NGA MOANA O TE ARAWA.

Toa Takitini, Issue 33, 1 May 1924, Page 41

NGA MOANA O TE ARAWA.

KUA PUTA TE £6,000 TUATAHI. TE HUI A TE POARI. Tari a Te Kooti Whenua Maori, Rotorua, Maehe 27, 1924. ITU te hui ate Poari o Te Arawa i te 2 o nga haora i runga ite panui ate Minita Maori. I tae katoa mai nga mem a. 1. Ko Tiweka Anaru Kai-Rehita o te Kooti Whenua Maori te Tumuaki o te hui Nana i panui: (a) Te panui a te Minita karanga i te hui. (b) Te pukapuka whakatu a te Kawana Tianara i nga mema o te Poari. I tono ia kia whakaingoatia he Tiamana mo te hui Poari. 2. Na H. McPherson i motini na Raureti Mokonuiaranga i tautoko, “KoH. T. Mitchell hei Tiamana mo te Poari.” Kaore he tangata ke i whakaingoatia, kiia ana kia tu a H. T. Mitchell. Ka mihi ia kite Poari aka eke kite nohoanga ote Tiamana. 3. Na. H. McPherson i motini na W. Tamati i tautoko: 44 E mihi ana tenei Poari kia Kapene Mea kia Hon. A. T. Ngata kia F. Earl kia R. Levin mo a ratau mahi kite tautoko i te Keehi a te Arawa mo nga moana a tae noatia tona tutukitanga.”—Whakaaetia ana. Ko te Hon. A. T. Ngata o enei i konei a i whai kupu ia ki te Poari. Ko nga take hei mahinga mana i tenei wa ko nga kaupapa hei whaaingai nga ra e heke iho nei. Taana ki ko te kupu kaha o te Ture nana i whakaoti te keehi o nga Moana, ko te kupu e whakaatu nei, kei te Poari te mana hei tino whakatau he aha nga take tika hei whakapaunga mo nga moni, kei roto i tona ringa e pupuri ana, na tena kupu i tino whakaeke te kawenga tino taimaha ki runga kite Poari, ama te ahua ote whakahaere a le Poari e tutuki pai, e he ai ranei te kaupapa o te moni a te Arawa. 4. Na Kepa Ehau i motini na Raureti Mokonuiarangi i tautoko, 44 Me tuku he kupu tohutohu ate Poari ki te Minita kia whakaturia ko Tiweka Anaru hei Apiha haina haki i raro i te rekureihana 25 Whakaaetia ana. I patua tonutia atu he waea kite Minita Maori whakaatu i tenei motini. 5. Na H. Mcpherson i motini na Rev. Waaka i tautoko, 44 Ko te tauira o te Hiiri e man ake nei me whakaae a me tuku atu ki te Minita Maori kia whakamana mai.”—Whakaaetia ana. 6. Na Raureti Mokonuiarangi i motini na Wirihana Tamati i tautoko, 44 Ko Wiremu Ereatara hei Waihi Tiamana.” Na Kepa Ehau te menemana na H. McPherson i tatoko, 44 Ko Te Morehu Te Kirikau hei Waihi Tiamana.” I runga ite whakahipanga a Te Morehu Kirikau i tona whakaingoatanga ka unuhia te menemana kawhakaaetia te motini. 7. Na H. McPherson te motini na Aperahama Wiari i tautoko, 44 Ko Raniera Kingi hei Hekeretari mo te Poari a me maunu hoki ia i tona tuunga Whakaaetia ana.

I whakahaeretia te tuunga o Raniera Kingi ina ia ka rihaina ara kei tehea Hapu he tangata mo tona tuunga. I te whakaari tanga ate Morehu Kirikau kia whakatarewatia tenei take, ka whakaaetia. I runga i te motini a te Morehu te Kirikau ka hikitia te hui a te Poari mo tetahi wa poto kia ahei ai a te Arawa i tae mai kite whakaputa i o ratou whakaaro. 8. 1 te tuwheratanga ano o te hui ka whakahaeretia e te Poari te take e pa ana ki nga moni i te Peeke, e ki ake nei nga Rekureihana ki te Peeke o Niu Tireni i Rotorua te Putea ate Poari. Na H. McPherson i motini na Kepa Ehau i tautoko: “ Ko Henry Taiporutu Mitchell, Wiremu Ereatara, Wiremu Waaka te Rohu, Wirihana Tamati, Kepa Ehau, apiti atu kia Tiweka Anaru, Apiha haina haki, e meinga aianei ka whaka tungia hei tangata whakahaere i te kaute a te Poari i te Peeke o Niu Tireni i Rotorua, a me whakaatu ki taua Peeke o Niu Tireni kia whakamana e ia nga haki a te Poari e hainatia e ratou ahakoa e whai moni ana kaore ranei taua kaute, a ko Henry Taiporutu Mitchell, Morehu Kirikau, Wiremu Ereatara, Wiremu Waaka te Rohu, Wirihana Tamati, Kepa Ehau, apiti atu kia Tiweka Anaru apiha haina haki, me ahei kite whakamana Haki, Tarawhe, Pire Whakawhiti, Nooti Whakarite, me etahi atu ahuatanga o te Moni, i raro i te ingoa o te Poari a ko enei mana e kore e taea te whakataka ia ratou kia paahitia ra ano tetahi Motini whakataka ia ratau ka tuku atu ki te Peeke katahi ano ratou ka taka. Me ta man marika ano hoki te Hiiri a te Poari ki runga i taua motini whakataka i ratou.”Whkaaetia ana. I konei ka haina nga mema kua whakaingoatia ake nei i o ratou ingoa kite pukapuka kite Peeke o Niu Tireni. 9. Na H. McPherson i motini na Kepa Ehau i tautoko, “ Kia lukuna he tono kite Minita Maori kia tukuna mai eia kite Putea a te Poari i mua o te 31 o nga ra nga moni i whakaritea G te Paremata mo nga raruraru o te keehi o nga Moana me tango atu e ia nga moni i pau i runga i te whakaaro kia Tawa.” Whakaaetia ana. I patua tonulia atu ete Tiamana he waea ki te M inita Maori whakaatu i tenei Motini. 10. Na H. McPherson i motini na Kepa Ehau i tautoko, “ Mo te ahuatanga ote £6,000 ka puta ki te Poari ate 1 o nga ra o Aperira kia lonongia atu kite Minita Maori kia tirotiro tia mai pena ka whakaae te Putea o te Molu kia penei te whakaputa mai. Kia £I,OOO i te Marama tuatahi, kia £2,000 i te marama tuatoru a ko te toenga o nga moni mo te paunga o nga marama e ono, a me utu e te Putea o te Motu te Initareti c utUa ana e te Kai Tiaki Maori mo nga moni i tona ringaringa. ! puta nga whakamarama kaore te Kai Tiaki Maori i te hiahia Moni i tenei wa, ko te hiahia he whakamahi tonu atu i te moni tinana kite kimi hua hei whakaea i etahi o nga raruraru whakahaere o te Poari. I patua tonu tia atu ete Tiamana he waea kite Minita Maori whakaatu i tenei motini.

. McPherwn i motini na Wiremu Ereatara i tantoko, Kia . wl;ai man ate Tiamana Raua ko te Hekeretari kite whakante i Retain Tan me qua Whakatikatika ki Rotorua ma te "pan. —Whakaaetia ana. 12.1 whakaputa a Hon. A. T. Ngata i tona whakaaro mo te kaupapa hei whaka takoto ma te Poari mo rnnga i te whakapaunga o nga Mom. He mea tika tonu kia tone te Poari i te xvhakaaro ° te Arawa mo runga i tenei take, a kia hanga hoki te Poari i etahi Kaupapa hex whakatakoto atii kia te Arawa. He roa te wa ka tutuki he take i runga i tenei whakahaere, e ngari ko tona mutunga he ngakau ngawari rangimarie. i waenga nui i te Poan mete Iwi. 1 toona whakaaro me kaha te Poari kite hinwhiri i nga kaupapa e pa ana ki nga wai unu. ki nga tikanga whakatu whare, amo te taha kite malauranga kia whakatiumgia he Karahipi, kia akona hoki nga mahi-a-ringa-ringa lae atu kite ahualanga mo nga Hoia ote Arawa kia awhmatia. Ko te kohatu nana i tala waahi te Kaupapa ko te mama o tetahi wahanga o te Iwi kia wehea etahi whakaaro motuhake ki etahi wahanga motuhake o te Iwi. He pai te wixinwhiri tonu atu o tenei ahuatanga i naianei, kei whakatakoto te Poari i tetahi Kaupapa motuhake a te pulanga mai o te tain Kappapa hou kua kore i taea eia te whakatptuki o ana whakaritenga. Ikonei ka hiki te hui. No. t 7.30 p.m. ka tuwhera te hui ki Whakaturia, Ohinemutu. 1 tae katoa mai nga Mema. I takoto i te Tiamana te ret a max a Tupu Faingakawa i tuhia mai e Keretoke Te Ahu kia Mita Taupopoki i te 24 o nga ra Aperira. 1922, tono mai kia tukua atu te moni i tukua mai e Waikato mo te Keehi o nga Moana; E ai ta ratau korero, ko te moni £l5O. I muri o nga korero mo tenei take ka motini a Te Morehu Te Kirikau na Kepa Ehau i tautoko. (a) Kia uiuia tenei take kia ala maramatia mehemea i utua ki nga Roia o te Arawa enei Moni. (b) Na te Morehu te Kirikau i motini na Heemi te Tara i tautoko, 4 * E whakaae ana tenei Pqari kite whai whakaaro kite Keehi a Waikato mo on a raruraru e pa ana kite Komihana uiui mo nga whenua Muru ame whakamana a Mita Taupopoki. kite whakaatu i tenei ahuatanga i te hui a Waikato ka tu ki Waahi apopo " Whakaaetia ana. 13. NGA HUI ATE POARI.—I whakaaro tia kia auau nga hui a te Poari, i te timatanga kia waive te takoto o tetahi kaupapa, ka motini a H. McPherson na Wirihana Tamati i tautoko. Me tu lie hui ma te Poari ia torn marama engari meliemea ka kite iho te Tiamana e tika ana kia karangatia he hui, etahi hui ranei i waenga nui o aua tom marama mana e karanga tana, ana hui ranei, Na Te Morehu Te Kirikau te menemaiia na Kepa Ehau i tautoko. 44 1 roto ite torn marama tuatahi me hui a marama te Poari.” I whakaaetia ko te menemana e te reo o

te Poari a i whakaritea kia tu i nga ratoru whakamutunga o nga marama aua hui i te 2 o nga haora i nga ahiahi. 14. NGA RARURARU ONGA MEMA (Rekureihana 26). I motini a H. McPherson na Rev. Waaka i tautoko: 44 Me utu nga mema o te Poari kite 12 herengi ite ra hei whakarite i te moe ite Kai i te utu o nga waka e tae mai ai e hoki atu ai i nga hui.”—Whakaaetia ana. 15. UTU MO TE HEKERETARI.—Na. H. McPherson i motini na Tairnona Matuha i tautoko: Kia £250 te utu mo te Hekeretari ite tau, me utu a marama a me whakarite a tau tona tuunga.”—Whakaaetia ana. 16. Na H. McPherson i motini na Kepa Ehau i tautoko: 44 Me whakarite kia Rima Pauna te moni mo tetahi kaute a te Hekeretari hei whakarite i etahi raruraru ririki rno te marama o Aperira.”—Whakaaetia ana. 17. Na. H, McPherson i motini na Raureti Mokonuiarangi i tautoko: 44 Kia riro ma te Tiamana raua ko te Hekeretari he tauira mo tetahi haki (cheque) motuhake ma te Poari, ka hari mai kia whiriwhiri ngia e te Poari.”—Whakaaetia ana. 18. Na H. McPherson i motini na Tairnona Matuha i tautoko: 44 Kia whakaaria te Tiamana Te Hekeretari me Kepa Ehau hei Komiti Whaiti hei wai hanga i tetahi reta kia te Arawa, ka whakatakoto kite aroaro o te Poari apopo, ko taua reta he tono kia te Arawa kia tukuna mai wa ratou kaupapa hei wbaka paunga mo nga moni.”—Whakaaetia ana. 19. Na H. McPherson i motini na Ra Mokonuiarangi i tautoko : 44 Kia whaka haungia te Hekeretari kite hanga i tetahi kaupapa hei whiriwhiri ma te Poari a te hui kei te tu mai, e whai painga, oranga ai nga hoia o te Arawa i nga moni o te Moana.”—Whakaaetia ana.

I KONEI KA HIKI TE HUI MO TE TEKAU O NGA HAORA APOPO.

Maehe 28, 1924. 10 O NGA HAORA. Ko H. T. Mitchell te Tiamana i te tuwheratanga o te hui. I tae katoa mai nga Mema o te Poari. I panuitia e te Tiamana te tauira o te reta i haria e Mit& Taupopoki raua ko Hon. A. T. Ngata i runga i te motini No. 2 (b) i paahitia i nanahi. I panuitia hoki e te Tiamana te reta hei tuku kia te Arawa. 20. I ruunga i te motini a H .McPherson na R. Mokonuiarangi i tautoko, 44 Whakaaetia ana kia paahitia te tauira o te reta i hangaia e te Komiti Whaiti i runga i te motini 19 i paahitia i nanahi a me perehi e te Pepa o Rotorua kia 200 nga kape.” 21. Mo nga Motini: 44 Me tuku mai nga whakaaturanga Motini kite Hekeretari kotahi wiki i mua mai oia hui mehemea ka tae me tuku e te Hekeretari ki nga mema he kape o ana motini.”

22. I runga i te motini a Wiremu Ereatara na Te Morehu Te Kirikau i tautoko: 44 Me tuku e te Hekeretari ki nga mema 0 te Poari he kape o nga meneti o ia huinga i muri tata iho o ana hui.” 23. I whakaaetia i runga i te motini a H. McPherson na Kepa Ehau i tautoko: 44 Kia takoto nga mihi a tenei Poari kite Hon. J. G. Coates, Minita Maori, mo tona kaha, ki te hanga ite Ture i tutuki ai te Keehi o nga Moana, tae atu kite kaupapa 1 tu ai i mana ai tenei Poari,” a me waea tenei motini ki te Minita. 24. Motini 10 ( e pa ana ki te kimi hua ote £6OOO i roto i te wa poto). I motini a Mita Aporo Na Kepa Ehau i tauoko: 44 E whakaae ana tenei Poari kite tuku ite £6,000 ka puta mai i te Putea o te Motu i te tahi o nga ra o Aperira, ki taua Putea, ina taea te whakatutuki o nga whakaritenga kua tukuna atu ki te Minita Maori, ki te kore me tuku ki te Peeke o Niu Tireni i raro i wana whakaritenga.”—Whakaaetia ana 25. RARURARU O NGA MEMA. I te mea kaore ano kia tuwhera te Kaute a te Poari kaore he mom hei whakarite i nga raruraru o nga mema, ka inoi te hui kite Tiamana kia riro mana e rapu he huarahi hei whakarite i tenei ahua. Ka hiki i konei te hui mo te 2.30 o nga haora i te ahiahi. 2.30 O NGA HAORA I TE AHIAHI. Ka tuwhera te hui. I tae katoa mai nga mema. Ko H. T. Mitchell te Tiamana. Ka whakaatu te Tiamana kua rite i a ia te taha mo nga moni hei whakarite i nga raruraru o nga mema, kei te tuwheratanga o te Kaute a te Poari paahitia nga pukapuka whakamana i tenei ahuatanga. 26. Na Kepa Ehau i whakatuwhera he haurahi mo te Teputehana a Ngati Whakaue i haere mai i runga i te tukunga o Raniera Kingi i tana tuunga mema o te Poari i tona whakatuunga hei Hekeretari, Nga Take: (1) Me riro taua tuunga i tetahi tangata o roto i nga hapu o te Moana o Rotorua.

(2) Ko te Wera Loffley te tangata mo taua tuunga. Na te Morehu Kirikau raua ko Wirihana Tamati i whakaari ko Tiakiawa Tahuriorangi hei tango i taua tuunga. I riro ma te Poari e whiriwhiri i waenganui o enei tangata. Kaati ite tukunga kite pooti ka tu ko Tiakiawa e warn nga pooti, ia te Wera e whitu. Whakaaetia ana i runga i te motini a Te Morehu te Kirikau na Kepa Ehau i tautoko: 44 Kia tukua he reta ma te Poari ki te Minila Maori whakaari ia Tiakiawa Tahuriorangi hei mem a mo te Poari kite Tuunga o Raniera Kingi.” 27. I whakaaetia i runga i te motini a Raureti Mokonuiarangi na Te Waaka te Rohu i tautoko. Kia whakaputa tenei Poari i tana mihi kia te Hon. A. T. Ngata mo ana awhina nui i te Poari i tenei tana hui tuatahi. I konei ka mutu te hui a i runga i te motini a Kepa Ehau na Raureti Mokonuiarangi i tautoko ka whakaputaina e te hui tana mihi kite Tiamana.