mo te tanu tupapaku i nga mea kua uru atu kite hahi Ratana:Ka wbaimana ranei nga minita kite tanu, ina tonoa mai i runga i te whakaaro o te tupapaku i a ia e ora ana kia riro ma tenei habi ia c tanu, a, me tona ripeneta hoki?—P. H. Tomoana. (f) Ka whaimana ranei te tanu i nga tamariki i iriiria e te hahi a uru atu ana kite hahi Ratana? — K. Rapaea. (g) Ka wbaimana ranei a Rev. Huata kite ha ere i roto i nga robe o te pariha o Te Wairoa i te mea kua unu nei a Rev. Manaro i a ia?—Rewi Tamihana. Ih) Ka taea ranei e te Pihopa te hasre ake ki Rangiahua ina tae ake ia ki Te Wairoa?—Peene. (i) Ana auo ranei tetahi talma moni a te Hahi e ahei ai nga Pariha Maori kite nama moni hei hanga whare karakia, whare minita, whare miliana, ranei. Te whakamarama he hiahia no matou no nga tangata o te hahi i Porangahau kite hanga whare karakia pohatu mo matou i temea kua kaha rawa te pakaru o te whare tawhito, a he nan a te kitea katoatia o te moni inaianei engari kite taea te tuku mai he pauna mo te pauna e te hahi, katahi ka mama ka ngawari te taha kia matou. H. R. Erueti.

(k) Pehea nga tupapaku o te hahi Ratana, i te mea he urupa no te whare karakia, ka taea ranei te tanu ki roto i ana tu urupa?—Rev. Hakiwai. He nni te mi hi oTe Pihopa ki nga patai. mete whakaatu hoki i tona aroha me tona langi tahi hoki i roto tona ngakan mo !e putanga ake o enei ran?am i wnenganui i te iwi i pakaru atu ai etahi ki waho o te hahi i runga i nga tikanga ote hahi Ratana. * tohutohu ia, kia kaha kia uki te Whakapono Matua, timata mai i a Te Karaiti. tuku iho ki Ana anotoro ta*'* mai ki whakakarpapatanga o Te Whakapono Karaitiana tuku ih ki tenei ra, tae mai nei kite ra i whakapororarutia ai ratou, ka mahue iho te hahi ka peke atu ki wahike. Koianei te tangi mete mmri o te ngakau mo ratou, mete aroha iho ki usca patai. Ko nga tikanga o te hahi he mea i whakaotia i runga i

te rapunga a nga ropu i huihui, tae iho hoki ki tenei o nga hui i tu nei ki Rotorua i whakaritea ai nga kupu tohutohu i panuitia ra i roto i Te Toa Takitini, he mea era i whakaritea ete Ropu i kohiritia kite tirotiro i nga tikanga e whakararuraru nei i nga kaupapa Karaitiana. Ko nga whakamarama katoa kei roto i te kauwhau. KO NGA WHAKAUTU MO NGA FATAL (a) Na Te Ropu Huihui tenei whakaritenga, ehara i te tangata takitahi. E kore e taea te ki, i panaia atu ratou, kaore, engari ko ratou i rere atu ki waho i te kaupapa o te hahi. Otira kei te mamae kei te tangi atu te ngakau kia ratou, a, ina tae kite wa e kite iho ai ratou itehe o te rerenga atu ki waho aka mahara kite hoki mai tukua mai ete ngakau karaitiana, ina ripeneta ratou. He maha 0 taua hunga kua rere atu nei ki waho kaore i te marama kite ahua o ta ratou hainatanga, na reira kia kaha kite whakamarama, na te maramatanga hoki o etahi, e noho tahi nei tatou. Kaore ratou i te panaa i roto i nga karakiatanga. Pai tonu ratou kia ha ere mai. Engari kaua ratou hei tango karakia. (b) Ae, he putake hoki tena e lika ana kia kaha te titiro atu, me tuku a-motini mai kia korero ai te hui mo tena putake. (c) Tera telahi inoi kei a tatou Rawiri mo te ra o 44 Mikaera me nga Anahera katoa.” Pai tonu tera inoi hei whakahua ma tatou. (cl) Ko te tikanga nui rawa ara ko te Whaka-n i roto i Te Hahi, na reira ko te tangata e whai ana kia tu ia ki roto 1 te ropu whakahaere i nga tikanga o Te Hahi me whaka-u. (e) Ka whaimana noatu nga minita kite tanu tupapaku, engari kei te takoto ano nga karakia tanu e hangai ana mo tena ahuatanga mo tena ahuatanga. Ko te ripeneta o te turoro i mua i tona matenga, me maatua ripeneta rawa ia i mua o etahi pono kia rua, katahi ka marama. Kei a au ano hoki etahi karakia e rite ana mo te hiahia o tetahi o etahi tangata, ropu ranei kia hoki mai ano ki roto i te hahi. Ko te hunga kua mahue te hahi, me maatua tuku rawa atu i a ratou ki roto i nga tikanga katoa o taua karakia whakauru mai ano i a raton. katahi ano ka tika te urn mai ano. if! Ae, kei te whaimana tonu. Kaore te hara o nga matua e utaina ki nga tamariki i runga i tenei whakahaere. (g) Ae kei te whaimana tonu. Me haere kia tupu matomato tonu ai nga mahi. (hj) Waih kia tae mai taua wa, notemea kei te tu te hui ki Akarana a tenei wiki ano, he whiriwhiri mo te putake

whakatu Pihopa mo Te Iwi Maori, akuanei pea ka tu te Pihopa lion, ka riro i a ia nga haere. Otira meliemea ki te mau tonn ko ahau hei haere ki era rohe. ka whakapan ah an i taku kaha kia liaere atu kia kitekite i 112 a iwi o Rangiahua. (k) He urupa ena no te katoa; ae ka taea te tanu, i runga ano i nga karakia e rite ana. 6. Na P. H. Tomoana i motini: —Me tuku noatu nga tamariki 0 Heretaunga nei kite knra oTe Ante me Hukarere. IS a Rev. Hakiwai i tantoko. I whakamarama a, Hori Tupaea. ahakoa kaore i te tino marama nga tangata na ratou i tuku te whenua mo te kura o Te Ante engari e kiia ana na Te Hapnku, na reira ka wliakaritea e ia te rohe, kei Patangata me Te Hauke, kia ata takoto ai ko nga uri o tenei tangata hei mananga mo tenei ahuatanga. e korerotia ake nei e te motini. I whakamarama Te Pihopa kei te rite tetahi wahi o tenei motini. i nga Kai-tiaki o te kura, a me ata waiho ma ratou tenei take e ata tirotiro. 7. Na P. H. Tomoana i motini; —Kia puta he mihi ma tenei hui ki Te Hinota Topu mo to ratou whakaaro nui ki te Hahi Maori a e tino whakaae ana hoki tenei hui ki ta ratou putake e whakahaere nei kia whakaturia he Pihopa Maori motuhake hei upoko mo tana Mihana Maori. Na Rev. F. A. Bennett i tautoko a paahitia ana i te pooti-a-waha. 8. Na Peneti ran a ko Hare R. Erueti: Ko tenei Hui o 112 a tangata o te Hahi e 11 oho nei i te takiwa o Haki Pei, e whakaatu ana ki o rat on hoa Kara ana o te iwi pakeha kaore ano te man a pooti waipiro kia tnkuna mai ki a ratou. He inoi tenei ki o matou hoa a te wa e pooti ai ratou, kia mahara kei a ratou anake te whakatannga o tenei take, mo te taha Maori, me te taha pakeha. 9. Na Peneti raua ko Hemi Rapaea; Kia tnkuna atu e tenei Hui te mihi ki a Te Katene Pukerua mo ona e takoto mai nei 1 roto i tona mate, mete whakaatu ite aroha ki aia i tenei wa. me te inoi hoki kia tan te manaakitanga ate Atua ki aia i roto i tona mauiuitanga. 10. Na Peneti raua ko Hemi Hnata: He tone kite Pihopa kia whakaae mai ja ki tana kauwhau i te ata o te Ratapu mo te Hahi a Ralana kia tuhituhia mai ka perchi ai kia marama ai te iwi Maori mo tenei putake. Whakaaetia ana. 11. Na Hemi Rapaea raua ko Peneti; 44 He mihi na tmmi Hui ki te Tari ote Pihopatanga mo te whakahoutanga ite pukapuka rehita 1 te tangata he mema no te Hahi o Ingarangi. me te tone atu meliemea c taea te main: ( 1) Kia rua nga kape oia rehitatanga, kotahi hei tuku atu ma te tangata i haina, ko tetahi ma te Minita. (2) Ko te kaititiro ote hainatanga. me minita, me kai-karakia, me tangata ranei kua oli te Whakau.”

Ko te utu a te Pihopa: Ko tenei tauira rehita na te Hahi o mu a iho. Waiho maku e mau atu tenei tone kite hui a nga Pihopa kei Akarana i tenei wiki. 12. He patai: Me pewhea he tikanga mo nga whare-karakia c tu nei i runga i nga whenua kaore ano kia tapaea kite Hahi, a kei te tohe te Hahi Ratana kia whai mana ratou ki ana wharekarakia? I tono te Pihopa ma Peneti e whakahoki. Ko tana whakahoki tenei: Kei te marama tonu te ture pakeha mete ture Maori mo tenei ahuatanga. Me tango ake ko te Ture Whakatikatika i nga Whenua Maori o te tau 1921 te 5 o nga tekiona e whakaatu ana c ahei ana te Kooti Whenua Maori kite whakahaere i nga take e pa ana ki nga whare-karakia, whare-a te Hahi, whare runanga, whare-kai me era atu whare o te iwi, ka tuku ai i aua whare kite ropu e tika ana hei pupuri. Epa ana tenei rarangi ote Ture kite whare anake melrmea ka pera te whakaaro, ki te whenua hoki mehemea ka hiahiatia. Kei te mohiotia nga whare-karakia i hanga mo te Hahi o Tngarangi motuhake, noreira kaore he uauatanga o tend lekiona o te Ture. Ko nga wahi kua pa he raruraru, ma koutou ma nga tangata o te Hahi e tono kite Kooti Whenua Maori kia tirotirohia ena rarurarutanga i waenganui i a koutou. (Tirohia Section 5, Native Land Amendment and Native Land Claims Adjustment Act, 1921.) ’ 13. Na Hemi Rapaea raua ko Peneti: Kia kaha tatou te Hahi Maori ite Atirikonatanga o Haki Pei kite whakarite ite wahi ma tatou (£33/6/8) o te ran pauna i te tau, hei awhina ma tatou i nga mahi Hora i te Rongopai o to tatou Ariki ki nga iwi o Inia.Paahitia ana. 14. Na Peneti raua ko Hemi Huata:—(Kia tukuna atu e te Perehitini to tatou aroha me a tatou mihi ki a Pihopa Ataria me tana whanau, me ona hoa mahi i tera wahanga o te maara a te Ariki, mete whakaatu kaore ia ite wareware i a tatou. —Pea hitia ana. 15. Na. Rev. Huata i motini, na H. K. Rapaea i tautoko: E mihi ana tenei hui ki nga morehu o Moteo mo te uni mete pai o ta ratou manaaki i te hui.—Paahitia ana. I puta nga mihi a te Pihopa mo tenei hui. * 4 Ka tekau-ma-tahi aku tau e tu ana hei Pihopa mo Waiapu, katahi ano ahau ka kite i te Hui takiwa o te Hahi Maori, kia penei rawa te kotahi o te whakaaro, te marama, te kaha kite whawha atu ki nga take nunui. te hihiko o te wairua o te tangata. Ma te Wairua Tapu koutou me to koutou iwi e manaaki, e arataki a nga ra e heke iho nei. Kei te kaha taku aroha ki a koutou i te mea kua tata mai nga ra e wehe ai koutou i rare i toku mana, a ka noho mai koutou i rare i te mana o to koutou Pihopa hou, ko te aroha ki a koutou ka mau tonu. [Nga morehu o Moteo kia ora rawa koutou mo ta koutou manaaki nui i ta tatou Hui. Kaore he kupu i ko atu i ta te Pihopa e mea ra. ko te tino Hui tenei a te Hahi Maori i roto i enei tau tekau-ma-tahi. Titia to raukura hei whakapaipai mou mo nga tau e takoto mai ra. Kia ora koutou katoa mo te pai o ta koutou manaaki i te Hui.— Etita .]