Nga Mahi Ahuwhenua.

Toa Takitini, Issue 14, 1 September 1922, Page 5

Nga Mahi Ahuwhenua.

Ko tenei tatai korero i tuhia hei whakamarama, hei tohutohu hoki i etahi ahua o te mahi ahuwhenua. He mea kohikohi mai i roto i te pukapuka e taia ana i ia marama, i ia marama e te Tari Ahuwhenua a te Kawanatanga (Department of Agriculture). Ko aua korero na nga tohunga o tera tari i tuhi hei tohutohu ki nga tangata mahi paamu. Kei reira etahi korero maha e tika ana kia taia ki ta tatau pepa, hei hopu mai ma nga tangata whai mahara oia wahi, Tena pea hoki kei a ratau etahi korero penei hei tohutohu ki o ratau hoa Maori. (l.) Te hanga pou taiapa kohatu. (Making concrete fencing posts.) Me matua hanga he keehi rakau (mould) kia rite ki te nui ote momo poohi e hiahiatia ana. Kia tatamai he waea tawhito, he paipa ranei, hei whakapakari mo roto i te kupapa-~a me poroporo kia ahua rite te roroa ki to te poohi e hangaia ana. Kia tata mai hoki he piihi maitai, he paipa ranei, kia 3/8 ini hi te rahi- a me poroporo kia rite kite whanui ote poohi. Hei pokapoka rua enei hei kuhunga mo nga waea a te wa e whakaarahia ai te taiapa. Me hanga hoki he amo hei kuhunga mo enei maitai pokapoka rua, he patene (batten) te mea pai ki runga ki raro hoki o te keehi, ka waitohu ai i te tatahi o nga rua. Kei wareware hoki kite mea i tetahi rua mo te wahi o te poohi e tukuna ki raro ki te whenua, hei whakamaunga mo nga waewae here i nga poohi o nga wharua, o nga puke ranei, o nga hurihanga ranei Ko te pokepoke o te “ concrete” kia rima waahi kirikiri pohatuhatu nei, kia kotahi wahi cement.” Ka whakatakoto ai i tena kite takere ote keehi kia rua inihi te matotoru a puta noa, katahi ka whakatakoto ai i nga waea, i nga paipa ranei hei whakamatua. Hei mini ka uta iho ano he “ concrete” e rua inihi, ka whakatakoto ano he waea whakamatua, a ka pera haere a rite noa te matotoru e hiahiatia ana, ka popoki ai. Ko nga maitai pokapoka rua ranei me panipani ki te hinu i mua ote whakanohanga iho, kia mania ai te takiri ake ina oti te “concrete” te whakatakoto. Waiho ano e makuku ana ka takiri i aua maitai; ka puare i kona nga rua mo nga waea ote taiapa. Ka oti te poohi nei te hanga me waiho kia rua marama e takoto ana, kia ata maroke pai.

Kei te haramai nga ra e tangihia ai te puriri, te totara, te matai, era atu rakau maha i whakatokia e te Atua hei taonga ma te tangata ki enei motu, a tenei kua pau noa i te ahi te kai. (2.) Nga rakau Whakato hei hanga taiapa, hei papa whare, hei wahie. Kei te kaha te aronui o te iwi pakeha ki tenei take ite mea kei te kitea ake kei te whakangaro haere nga ngahere o Nui Tireni. Ko nga ngahere e ora nei kei te oma haere atu i ia tau, i ia tau, na te toki na te ahi i pana kia mamao rawa atu i te tangata, kia watea ai te whenua hei tipunga mo nga tarutaru whangai kararehe. Nawai ra ka mahue nga pa o te tangata i nga rakau hei hanga whare mona, i te rakau wahie hei tao kai mana hei whakamahana ranei mona. Ara, ka wehe te tangata i tetahi wahi nui ote ora e ora nei tona tinana i te ao. He kuare, he titiro poto. Kei te rongoa te tangata i tenei mate kite moni* Ko nga moni i hua mai i te whenua i whakawateatia ai e ia e ona matua ranei, kei te haere hei hoko poohi, hei hoko patene, hei hoko papa, hei hoko wahie, hei hoko waro. Ko tetahi o nga rongoa e kauwhautia nuitia ana i tenei wa, ko te whakato i nga rakau e rite ana ki runga kite whenua oia tangata o ia tangata. Kei te tohutohu nga tohunga o tena mahi, a koia enei etahi o a ratau tohutohu ka tukuna atu ki ta tatau pepa. Ahakoa kei hea te paamu, kanui nga wahi o te whenua e rite ana hei whakatonga kite rakau, hei pa hau, hei whakamarumaru, hei pupuri i nga tahataha o nga awa, hei here i nga horo, hei whakapaipai mo nga taha o nga kainga. Ko nga rakau enei e korerotia ana e nga tohunga, e tika ana hei whakatiri : (a) Pinus Insignus, ara, pinus radiata (Monterey Pine.) He paina te ingoa nui o tenei rakau, engari ko te momo ano e rite ana. He pai hei papa hanga whare, ara mo nga wahi o roto o te whare, a e pai ana hei hanga i nga whare o waho mo nga mahi ote paamu. He

rakau pai ano hei wahie. He rakau ngawari hoki ki te whakatipu, he hohoro ki te tipu. Kei Waikato a kei te Waipounamu kua tu etahi mira hei kani i tenei momo rakau, ka wha-tekau nga tau o te whakatonga iho. (b) Cupressus Macrocarpa. E kiia ana he rakau pai tenei hei poohi taiapa. Kia ahua piri tonu te tu ara kia wha putu te tatahi, kia kawhaki whakarunga ai te tipu a te rakau, he rakau kaupekapeka hoki. E taea ano hoki tenei me te paina te whakatipu e te tangata, me mi a purapura, a kia pakeke ka ranga ai ki nga wahi pumau hei tuunga. (c) Ko nga momo purukamu (Eucalyptus) o Ahi tereriahe maha noa atu. Kua tirohia e nga tohunga nga momo e tika ana mo enei motu ara koia enei: — Eucalyptus paniculata (Ironbark) Eucalyptus eugenioides (Stringybark) Eucalyptus regnans Eucalyptus fastigata Eucalyptus Muelleriana Hei muri ake nei te nuinga o nga whakamarama mo te ahua o enei momo rakau, te ahua o te whakatipu me nga mahi e rite ana ma ia momo ma ia momo (d) Sequioia sempervirens (Californian redwood) Ko tetahi tenei o nga rakau nunui o te ao, ko tona kainga kei Amerika. E rite ana"mo nga mahi whare penei i te kauri i te rimu. (e) Pseudotsugo Douglasii (Oregon Pine). Ko tenei rakau kua tangata whenuatia ki enei motu. E rite aria- mo nga mahi katoa o te whare. Kua whanui te whakatipu a nga tangata mahi paamu i tenei momo rakau, he hohoro kite tipu. I tona ake whenua i Amerika e tae ana ki te tom rau putu te tiketike. Tena ia kei a Te Arawa kei nga tangata e mahi ana i nga paamu rakau a te Kawariatanga i te Whakarewarewa ahu atu ki Waiotapu nga tino whakamarama pai tatau mo tenei putake korero.

Ko te huarahi pai ma te tangata e hiahia ana ki te whakatipu i enei momo rakau, me tono e ia he purapura (kakano) ite paamu rakau a te Kawanatanga i Rotorua. Me tuhi kite Caretaker, State Forests, Whakarewarewa. Kei reira hoki nga tohutohu katoa mo te ahua o te whakato, mo te marama pai hei parekereketanga i nga purapura. (Taria te roanga.)