A TE MANU ME TONA TAKUTA I ROTO O TUHOE.

Toa Takitini, Issue 45, 1 April 1925, Page 220

A TE MANU ME TONA TAKUTA I ROTO O TUHOE.

(W. W. Bird, M.A.)

I\ Hanuere ka hori ake nei ka haere maua ko Takuta Hercus o Te Otago University me taku tamaiti hoki i reira e akona ana mo te mahi rongoa, i roto i nga rohe •o Tuhoe. Tera pea aku hoa Maori e tango nei i to pepa e hiahia kia mohio mai ratou ki nga korero o taku haeretanga, na reira ka tukua atu nei e ahau nga korero o taua haeretanga. Ko te putake o ta matou haere he titiro i te ahuatanga o te ora tinana o Te Maori i te kainga. Na runga i tera mahara, ka kohiritia ake ko nga wahi e tawhiti rawa atu ana i te pakehatanga hei haeretanga ake ma matou. No Hanuere 9 o nga ra ka huihui matou ki Te Whaiti. Kua tae atu a Dr. Hercus ki reira hi tarauta (trout) ai i roto o Whirinaki, tetahi o nga tino awa pai mo tena mahi. Kua timata ake hoki te haere a Te Takuta nei ki nga kaainga ki te tirotiro i nga Maori mo o ratou mate, e pangia nuitia ana hoki ratou e te mate i taua wa. He nui hoki taku manaakitia e aku hoa Maori i mohio ki ahau i te wa e haere ana ahau i roto i nga kura Maori. Ko Dr. Hercus he tangata tino matau ki te mate tenga, mate puku i te kaki (“ goitre ,a he nui nga mea e pangia ana e taua mate iTe Whaiti. No te taautanga otera ka haere atu matou i reira ki Ruatahuna. No te ahiahi ka tae matau, ka moe. I te ata ka tae mai nga tangata kia kite i taku takuta, ka haere ia kia kite i nga turoro, ko ahau ka mahue iho i te whakawhaiti i a matau taonga mo te haere ki roto i tuawhenua. Ka pai hoki to matou hoa a Taare Te Manihera, he tangata ngahau, he kaha hoki ona hoiho. Ko to matou kaainga i noho ai ko Te Whare Mihana o Te Perepetiriana i Ruatahuna, ko te kai tiaki ko Sister Annie, ka warn ona tau e noho ana i reira. Tu takawaenga ana to matou kaainga i waenganui o Omakoe, Oputao, Kakanui, Matatua, Te Uhiarae, me Tatahoata, a no te ata oTe Mane ka timata ta matou mahi. Kanui te rongoa i te takuta a i kaha hoki ia ki te whakarato haere i ana rongoa ki te iwi nei. He nui nga mate puku i nga kaki, ko etahi katahi ano ka timata ake ako etahi kua nunui rawa. Ko te whakamarama mai a te takuta nei mo te putake o taua mate, na te kore o tetahi mea e kia ana he 44 lodine ” i roto i te oneone. He nui hoki nga rongoa i mauria mai e ia mo taua mate.

He nui nga tangata i kite matou i Matatua. Ko Te Amo Kokouri me ona hoa e noho liuihui ana mo te 12. I manaakitia paitia matou i tukua mai hoki nga tikanga katoa mo nga ahuatanga mate, ara nga tamariki o te kaainga. I raahia hoki ete Takuta nei nga niho o nga tamariki. He nui nga tangata i mahia e ia. Kotahi te tamaiti e ngaua ana e te hakihaki.

Katahi ka mauria atu e ia ka tangohia te pirau ki roto i te patara, no te ata ka tirohia e tupu ake ana tena mahi a te ngarara (“ germs ”) hakihaki i roto i te patara. He hanga wehi. Kua mauria eia taua pirau kua tupu nei kite hohipera i Otago.

Nui atu te whakamiharo o nga Maori mo te kitenga i tenei mate e tupu ana, ka kite hoki i te putake i piri atu ai, i rere atu ai ki tetahitangata. Eki ana aku hoa Maori ko tenei mate ko te liakihaki, he mate Maori. Kaati akuanei hoatu ai e taku hoa takuta ki ona hoa pakeha i Otakou, kite iho tatou ka rere tonu te mate Maori kite pakeha.

Tetahi mate i kitea i reira epa ana ki nga kanohi, I whakaaturia e ia te ahua mo te mahi i taua mate kanohi kia Sister Annie ,a i ki hoki ia e rua wiki kua ora aua tu turoro.

I tangohia mai hoki e te takuta etahi toto i roto i nga tangata hei man ma ana. E ki ana taua takuta e wha nga ahua toto. Ko etahi toto ka taea te whakahanurni ki roto i etahi atu, ko etahi ano kaore e taea t whakahanumi.

Ka taea e te takuta te titiro i te toto e pai ana hei whangai ite toto ote turoro e pangia ana ete mate toto hiroki. Ma te matau hoki kite ahua o nga toto e lika ai te whangai ite tot©' tika hei painga mo te turoro. Kaati ake mo ena. Tukua atu aku mihi mo te pai o nga mahi mihana i Ruatahuna. I taku taenga tuatahitanga ki Ruatahuna e noho puihi tonu ana te ahua o nga tamariki. Inaianei kanui te pai, te kaha o te pikinga ake o te pai, o te matauranga, te ngawari kite reo pakeha, pera ano me nga iwi kei waho nei. Engari mo nga Kaumatua, kaore i tino kaha te piki ake o te pai. Ko te putake pea ko te kore kaore i matau ki nga tikanga kura.

Kanui te kaha o Sister Annie, ano tona rite he hakui ki tenei iwi katoa, me nga kupu mihi hoki e rongo ana ahau, mete koa mo tenei wahine mo te rongo pai i runga i ana mahi katoa. No te Hatarei matou i rere mai ai i Ruatahuna noho rawa mai i Te Wai-iti ara te kainga o taku hoa pai o Te Iriwhiro Te Wiremu. He nui nga manaakitanga a tenei tangata i au. 1 haere tahi atu matou ki Maungapohatu. Te huarahi he kino rawa, pakaru katoa tetahi o nga pouaka rongoa a te takuta i runga tera peeke i te whaiti o nga huarahi ro puihi. Ko te kai tiaki o te Whare Mihana i Maungapohatu he tamaiti wahine pakeha, ko tona hoa he kotiro Maori no te kura o Turakina ko Maggie Tautau te ingoa. He nui te pai o te whakamanuhiri i a matou.

I runga i a raua korero mai, ka mohio atu te takuta nei ko te mate kei te pa ki roto i taua rohe he Typhoid Fever. Ahakoa ruha ite ruturutunga ate hoiho, kaore i roa kua haere te takuta me taku tama me Sister Annie kia kite i nga turoro e pangia nei e tenei mate kino.

( Taria te roanga. )