Nga Mahi Ahuwhenua.

Toa Takitini, Issue 15, 1 October 1922, Page 5

Nga Mahi Ahuwhenua.

(Continued.)

(3.) Te Whakatipu Mangolds.

E ki ana nga tohunga o te iwi pakeha ko tetahi tenei o nga tino kai hei whangai i nga kau miraka. Ko tona wa whangai ko Akuhata ahu atu kite timatanga o te raumati, ara, ko te wa tonu tena e whanaunau ai nga kuao a nga kau miraka, e rokohanga ai hoki e he ana te karaihe me etahi atu otaota, No te momo ite korau nei te mangolds, kei nga more te kai. Ko te mahi ote whenua hei tipunga mo tenei kai, kia moata te parau i te whenua,ka tapatapahi, ka rakaraka. Kaua e waiho roa te whenua, me takataka tonu te rakaraka i runga hei whakangawari, hei patu i nga taru. Kaua hoki e wareware kite whangai ite maara ki te maniua (manure.) Ko te whakaatu a nga tohunga a te Kawanatanga ko te tino maniua kia scwt. (e rima rau e ono tekau pauna taimahana) kite eka kotahi. Me whakaranu rite tonu enei maniua, ara, “basic super,” “basic slag,” “bone meal,” kia rite tonu o ia momo o ia momo-a ka rui tahi i ena i te wa e ruia ai nga purapura. Hei mud ka rui ai he tote (coarse salt) ki runga kite maara kia 4cwt. ite eka. Ko te kai pirangi rawa tena a te mangolds he tote. Ko nga rarangi kia rua putu tae atu kite rua putu e wha inihi te tatahi, kia watea ai he haerenga mo te karawhaea, mo te ho, mo era atu rakau ngaki toto. Kia wha kia rima pauna purapura kite eka, Ko te uaua o tenei kai kite mahi kei te wa e tipu ai ka tahuri kite takirikiri i etahi o nga tipu kia mahorahora ai nga mea e whakatoea, ko te ngaki hoki i nga taru. Me ki me penei ano i te mahi kumara nei ka tika ai. Ko te rnarama tika hei ruinga mo on a purapura ko Noema. Ko tona mamma hauhake ko Hune. Ka hauhake ka whakaputu ki tetahi wahi ote maara, kite wahi ranei e mama ai te had atu ka whangai ki nga kau. Kaore e uhia nga putu, engari mehemea kei nga whenua nui te hukapapa e pai ana kia tapatutia. Kaua e whangaia tatatia ki nga kararehe kei pa he mate, engari kia hipa rawa te marama. Ara mehemea no Hune i hauhaketia ai hei tetahi rnarama ka whangai a tae noa atu ki Oketopa. Ka ora nga kau e rua-tekau i nga mangolds ote kotahi eka mo nga rnarama e toru, mehemea i pai te hua e te maara.

(4-) Paukena (Field Pumpkins.) Ko enei korero mo te momo paukena e whakatipuria ana hei kai ma te kararehe. Mecpera ano te mahi ote whenua mete mahi mo te mangolds. Ko te wa pai hei whakatokanga hei nga ra whakamutunga o Oketopa ahu atu ki waenganui o Noema, Ko te tatahi 0 nga rarangi kia ono putu tae atu kite warn putu, a i runga ite rarangi kia wha pptu tae atu kite ono putu te tatahi o nga puke. Kia torn nga kakano e whakato ki te puke ka kapunga ai he maniua ki runga, hei nga maniua e rite ana mo te korau (root-manure) He pai nga wahi ruru ite hau hei maara paukena. Kite kore me ono he kaanga (maize) kite taha hau,,kia wha putu kia ono putu ranei te whanui o te para e whakato kite kaanga, a ka ono ai ano he kaanga ki waenganui o te maara kia rua tiini pea te tawhiti mai i te para tuatahi, kia pera ano te whanui ote para. He kai terete kaanga kite tipu, ko nga kaanga hei whakaruru hau mo nga paukena. Ko te ngaki toto o te maara paukena ma te karawhaea hoiho tonu mo nga maara nunui, ma te ringa tang at amo nga maara ririki. Ko nga puke ia ma te ringa tangata e whawha. Ka haere tonu te ngaki toto a toro noa nga kawai o nga paukena, a kore noa e puta te karawhaea i waenga o nga awa. I nga wa maroke he mea pai te whakamakuku i nga puke kite wai, kia ngoto ai te tipu a nga paukena. He pai hoki te pungarehu hei whakawairakau i nga puke. Ka kapi te eka whenua i nga kakano e rima eono ranei pauna taimaha. Ko nga paukena i whakatokia 1 a Oketopa ka rite hei whangai ki nga kararehe i a Aperira. E korero ana te tohunga a te Kawanatanga he kai pai tenei hei whangai kite reme hipi. Ina tetahi o ona korero. Ko Piripi te ingoa o tetahi pakeha i whangai A ona reme e rua-tekau kit paukena, timata i nga.ra whakamutunga o Maehe. Ko te wahi itu ai nga reme nei he hawhe eka. Ko ta ratau kai he paukena anake, kaore he wai, engari i hoatu ano he hei (hay) e 2cwt. i roto i nga marama e toru mete hawhe. No te 15 o nga ra o Hurae ka nukuhia aua ki tetahi patiki karaihe kua momona katoa. Ite nukuhanga ai ia ratau kite patiki karaihe ka konohi tonu mai kite paukena. Kite

pai te whenua ka tae kite 10 tana paukena ite eka, a ka ora i tena eka nga hipi e 80 mo te kotahi marama. Me whangai tonu ki roto ki nga patiki, ma te huuka ma te kaheru ranei e wahi te paukena, ka waiho i kona toha ai. Ka tae ana kite 20 eka paukena o tetahi paamu ke ora tonu te 1,000 hipi i te makariri, ina ra i Aperira taa noa ki nga ra whakamutunga o Hurae. I muri i tena me te mangolds e whakatutuki kite wa katikati hipi. Ha pai kia whakamatauria tenei kaupapa e nga mahi hipi, miraka kau ranei o te v iwi Maori, hei whakaranea i nga eka whenua. Kia pai hoki nga taiapa kei. kainga ketia e te poaka nga paukena. (Taria te roanga.)