TE WHANGAI MO TE MINITA.

Toa Takitini, Issue 36, 1 August 1924, Page 82

TE WHANGAI MO TE MINITA.

Na R.T.K. KO tetahi take tino nui tenei epa ana kite Hahi i enei ra, \ ara, ko te oranga mo nga minita. Kahore nga tamariki matau o te iwi i te hihiko kite mahi minita ehara ite mea he kore hiahia he kore whakapono ranei engari he wehi i te paku rawa o te oranga mo te minita. Ko te tangata kuare anake e ki he whakaaro he tenei, he whakapono iti, me waiho ma te Atua tena te oranga heoi ano ta te minita ko te mahi, ko te karakia. He mea ngawari noa te tohutohu i tetahi atu tangata kahore nei koe i te mohio atu i te urn atu ki ona raruraru, ki ona taumahatanga. He aha te pai o te tohutohu ki te minita kia kaha te whakapono, kei te mohio nei ra ia kua nui rawa ana nama ki te pakeha, kahore tona whare i rite hei whare minita, kei te patu tona hoa-wahine i a ia kite mahi kia whai kai ai, kia whai kakahu ai a raua tamariki? Ko te korero pena he taunu, he mahi tinihanga. Ko te mea pai, me he mea he aroha tou kite minita, he kuhu atu ki tona ringa i te tiaki mo te tekau pauna. Engari tena, ko the korero he mea ngawari noa. E ki ana a Hemi Apotoro, 44 Aka mea atu tetahi o koutou ki a ratou, 4 Haere marie, kia mahana kia makona; a kahore e hoatu e koutou ki a ratou nga mea e matea ana ete tinana; he aha te pai? ” I rongo au ki tetahi rangatira e whai-korero ana e whakahe ana i te tatari o te minita kia takoto rawa he oranga ka haere ia, ka timata ai tana mahi ki te pariha. Me pehea he oranga mo te minita ratou ko ana tamariki? Ehara hoki te pariha Maori ite punga tika e tuku mokete ai te peeke he moni hei hoko kai ma te minita. Me he mea ko taua rangatira te minita tera ano pea ia e whakaae me oranga wairua he oranga mo ratou ko tana whanau? Kua ki ake ra au he ngawari noa te korero mo etahi atu tangata. Ko te korero tika ke ma te rangatira me penei, 44 Kaua te minita e tatari kia takoto rawa te oranga mona ka timata ai tana mahi; kaua ia e awangawanga no te mea ina te £IOO hei timatanga mona." Ko te korero rangatira tenei. Ki te mahi te minita i runga ite kore oranga kei a ia tena, kaore i te tangata. He tokomuha nga tangata e ki ana he he te hoatu oranga mo nga —kaua nga minita e utua. I ki mai tetahi tangata ki a au no tona hahi nga minita pai kaore he utu. Ko taku whakahoki atu, 44 Nau ra i ki he utu, ki a au nei hoki he

kai, he kakahu. Me he mea kahore ou minita e kai ana, kahore he kakahu, kaati nou nga minita whakamiharo.” Ki etahi tangata he mea ke te moni, he mea ke te kai, te kakahu ranei. He tikanga nonamata iho: kei te iwi he oranga mo ratou minita. Ko nga uri a Riwai i wehea i te Kawenata Tawhito kia motuhake ki nga mahi o te Hahi a ko te oranga mo ratou kei te iwi. I te haerenga o te whitu-tekau i tohutohu a te Karaiti ki a ratou kia kaua e mau kai kakahu ranei, no te mea kei te iwi he oranga mo ratou. E marama ana nga kupu o te Karaipiture kei te Hahi he oranga mo nga minita. Ko tenei te whakaoranga a Papra i 1 Koriniti ix. I mea ia i te 14 o nga rarangi, 44 Pera tonii ano ta te Ariki i whakarite "ai mo nga kai-kauwhau o te rongo-pai, hei runga i te rongo pai he oranga mo ratou.” Kia pehea rawa te marama? He tika na Paora ano i mahi he oranga mona i a ia i Koriniti, kahore ia i taumaha ki nga Koriniti, Otira mo tona tinana ake tera tikanga ana ehara i te mea hei ture mo te Hahi, a, i tuhituhi ia ki nga Koriniti ko to ratou he tera, ko tona hoki, he korenga nona i taumaha kia ratou. 44 He aha koia te mea i iti iho koutou i era atu hahi, ko tenei anake, ko toku korenga e taimaha ki a koutou? Whakarerea noatia iho tenei he oku.” Ko te he o Paora kaua e meatia ete tangata, hei ture mo te Hahi. He tino tika tenei, ko nga hahi, ko nga pariha ranei, kahore e whangai ana i o ratou minita ehara i te hahi ehara i te pariha engari he tupapaku. Kite ata tirohia tera e marama ko te tangata e whakahe ana i te whangai mo nga minita ehara i te tangata whakapono, ehara i te tangata e kohikohi ana ki nga mahi a te Hahi. Ko nga tangata e kohikohi ana kahore he korero. I te mea i motuhia nga Riwaiti mo nga mahi o te hahi, kahore he whenua mo ratou, ma te iwi hoki ratou e whangai, waihoki ko te tino tikanga kia kaua he mahi ke atu ma te minita heoi ano ko te karakia anake, ko te whakahaere i nga mahi o te pariha. E taea ai e ia te tuku ona whakaaro katoa me tona taima ki nga mahi o te pariha kia kaua ia e awangawanga mo tona hoa wahine mo ana tamariki me tona whare. E kore ai ia e awangawanga ma te nui o tona whangai. He mea aka in a te uru o te minita kitennam e kore e tika tana tauira, e kore e koi tana kupu. Ite iti ote oranga o nga minita Maori kei te pehia ratou e tenei mea e te nama. Ko tetahi o tatou minita, etahi o tatou tangata tino matau o te Maori, he tangata e whiwhi moni me i am ratou i nga huarahi moni a te pakeha. Ko te oranga mo ratou kei raro noa iho ito te wahine horoi kakahu. Kei te mohio au ki tetahi Minita Maori, he tangata matau, i tae ia ki nga karete nunui o te pakeha, i paahi i nga whakamatautau mo nga minita pakeha. He maha nga tau, ko nga tau lupuhi o muri iho ite whawhai, ko tona whangai e £75 ano. Ma tenei moni e whangai, e uhi, ratou ko tona hoa wahine me a raua tamariki tokomaha, e hoko he kai, he wahie, he kakahu, e utu te takuta, e utu he hoiho, he taiapa mo tana hoiho mo tana kau, e utu nga kohikohi huhua e tonoa ana ki te minita me era tini mea.

Kahore he tangata i aro ake engari i amuamu te tangata mo te mangere mo te kore e haere kite tirotiro. Na te iti ote oranga o te minita e haere na ki etahi mahi hei whakamama i nga nama. Ko nga mahi ate pakeha na te ture i whakarite nga utu kia rite ki nga taumahatanga o te tangata, kite kore e tika te utu ka hamenetia. Ko te minita kei te iwi te whakaaro. kite kore he whangai kite iti ranei kahore e hamumu ton a waha. He mahi nui, he mahi uaua ta te minita, na reira kaua hoki e tino whakataumahatia tana pikaunga i te iti o tona oranga. E puare ana ki era atu tangata nga huarahi moni katoa ma te mangere tonu o te tangata e rawakore ai, tena ko te minita kua taiapatia ia i era atu mahi katoa. Ko te tikanga o mua ma te iwi e mahi he kai ma te minita, e hoatu he kai mana. Kua warewaretia taua tikanga inaianei. E kaiponu ana te tangata kite hoatu moni ma te minita i nga marena. He kotahi pauna te tino moni ahakoa rangatira te tangata, ko etahi kore rawa he moni e hoatu ana ma te minita engari hei te hakari tete ana nga niho kite whakapau ite moni. Ko te moni tika ma te minita me he mea he marena nui hei te £5 ka piki atu, me whakaaro ona raruraru. Kite kore lie minita kahore he marena engari ka tika tonu te marena ahakoa kore hakari. He tikanga tawhito na te Hahi ko nga kohikohi o te Ra o te Aranga ma te minita na reira me he mea he aroha to te tangata kite minita hei taua ra kia nui te kohi kia mohio ai te minita kei te kai-ngakautia tana mahi. He mate nui te iti o te oranga o te minita, he oranga whakauaua, heoi kaua ia e ngautuaratia. Ko nga minita pakeha whai tamariki hei te £250 ka! piki atu te oranga mo ratou, mete hoatu ra-waho ano a te pariha. He tokomaha nga minita pakeha he motoka o ratou no te pariha. Nui atu toku aroha ki nga minita whai-tamariki ite iti rawa o ratou oranga. Kahore oku wehi kite whakaputa i enei kupu kahore hoki toku oranga i ahu mai i te Hahi. Ko te tamaiti i whakaakona ki nga kareti e hiahia ana kite mahi minita he tino toa, E te iwi whakatikaia whakatuturutia nga kaupapa whangai minita, ko nga tangata nui te whenua nui ranei te moni tukuna o koutou whenua a koutou moni, mo nga tahua oranga minita. Ko te tino kororia tena. Kaua e whaia ko nga honore pirau o te ao. Pai ke atu to taua kore mema mo te Paremete i to taua kore minita. Ko te Hahi anake te kotahitanga i te ao hei pupuri hei whakaako i te tika, hei pehi i nga hihiritanga ote ngakau. Kite kore he wehi kite Atua ma te aha e arahi te tangata ki te tika, e whakatupato kite he? He aha te mea hei whakamahara ake kite kotiro ko tona honore ite ao nei ko te tapu o tona tinana, ko tona ingoa ataalma? Ko te kaha ote iwi, ko te wehi, ko te mana, kei runga i te pai, i te wehi kite Atua, kaore i runga i te nui o te moni, o te matauranga ote ao. I whakarcrea e Tiamani te wehi kite Atua a whai ana i nga ahuatanga o te ao. Tena ina kei hea Tiamani inaianei? Kua me-

meha noa iho. I penei ano hoki nga emepaea nunui o Roma, o Kariki o Pahia o Ihipa. Kua memeha katoa, kua pungarehutia. E kore e hapa ta te Karaipiture e mea nei, 44 Ma te tika ka kake ai te iwi.” (Kia ora ete hoa mo to kaha mete marama oto kaupapa tiei awhina i o hoa minita. Na te mataotao haere pea ote whakapono, me nga whakahaere rangatira i kore ai e mau te tauira o te iwi pakeha i te Maori.— Etita .)