NGA KORERO A TE KAWANATANGA O TE KUINI MO TE PITIHANA A TAWHIAO ME TE TIRITI O WAITANGI.

Toa Takitini, Issue 40, 1 December 1924, Page 148

NGA KORERO A TE KAWANATANGA O TE KUINI MO TE PITIHANA A TAWHIAO ME TE TIRITI O WAITANGI.

Na P. Ngata, I tuhi mai. HE k >rcr.:« pa* E':nu, hei tirohanga, ma nga tangata whakaaro nui, me nga tangata, kua whiwhi ki nga Matauranga nui, o te ao hou, o te ao marama ki nga mea katoa, ahakoa, kua roa, ka wha tekau nga tan. Otira, ten a a no. ona aronga, e man tona ana, tona aroha, mo nga tan mall a. He mea tango mai, no roto i te Wikiri Nui, 25/14/85, etalii o enei korero, ko etahi, no etahi atu pukapuka, i roto i te Paremata o te 3rd Maehe, 1885. Ka pataia e to Koohi. a Te Ahere, te tangata o raro iho i a Rore Tapere. Ka mea. “ Ehoa e Te Ahere, kua utua mai ranei, e te Kawanatanga o Niu Tireni, te kupu o roto o te Pitihana, a etahi Rangatira IVlaori, e ki ana, kua pakaru te Tiriti o Waitangi, i te Kawanatanga o Niu Tireni. ’ A mehemea ranei, e mohio ana koe, he aha te take, i kore ai e utua mai ta koutou pukapuka, kite Kawanatanga o Niu Tireni. Waihoki, tenei ranei, te man tonu nei, te mana, o te Tiriti o Waitangi, ki runga kite Kawanatanga o Ingarangi, a tenei ranei tetahi tikanga nui, kua takoto, kia wliakamanaia tana Tiriti.” Ka whakautua, eTe Ahere. Kaore ano i hoki mai he kupu. ma te Kawanatanga o Niu Tireni, otira. kua tukua atu ano he waea, kia ratou, he tono atu kia utua mai, kaore kau he take, e mohio nei matau, ekore ai e utua mai e te Kawanatanga o Niu Tireni, ta matou pukapuka o Akuhata kua taha nei. Kua roa noa atu te mutunga o te mana whakahaere a te Kawanatanga c Ingarangi, i nga ritenga mo nga iwi Maori o Niu Tireni. Na reira kaore e ahei te pokanoa atu. kite whakahaere i nga ritenga ote Koroni o Niu Tireni. Heoi ano, ma tenei keehi hou anake, e whakaahua rereke nga ritenga o enei e mohiotia nei i enei ra. Ka whakahokia ano e Te Ahere. Mo tetahi o patai, mo te Tiriti o Waitangi. He pono, kahore he awangawanga. i te mea kei te mana tonu taua Tiriti. Ahakoa ano, i runga i te roa i te rereke ranei o nga ritenga, ekore e he nga ritenga o taua Triti. He korero ke tenei. Taurengi Tiriti, Ranana, Hune 25th, 1885. Ehoa e te Kawana kua tae mai ki au te pukapuka a o Minita o te Kawanatanga o Niu Tireni, mo te Pitihana, a nga Rangatira Maori, i homai nei e ratou ki au, i te ra i korero ai ratou ki au, i konei, i te 2nd o nga ra o Hune, 1884. He mea atu tenei, kia ki atu koe kia Tawhiao ratou ko ona hoa Rangatira, na ratou nei o ratou ingoa, i tuhi ki taua Pitihana.

1 ki atu ano kia ratou, ka tae atu ano he whakaaturanga o nga k'upu a te Kawanatanga o Niu Tireni, me a te Kawanatanga o te Kuini, me nga pukapuka hoki e tukua atu ana e tenei Kawanatanga kia koe, me kape, ka tuku atu ai kia Tawhiao ma. Kua tae mai nei au pukapuka, kua korerotia e te Kawanatanga o te Kuini, ka korerotia ano hoki nga take, o nga kupu o taua Pitihana, i te Whare Paremata, o nga whenua o Ingarangi. Me nga kupu oha atu, a taua Runanga mo te iwi Maori, a, kia tiakina paitia, nga pai me nga tikanga, mo te iwi Maori e te Kawanatanga o Niu Tireni, a i mohiotia, ai i Whakaaetia ai e taua Runanga, ahakoa kore he wahi, e pai i te Kawanatanga o Ingarangi ki nga tikanga e mahia mo Niu Tireni. Otira, ka puta ano he kupu, ma te Kawanatanga o Ingarangi, kia whai whakaaro, te Kawanatanga o Niu Tireni, ki nga me.a e puta ai te tika mete pai ki nga iwi Maori. Na e mea ana ahau, nga pakeha katoa, me mahi i te pai, kia tau ki te iwi Maori ko ratou, kia mahi pono ko nga tikanga katoa, e whakahaerea ana. I tu ai he Kawanatanga mo Niu Tireni, mo nga iwi katoa o te Kuini, e whakahaereatikatia ana, e nga Minita o Te Kawanatanga ko te Paremata te mana o te Kawanatanga. i nga tangata Maori etahi o nga tikanga o te Paremata, o nga mema Paremata, na reira i kore ai te Kuini e tino pa ki aua tikanga. E whakapai ana ahau, kite kupu e kiia mai nei, ka nukuhia ake ano, he mema Maori, kite Paremata hei hoa, mo nga Mema o reira. Ahakoa, e kore koe e taea, te ako atu, e te Kawanatanga o te Kuini, ki nga tikanga o te Tiriti o Waitangi. Otiia, e mea ana ano, te Kawanatanga o te Kuini, kia ki ia e koe, te Kawanatanga o Niu Tireni, kia akona, kia raanaakitia e ratou, te iwi Maori ki nga Ture, e whakahaeretikatia ana, me te ata whakarongo atu, kia ratou kupu tika ki te Kawanatanga. Tena ano pea, te mana, me te mohiotanga e kitea ai he tikanga, e mahi ai te Maori i nga mahi Maori kia puta, a e kore ai e e ram, nga tinkanga nunui a te iwi, e mahi nei i nga mahi, mo nga Maori e puta ai ano hoki nga painga kia ratou. o nga mahi nui, e tau ana ki te katoa. NAKU NA RORE TAPERE. Eki ana a te Koohi, kia Rore Tapere. ko to ratou tino hiahia, kia taea he Kawanatanga mo nga Maori, i nga wahi tino Maori, a tera he l ure, e kali a ana te Kuini, ki te whakarite i etahi tikanga, kia whai mana ai nga Maori ki te whakarite i a ratou mea, kia taea ai he Kawanatanga e rereke ana i to te Koroni. Ka utua e Rore Tapere. Ka mea, eki ana koe, tena he wahi 0 te Ture, e taea ana te mahi, kia hoatu e te Kaunihera, he mana, kia whakaritea he wahi mo nga Maori, kia noho i runga 1 o ratou mana anake, he mana whakaaro kore, ki nga Tumuaki o nga Koroni.

Te Koohi ae, ko tera te tikanga, o te tahi wahi o te Ture, a i te tau 1862, i whakaaro a Ta Hori Kerei, kia Panuitia he takiwa Maori, a ki taku whakaaro, mehemea i puta taua Panui kua kore he whahai. RORE TAPERE, KA MEA. Ko tenei Teepu-teihana, i au e litiro kau atu nei ki nga tangata, me ta ratou Pitihana, he mea nui, whaimana hoki, a nga Teepu-teihana kua takoto ki tcku aroaro ki tenei Tari, i mua atu i tenei. E tino whakarongo ana ahau, e whakarongo koa ana, ki nga kupu a nga Rangatira Maori, kua korero mai nei kia tatou. Kia koutou kupu hoki, i haere mai nei hei tuara mo ratou. E whakaae ana ahau, ki nga kupu a te tangata i Whakamarama mai ia ratou mahi. I ki nei ia, ko te hiahia o te Kawanatanga o te Kuini, kia rite te mahi o nga tikanga, kin ga Maori, ki nga pakeha, a kia taea e matou, kia kaua, e tukuna, kia takahia, te mana o nga Maori. Kahore ahau, e whakaarokore, ki nga kupu, o te Tiriti a Waitangi. E whakaae ana ahau, ki nga kupu a toku papa, i mua atu o nga tau e whatekau, i ki ra ia, he mea whaikaha, whaimana tuturu, nga Tiriti, ahakoa he Tiriti, ki nga Maori, ki nga pakeha ranei. Ehara i te mea e iti ana te mana, mehemea ka whakaritea ki nga Maori. No reira ko ta koutou e tono nei kia whakaritea nga mea o te Tiriti, a kia hoatu te tika, ki nga Maori o Niu Tireni. E whakapuaki ana koutou, i nga whakaaro, o te Kawanatanga o te Kuini, kaore pea koutou, e mea, me ata utu ahau, i nga mea katoa o tenei Teepu-Teihana, he take nui, engari he maro. he ram raru hoki enei mea. No reira i hoatu ete Kuini, mete Kawanatanga, ki nga tangata o Niu Tireni, te whahaere, te whakaritenga o a ratou mea, he wahi iti i puritia, engari, ka ata tirohia, enei mea ka whakaaro ki enei take me enei mate, a kia rongo ra ano ki te utu a tera taha, ka tirohia e matou he tikanga tika, a ka mahia e matou, ki to matou kaha. Ranana, Hune 4th, 1885. Ka tukua ete Koohi te Pitihana a nga Rangatira Maori. Ki te Paremata, mo nga mate ote iwi Maori, mete Tiriti hoki o Waitangi. Ka mea ia, ko te Oati tenei a te Kawanatanga o Ingarangi. Kia man tonu nga whenua o nga Maori kia ratou. Muri tonu iho, e rua rau mano eka whenua o nga Maori, i tangohia e te Kawanatanga o Niu Tireni, a hokoa atu ana, ki ana pakeha, kaore he hokinga mai ki nga Maori. Ko nga Maori no ratou ana whenua, e ki atu ana, waihe ma matou ano, e whakahaere te toenga a matou whenua. tangi ki nga Maori.

Ka mea ano ate Koohi, kite Kawanatanga o Ingarangi, kia tukua mai ano nga whakahaere o te wahi o te Tiriti o WaiKa utua mai e Te Ahere, i mea ia, kaore i tika, o nga raruraru o Niu Tireni, o te tau 1865, i tu ai te Kawanatanga mo Niu Tireni, ma tera Kawanatanga, e mahi he ritenga mo Niu Tireni. Ekore e tika, me rapu mai ki tenei Kawanatanga. Ka whakahengia, e Rorc Tiati Hira, he he rawa te kupu a te Hekeretari, e tika ana ma te Kawanatanga o Ingarangi, e tuku he awhina, mo nga Maori. Ko tenei ko te Tiriti, i kiia e te Kuini, kua raruraru, koia nei te take i haere mai ai enei Rangatira, kite tono awhina mo nga Maori. Ko tenei ko te Tiriti, i kiia e te Kuini, kua raruraru, koia nei te take i haere mai ai enei Rangatira, ki te tono awhina mo ratou, e pai ana kia aroha te Runanga aroha, ki te tuku atu, i te tahi kaha mo te iwi Maori. Ka utua e te Karatitana, e mahara ana ahau, ma te Koroni o Niu Tireni e irotire te Pitihana, a nga Rangatira Maori. Ka utua ano, e Rore Tiati Hira, e tango ana koe, i te whakahaere o nga Maori ite ringaringa, o te Koroni o Niu Tireni. E tika ana, ma te Kawanatanga o Ingarangi, e whakahaere nga Tiriti, kaore i tika te whakahaere. Engari me awhina ano e te Kawanatanga o Ingarangi, nga tikanga mo nga Maori. Ko nga Rangatira Maori, i tae mai nei i tera tau, i tono mai ratou, ma ratou ano e whakahaere, o ratou whenua, me o ratou tikanga, i ia takiwa, i ia takiwa, ki ia iwi ki ia iwi. Heoi ano. Tirohia mai e nga tangata e matau ana, koia ranei i penei te takoto o nga korero nei, kaore ranei, e pai ana, mau hoki e tataku ka wha te kau nga tau o enei korero, e tika ana kia ngahoro atu te nuinga. Kia lie ranei. Kia ora katoa. —Na P. Ngata.