TE HUI A NGATI POROU.

Toa Takitini, Issue 46, 1 May 1925, Page 229

TE HUI A NGATI POROU.

NO te 24 o nga ra o Aperira ka tu te hui a Ngati Porou ki Tikitiki. Ko te ingoa a Ngati Porou mo ta ratou hui, he 44 hui parakuihi.” Na te morehu kaumatua nei na Te Kairakau i whakamarama te tikanga o tenei ingoa, ara he hui na ratou ake hei whakahaere, hei whakapiki, i nga tikanga i waenganui i a ratou, ara he hui pakupaku nei.

No te 23 ka tae atu matou kite marae. Kei roto ite kupu nei 44 matou ” a Reiri Kara, me ona hoa, tae atu ki nga mema ote tiimi whutupaoro o Turanga e kiia nei ko te Y.M.P. Kei roto ano i taua kupu 44 matou ” a Rakaipaka o Nuhaka, ara nga kaumatua nei a Tiemi Mete me Te Waaka Toroaiwhiti me a raua tamariki i haere kite raau atu ite tamaiti rongo nui ote ao whutupaoro, i a Nepia. Kei roto ano i taua kupu 44 matou ” a Peneti, Minita o Heretaunga, i haere kite whakawaha atu i a Tahupotiki Haddon, Minita o Ngati Ruanui ki Taranaki, he taenga tuatahi no tenei tangata ki roto i a Ngati Porou haere ai.

Ki nga tauhou he ihiihi rawa te haere i runga inga rori o nga iwi o Te Tairawhiti. Me ka ua iho ana, kua toru nga haere a te motoka, ko te koihi noatu i runga i te takiwa, ko te huri 0 nga wiira, ko te hou ranei i roto i te paru, mahue atu ai. 1 pera tonu hoki etahi o matou ka i te hokinga mai. Ite taha whakamataku nei i Kai-inanga i rite o matou ka kite koneke e kupane ana i roto ite paru. No te taenga ki te awa rongo nui nei ki Waiapu, ka rite o matou ka kite ronihi, kite hoiho tonu ranei e kautahoe ana. He wa iti noa e ua iho ana, kua huri waipuke katoa te whenua.

Otira e ki ana a Ngati Porou na te kino o ratou huarahi i tika ai ratou, ara i kore ai o ratou whenua e hiakaitia e te kanohi pakeha.

Ite poo te Taite (23) ka uatu to matou tira ki te kainga o te wahine rangatira nei o Materoa i Hiruharama. Hui katoa matou i manaakitia e te wahine nei i tenei ra 100. No te nohanga i te kainga nei i kite ai matou i tetahi mea whakamiharo, ara he hau hinuwhenua kei te kainga tonu nei e puta ake ana. Na a ratou tamariki Maori tonu i mahi nga paipa hei mau haere ite kaahi (gas) hei whakamarama i te whare katoa. Pai atu te kaha ote marama, mete kore haunga o taua raiti, pena tonu mete raiti hiko te kaha o te marama.

Whakawhiti atu i Waiapu, ka tae matou ki Tikitiki kite marae ote Hui. E hui ana mai a Ngati Porou. He mea whakakakahu te marae ki nga haki katoa ote Emepaea. I rare i aua kara ko te kapa haka a Ngata me tana iwi me Ngati Porou* Ngarue ana te whenua. Ko nga, wahine i mua, i muri ko nga tane, ko te kiri kau ote tangata. Hangai tonu nga kupu o nga haka me nga povvhiri mo nga manuhiri mete tamaiti toa nei me Nepia, mo Tahupotiki hoki me ana ture poropeihana! Ngahau ana te mahi a Ngti Porou. Ina etahi o a ratou pao:— Kore au e pai kite piki wakena Engari motoka ka piki atu au e! Ki mai Nepia kaore he aroha Kei roto i ahau e takawiri ana e! Tangi mai to reo i runga o Turanga Kei reira koe e Hui e arohatia atu nei. Ka mutu taku noho kite Wairoa Kei kite i o haerenga, ka hoki tangi au e! Tangata kino koe kite riri take kore Na runga i o mahara i raruraru ai e! Kotiro kino koe, korero rupahu, Na kona e hine i raruraru ai e! Hua ahau e te iwi he kai pai te aroha, Kaore he kai mamae roa e au! Ka mutu enei manaaki, ko te tangi, ka tu mai hoki nga kaumatua ka whai-korero. Ka tu atu aTe Huinga, a Peneti me Tahupotiki kite whakahokia i nga manaaki, ano muri i a ratou ka puta ake te ope mau mai i a Nepia. Ako nga mihi hoki mo ratou. Ka mutu tera ka huri ki te hohou i a Kongo. No muri ite tina ka tu te purei whutupaoro a Waiapu ki a Turanga. Ka uru a Nepia hei whurupeeke mo Waiapu. Tetahi tino purei pai mo te matakitaki ko tenei. I hinga te ropu o Turanga i a Waiapu, engari he hinga toa. Ko nga moni o te keeti £l3O. I te ahiahi i te mutunga o te kai, ka hui katoa mai nga iwi ote marae kite wharau-kai, ki reira karakia ai. Ko nga minita o Ngati Pirou ko Pine Tamahori raua Te Paihipi Kohere. Ko nga Minita o waho ko Tahupotiki raua ko Peneti. Ka pai hoki te mahi a nga koaea (choir) o Ngati Porou—koaea ote ao hou, mete koaea ote ao tawhito. Aroha ana te whakarongo atu ki nga himene rangi Maori. Ko te kauwhau i a Tahupotiki. Ngahau ana te whakarongo a Ngati Porou ki nga kauwhau me nga whai-korero a tenei minita waewae tapu ki nga

marae o te Tai-rawhiti. Kaore e warewaretia nga kupu kauwhau a Tahupotiki me tana kaupapa mo te mana pooti turaki waipiro kia puta kite iwi Maori. Ko te Hatarei (te 25 o nga ra) te ra e kiia nei ko 44 Anzac.” I whakatapua tenei ra ete hui katoa. Ite 10 o nga haora ka whakatutu mai nga morehu hoia i waimarie mai i nga marae ote pakanga nui ote ao. Ko Kapene Tutepuaki Pitt to ratou apiha tumuaki. I te 11 a.m. ka timata te karakia. I whai wahi katoa nga minita tae atu hoki ki a Reweti Kohere. Ko te kauwhau i a Peneti. I a ia e kauwhan ana ka hikitia ake e ia nga hoari a nga apiha e rua o Ngati Porou i mate atu i te pae o te pakanga, me te tono kite whakaminenga katoa kia tu ki runga kia rua meneti e tuohu puku ana, me tana whakakite atu i nga taonga a te hunga kua mate. Aroha ana te karakia nei, aroha ana hoki te maringi o te roimata i tena i tena. I te mutunga o te karakia ka whakaatu a Apirana Ngata hei muri ite kai me hui katoa mai te iwi kite whakarongo ite kaupapa a Tahupotiki mo te pooti turaki waipiro. A, i runga Ite pai, ite marama, me te ngawari ote whakahaere mai a Tahupotiki i tana kaupapa, tukuna an*i e Ngata ki te pooti, Kotahi tonu te reo o tenei 2,000 o Ngati Porou kite awhina i te take a Tahu. No muri i tenei whakahaere ka whakaatu a A. T. Ngata ka whakatakotoria te pereti. Ka tu mai ano nga kapa haka a Ngati Porou. Ngahau ana ta ratou mahi. Te mutunga iho ka takoto te moni a Ngati Porou hei kaupapa mo te pereti, kotahi mano kotahi rau pauna (£1,100). Ko te moni a nga iwi whakaeke tae atu ki nga moni o nga ngahau £1236. Ka hui katoa ai te moni o tenei hui 44 parakuihi ” e £2,336. I te kaha o te ua i te po ka wehi o matou rangatira kei kore e puta o matou motoka i Waiapu i Kai-inanga. Hokihoki mai ana matou i te 26 o nga ra i te wehi ki nga rori o Ngati Porou. No te hokinga mai ka kitea ko te ua nei i te marae anake o te hui. Ka whakatata ki Tokomaru ki Uawa he puehu te kai. Te taenga mai ki Turanga ka powhiritia a Tahupotiki raua ko Peneti e te wahine rangatira nei e Reira Kara raua ko te kaumatua morehu ote iwi Maori Ta Timi Kara. He nui te mihi ki a raua manaaki tinana, manaaki korero. E toru nga ra ki reira, ka haere ki Nuhaka i runga i te piwhiri a Tiemi Mete raua ko Te Waaka Toroaiwhiti. I hui atu nga morehu o tera kainga kite Hooro hou o nga Momona. He nui te mihi kite pai ote manaaki a Tiemi ma i a maua mete awhina ano ite kaupapa ote pooti turaki waipiro. No te 30 o nga ra ka tae mai ano maua ki roto o Heretaunga. Ka whakaatu ake te karaka o to maua motoka ko te roa o t ewhenua i haeretia nei e maua ki roto i te rohe o Ngati Porou a hoki noa mai, e 620 macro.

I te mea kua rupeke i a maua te haere o nga kainga o roto o Heretaunga, kua maro te kaki ote kawau kite rere atu kite pae ki Poneke.

Tenei etahi o nga kaupapa i nui ai te mihi ki a Ngati Poron. Tuatahi: Ko te nui ote tangata, mete maia mete pakari ote whakatupu o te “ wiwi.” Tuarua: Ko te kaha o te whakahaere a Ngati Porou i nga mahi

ahu-whenua.

Tuatoru: Ko te maia o Ngati Porou kite whai i nga matauranga nunui ote ao hou, mete pai ano ota ratou pupuri i nga tikanga rangatira a o ratou matua. Tuawha: Ko to ratou piri pono ki to tatou Kingi ki a Hori V. Tuarima: Ko to ratou kaha ki te hapai i nga tikanga o te whakapono i raro i te mana o te Hahi o Ingarangi. Kei nga karakia Ratapu kua kore i uru ki roto i o ratou wharekarakia ite nui ote haere ote tangata kite karakia. Tuaono: He kite no ratou i nga painga e puta ana ki te iwi Maori i runga i nga whakaatu o ta tatou pepa o Te Toa Takitini , ka manaakitia e ratou. E rima tekau pauna (£SO) kua tapaea hei aroha ma ratou ki te pepa. Tuawhitu: He mau no to ratou whakaaro ki o ratou rangatira kaumatua, a he rite hoki no te hapai a Ngati Porou nui tonu, i nga tohutohu a to ratou kai-arahi a Apirana Ngata, te kaupapa o te matauranga Maori o te matauranga pakeha.

Tera ano ra nga wahi e ahua tapepa ana. Otira kua whakaatu noa mai nga Karaipiture: 44 Kaore he tangata tika, kaore kia kotahi.” I ngaro noaiho nga he, i te nui rawa o te whakamihi ki nga pai, ki nga ora, ki nga maramatanga o tenei iwi whakamiharo o Ngati Porou.