HE IWI KAKARA.

Toa Takitini, Issue 33, 1 May 1924, Page 34

HE IWI KAKARA.

(R.T.K.) HE taunu na te pakeha he iwi paru te Maori na konei i whakamihi ai toku ngakau ki nga kupu a Robert Louis Stevenson mo nga Maori o etahi moutere ririki kei te pito whakararo o te Moana-nui-a-Kiwa. Ko te in go a o ana moutere ki te pakeha ko Gilbert Group, ko tetahi o nga kainga i noho ai a Tiwini (Stevenson) raua ko tona hoa wahine ko Apemana<, ko te kingi o taua kainga i taua wa ko Tembinok. He tangata whai moni a Te Mepinoka, i tana mahi hoko kokonati (copra), he kaipuke ona, i tae rawa mai tetahi ona kaipuke ki Akarana. I mate tenei tangata ara i riro ona rawa i nga mahi hianga a te pakeha. Na nga kapene pakeha ona kaipuke i tukituki. Mo te tahae ote pakeha ka puta i a Tiwini enei kupu. he kupu e tika ana kia panuitia, he kupu na te pakeha mo raua pakeha ano, “ The world-enveloping dishonesty of the white man ” —“ Te tahae ote pakeha e karapoti nei ite ao.” He tangata nui a Tiwini, e rangona ana tona ingoa e te ao katoa.

Kei te aurara a tatou korero mo nga haunga ote pakeha—ara haunga tikanga:kua mahue nga korero mo te kakara. Ko tetahi o nga kainga nunui o Gilbert Group ko Butaritari ko te kingi ko te Bureimoa. Ko tetahi tino tikanga a nga Maori o Putaritari he kaukati, he tatai i a ratou kite puawai, otira he tikanga tenei na o tatou whanaunga katoa e noho mai nei i nga moutere huhua o te moana, tera te kaukau, ite mea he whenua wera to ratou. Ko to taua nei whenua he matao na konei taua ka wehi i te wai. I te wehi ite waii ka paru. Eki ana a Tiwini, 44 1 te wera ote whare ka puta ahaui ki waho kite whakahauangi i a au. Mariri kau te ahiahi, te rangona he reo. Kihai i takitaro ka rangona atu he reo i tawhiti, e ahu mai ana ki a au. He rangai tane. wahine. I tawhiti ano ka tae mai to ratou ha mahana, ha kakara, rekareka ana te panga mai ki toku mata. 44 A procession drew near along the road, the hot clean smell of the men and women striking in my face delightfully.” He korero tino kororia enei mo enei tangata—he korero whakamiharo rawa ki aam Ko

taku hoki e niohio aha ka noho huihui ana te tangata, ka heke te werawera, ka maremare, ka tuhatuha, ka puhipuhi paipa, ka tutakina te whatitoka me te matapihi, ka wera a roto ote whare, kaore e kakara— penei me ta Tiwini e korero nei engari ka haunga, ka piro. Ki te tomo mai tetahi tangata ki te whare ka rongo tonu tona ihu i te kino o te hau o roto o te whare.

Ko nga tinh take o te ora o te tangata, he kai, he wai, he kakahu he hau. He ngawari katoa enei mea engari ko nga mea tino ngawari rawa he wai he hau. Kaore he utu o te wai, he mea ki nga wahi katoa. he ngawari noa hoki te utu o te hopi na reira kaore rawa he take e paru ai, e haunga ai te tangata. He mea whakamihi naku te tahgata ma— ma te tinana, ma te mahunga, ma te waha, ma nga ringaringa, ma nga kakahu, ma nga whakaaro. Ko te whare e hipoki ana i tenei tangata he kakara. Ko te wahine mama te tinana, ma nga kakahu—e rite ana ki te puawai he hanga ataahua nei ki te matakitaki atu. Ma tangata ma whakaaro; paru tangata, paru whakaaro. Ko te tinana ma, he tinana ora. Ko tetahi take e pangia ai nga tamariki e te mate ma te paru. Kaore he tangata kotahi i te whakaae he mea pai te paru ahakoa ratou paru. I paru ai te tangata he mangere, kua taungatia kite paru, na reira he mea tino pai te whakaako i te tamariki kia ma, he hanga noa hoki to ratou paru, kaore tena e whakaakona. Kia kotahi horoinga mo te tangata ite wiki ki te wai wera engari me he mea he mahi tana e heke tonu ai te werawera, he mahi paru ranei kia nui atu nga horoinga, ko nga waewae me nga niho pai atu - me horoi i nga ra katoa. E mama ai te kaukau me whai te tangata kia whai ruma kaukau tona whare, kia rere hoki te wai matao te wai wera. Nui atu tenei i te motoka, i te whare nui kahore nei he ruma kaukau. i te huutu whakapaipai. Kahore he pai o te tatai ite tinana me he mea kei te he te whare.

I ki tetahi tangata ko nga tangata ma he tangata whakahi; ko nga tangata paru he hunga whakaiti. E rite ana tenei whakaaro kite whakaaro o nga tangata o Inia ko o ratou tangata tapu he tangata paru. Me he mea he tohu no te pai, no te tapu, te paru, te piro, kaati he kainga paru te rangi, he iwi paru nga anahera. He hanga whakamiharo te hanganga o naa whakaaro o etahi tangata e mea nei he tohu no te whakaiti te paru. Kia au nei he tohu no te mangere, no te hakurara. E whakaritea ana ete Karaipiture te hara ki te poke, te hara-kore ki te ma. I inoi a Rawiri, “ Purea ahau kite hihopa, aka ma ahau; horoia ahau, a ka ma ke atu i te hukarere. . . . Hanga, e tc Atua, he ngakau ma ki roto ki a au: whakahoutia hoki ki roto ki a au he wairua tika.” He iwi kakara nga tangata o Putaritari; he iwi kakara nga tangata o te rangi.