HE PITOPITO KORERO MO NGA TAKE MAORI.

Toa Takitini, Issue 37, 1 September 1924, Page 104

HE PITOPITO KORERO MO NGA TAKE MAORI.

1. Nga Moana o Te Arawa: Kaore he ui ma te tangata, kei te pehea te ahua o tenei o a tatau take, ina hoki ra kua waiho ko ta tatau pepa nei hei panui i nga take e whiriwhiria ana e te Poari o te Arawa, hei panui hoki i nga mihi a nga tangata whai whakaaro o ia wahi o ia wahi. Ko te Arawa te waka i heke kite korokoro ote Parata; he tohunga nana i puea ake ai. Ka taha ranei kei muri te Waha ote Parata? Kei mua ano ranei? E pai ana: kei te ora ano pea nga uri a Ngatoroirangi. 2. Ko Waikaremoana: Kei te mohio nga iwi e pa ana ki tenei take, i whakawakia nga take Maori e Tiati Kiriwheta, a, whakataua ana nga rarangi ingoa. Kaore he kereeme ate Karauna i tera wa. I piiratia te whakatau a te Kooti e nga Maori. No muri nei ka kereeme hoki te Karauna. Kua rite nga roia mo tenei keehi, ko C. P. Skerrett, K.C., mo nga Maori, ko M. Myers, K.C., mo te Karauna. Kua waiho ma raua e whakariterite kite Tumuaki o te Kooti Whenua Maori te wa mete wahi hei whakawatanga. E mea ana te Tumuaki, ko te wa e watea ai te nuinga o nga Tiati o te Kooti ko reira whakawa ai i Waikaremoana. Katahi ano pea ka whakatutukitia te whakaaro kia puta he whakatau ma tetahi Kooti whaimana mo te ahua o nga moana wai maori. Kite whakaaro ake hei Poneke ano whakawa ai. 3. Nga Whenua Raupatu: I tu te hui a Waikato ki Waahi i re 28 o nga ra o Maehe nei. I tae aTa Maui Pomare, a Apirana Nga la Id reira. I hui hoki a Tuhoe, a Ngatiawa, a NgatiPu.'eko a ta Whakatohea, a Waitaha (o Te Puke), a Ngaiteranj i ki Bnatoki ite 3 o nga ra o Hurae nei. Ko nga tino take

o enei hui, he whakakotahi i nga whakaaro o nga iwi i mate nei i te take raupatu, ki ie whakariterite i nga kaha, e taea ai tenei keehi te hapai i te aroaro o te Komihana, i tonoa nei e nga Mema Maori i tera tau kia whakaturia e te Kawanatanga. No tenei tuunga o te Paremata ka whakahaere nga pitihana mo Kauhouroa, he whenua kei te Wairoa, e kiia ana i riro i te raupatu. Na, kua tukua atu nga pitihana mo tena take kite taha o nga pitihana hei uiuinga ma te Komihana a tona wa e whakaturia ai.

4. Te Rohe Potae o Tuhoe: Kua tutuki nga mahi whakatopu paanga ote Rohe Potae o Tuhoe ite Maehe ka taha nei. Ko nga wahi e toe ana he wahi ririki. Ko nga ruuri ia o nga wahi i whakatoputia kei te haere tonu. Kua tono a Tuhoe i Ruatoki ki a Apirana Ngata, kia whakahaerea he kaupapa whakatopu paanga mo Ruatoki 1, 2, 3 Poraka—i kapea hoki enei ki waho i te wa i whakahaerea ai te nuinga atu o nga whenua o Tuhoe. Kua tae tenei take i a Ngata kite Minita Maori, a kua whakaaetia. Heoi, e tatari ana kia watea te Komihana kite mahi i tera take. Kei Waikftrernoana hoki etahi wahi hei whakaotiotinga ma te Komihana.

5. Patutahi, Aorangi : Kei te aroaro tonu o nga Kooti enei whenua. Kua tau a Patutahi i te Kooti o raro, nga hea, nga rarangi ingoa: e whanga ana i naianei ki te' Kooti Piira. Kua puta ano te whakatau a te Kooti o raro mo nga take tipuna o Aorangi, a kua whakanohoia e te Kooti he hea ma ia tipuna, ma ia tipuna: engari ko nga rarangi ingoa kaore ano i whakahaerea. Kua takoto mai hoki he piira mo te whakatau a te Kooti o raro. E kore e taea te whawha te wahi e toe ana o enei take, ara, te taha ki te moni hei whakaea ma te Kawanatanga i te mate o enei whenua, kia oti ra ano te taha ki nga Kooti. Ko te tumanako kia hohoro te oti o tena taha. Heoi me pewhea hoki i nga tikanga a nga Kooti, i nga tautohe ano hoki a nga hapu e kereeme ana.

6. Te Kereeme a Ngai-Tahu : No tera tau ka tukua he mana kite Kooti Whenua Maori, kia kimihia ko wai a Ngai-Tahu e whai take i raro i tenei kereeme ki nga painga i whakaahuatia ste Komihana i mua ra. Hei te raumati e heke iho nei ka tu he uiuinga ma te Kooti ki nga wahi e panuitia i roto i te Kahiti.

7. Motatau: Kua tau tetahi wahi rahi o te rarurara o tenei whenua i te kaha ano o te Mema o te Tai-tokerau, o Tau Henare. Kua whakiia mai ki waho i te mana o te Poari Whenua Maori o Tokerau etahi o nga wahanga o Motatau: na te Kooti Whenua Maori i whakanoho te moni ki runga i ia wahanga, i ia wahanga hei utunga atu ma nga Maori, e ea ai te taha ki te Poari, ki te Kawanatanga hoki, e hoki mai ai te

whenua ki nga Maori. Kua utua etahi o aua moni, a kei te koa te hunga nona aua wahi i te mea kua mohio iho ratau, no ratau to ratau whenua, a, kaore he taimahatanga a te ture i runga. Kei te ahuwhenua tenei iwi, nga hapu tuturu ake a Tau Henare: kei te whakatipu kau, kei te mahi miraka kau: a tenei kei te korerorero mo te mahi hipi.

8. Te Takutai i Maketu , i Waihi: I mua tata ake nei ka tono te Poari Moana o Tauranga kite Kawanatanga kia tukua ki raro ki tbna mana te takutai, te one i Maketu, i Waihi hoki* Kei te mohio te iwi Maori ki Maketu, ko te wahi tera i u ai a Te Arawa waka. Na, ko Waihi kei te taha rawhiti mai o Maketu. Ka whakahengia taua take a te Poari o Tauranga e nga pakeha o Te Puke, e te Arawa hoki. He kaupapa k© ta nga pakeha. Ko ta Te Arawa e ahu ana i runga i te take Maori, ko te takutai nei e whakamahara ana i te uunga mai o nga tipuna i tawahi, a he takotoranga hoki no nga kai, no nga pipi, no nga aha. Otira i whakahengia e te Minita ote Moana te take ate Poari o Tauranga, a kore tonu attri tenei wa. Na, kaore i tau iharama iho te ahua o ta nga Maori kereeme kite paru-moana. Ko wai ra o te iwi Maori hei hapai i tena kereeme i raro i te Tiriti o Waitangi?