HAERE MA TE TUARAKI KORUA E MANAAKI

Te Ao Hou, June 1959, Page 58

He pitopito korero purakau i rangona e te Kai-tuhi i a ratau ko ona tuakana taina hoki e tamariki ana, ki to ratau tipuna wahine, i roto i to ratau wharepuni, i nga po roroa o te waru. HAERE MA TE TUARAKI KORUA E MANAAKI na PINE TAIAPA Tera tetahi hapu ka whakanoho kainga mo ratau ki tetahi wahi ataahua, ki te taha o te ngutuawa o tetahi wai ata rere; he nui te kai o roto, te tuna, te kokopu, te inanga, te kanae, te kahawai, a, kei waho kei te taha moana, te kina, te paua, te koura, te kuku me era atu kai mataitai a kei tua i nga ngaru-whati nga taunga ika, tamure, tarakihi, moki hapuku me era atu ika. He raorao ano i nga taha o te awa nei, auheke mai ai i nga hiwi, a, he tipu hoki te kai ki runga, te hue, te kumara te taro. Ko te tuawhenua i karapotia e etahi maunga teitei maru tonu i nga rakau nohia e te manu, e te kereru, e te kaka, e te tui me era atu manu, ara te miro, te whinau, te kahikatea; apiti ki nga wao totara, rimu, mataii, ka mohiotia he kainga pai, he ruru, he nui te kai o te tuawhenua o te moana. Ka tapaia te ingoa o te kainga nei ko te Rapuatakitini. Huri rawa ake te tau kua tu i a ratau to ratau pa me o ratau whare nohoanga, kua tipu te kai i nga maara, kua ki hoki nga pataka i te kai i te hinu. Ko te ingoa o to ratau rangatira ko Te Porioterangi, he tangata pukumahi, he tohunga, he toa, he manaaki tangata, engari he tangata ki-tahi, ara, ki te whai-kupu ia, ahakoa he aha taua take, kotahi tonu tana kupu, oti tonu i tana i ki ai. No reira ka tipu tona iwi i runga i te rangimarie i to ratau kainga ataahua. Tera i waenganui i nga tamariki tane, tokorua nga mea ki tonu i te hianga, tutu, mate riri, i te mahi i nga mahi he, na wai ra kua kore e rongo ki nga tohutohu me nga whiu a nga matua a nga kai-ako; katahi ka tae te korero ki a Te Pori mo to raua ahua. Ko to raua whiu, me uta raua ki runga ki tetahi moutere tino tawhiti ki waho o te moana, ka waiho atu ai i a raua ki runga, kore kai, kore aha. Ka maunu te waka mau i a raua ka whaikupu a Te pori, “Haere ma te Tuaraki korua e manaaki.” Ahakoa tangi raua ka mutu i a raua a raua mabi tutu, kotahi tonu te tuhinga o te ringa o Te Pori, whakatemoana. Ka rere te waka nei, a, taro ake ka ngaro te reo me te kanohi tangata, a, muri iho ka ngaro nga tau-ka-hiwi, tu mai ko nga maunga, a na wai i kitea kua ngaro, me te rere tonu o te waka nei a po noa. Ka waenganuitia te po ka whakatata te waka nei ki te moutere hei nohanga mo raua. Te unga ki uta he mahinga nui ta nga tangata ki te whakamatara i o raua ringaringa, kei te rarawhi hoki ki tena ki tena o ratau e tata atu ana ki o raua ringa. Ka mahue atu raua e tangi whakahuahua mai ana ki te wa kainga. Na te po i taea ai e te kanohi e te ngakau Maori, mehemea hoki he awatea tera hoki etahi o te hunga o runga i te waka nei he nui tonu nga kai hoe i tangi puku mo raua. Awhi atu ana, awhi mai ana, nga tokorua nei i a raua, me te tangi me te karanga ki nga tangata o te waka. Na wai ra ka ruha raua i ta raua mahi, ka takoto, ka rotua e te moe. To raua ohonga ake kua awatea noa atu, katahi raua ka pangia e te hemo kai e te mate wai; pao noa ana i te ngakihi i te tuatahi, no muri ka kitea e raua nga o o te moana o te tuawhenua. Ehara i te moutere nui rawa, engari he maunga ano, he awa wai, a he whenua pai tonu. I pani to raua ahua i te tuatahi, muri iho kua riro ma te mate kai ma te mokemoke raua e arahi, pera me ta raua i kite ai i te taenga o to raua iwi ki Te Rapuatakitini. Kua kitea e raua he kainga tairanga mo raua kua tu to raua pananaki, kua kitea nga wahi kai o te moana o te whenua, kua mohio raua kaore raua e mate i te kai, ka ora tonu raua. Tena o raua whakaaro kei te hoki ki to raua iwi, ki o raua kainga, matua hoki, a ki o raua tututanga i waenganui i te iwi. Kua ngaro te reo o te tangata, o nga wahine, te umere, te waiata, te haka, te arita, kua haramai enei mea hei taonga ki roto i o raua ngakau. He roa te wa i noho raua i roto i te pouritanga, a muri iho kua memeha tena ahua, kua kimi huarahi ki te whakaataahua i to raua kainga noho. I tetahi po ka oho raua i te haruru o te moana, me te ua o te marangai me te whatitiri, a, mohio tonu raua ko nga marangai nunui tenei o te waru o nga po roroa o te makariri. Ao ake i te ata kaore i tariorio te hau me te marangai, paaha ana te moana. E rua nga ra me nga po i tutu ai te puehu o te hau o te marangai katahi ano ka tau te marino. Katahi raua ka matakitaki ki nga rakau tawhaowhao e tere haere ana i te moana, mohio tonu raua na te waipuke, na nga tai nunui i

a mai i te tuawhenua i tapatai hoki. Ka mea atu tetahi, “Taua ka kau ki nga rakau ra, ko wai ka mohio tena pea tetahi rakau pai hei huarahi mau i a taua ki to taua iwi, a tona wa, mehemea ki te tika atu te pupuhi a te hau moana hei awhina i a taua, ina hoki te pupuhi a te hau ka mutu ake nei he parera mai no te tuawhenua.” Whiriwhiri ana raua i tenei whakaaro a kau ana ki nga rakau e tere haere ra. Kaore i roa kua kitea e raua tetahi poro-totara i mahue i nga kai-tarai waka a to raua iwi, a, uea ana e raua ki to raua moutere ki uta rawa hoki. I nga ra i muri iho ta raua mahi he takamiri tonu i te taha o te porototara nei, he waihanga toko, hoe hoki, hei whakatere i to raua rakau, na wai kua maunu, kua matau raua ki te whakatere, na wai i tata, kua mamao ta raua haere i runga. Ao i te po ko ta raua whiriwhiri i na u raua ki uta, ka arohatia raua e te iwi, kaore ranei; mehemea kaore, ka ahatia raua. He roa te wa i whiriwhiri ai raua, a, ko ta raua whakatau, ina waimarire raua ki te u ki uta, me haere huna ta raua uru ki roto i te pa, hei tuaki po, ka tahae ai raua i etahi taonga hei oranga mo raua ki to raua moutere, ara, he kumara, he taro, he hue, he karaka, he harakeke, he kuri, he toki, he takapau, a mutu atu he wahine ma raua. Ehara nga tangata nei i te whanaunga tata, a ko nga wahine i whiriwhiria e raua hei kawhaki ma raua pera ano, ehara i te tuahine tata. Tena kei te haere te koanga, a, taro ake ki tetahi ra, ka puta te whakarua, te hau moana, kai whakaatu ki nga kai-ko, kei te korikori a Papatuanuku ki te awhi i nga taonga a te iwi mo te ngahuru tikotiko-i-ere. I konei ka whitiki nga tokorua nei i a raua, ka eke me a raua kai ki runga ki to raua poro totara, ka toko ka hoe ki te moana, e ahu ki te wa kainga. Ko wai i mohio ara kei ko te tuawhenua, ka mutu tonu ta raua i whai ai ko te ara o te pupuhi a te whakarua. Ko a raua kai hei o mo raua he koura he mea herehere haere na raua ki nga taha o to raua poro-totara, tana tini. Ia wa ia wa ka hura o raua kanohi ki to raua moutere, na wai i kitea kua ngaro, me ta raua hoe tonu i te ara o te whakarua, a, na wai i marama kua po. He roa tonu te po tuatahi, no nga rangi, no nga po o muri iho katahi nei ia te kaupapahaaro. He aha i ora ai te tokorua nei i nga ra i nga po e tere ana i te moana pipipi, a, e tere ana ki whea, ko wai hei arahi i to raua waka porototara. “Haere ma te Tuaraki korua e manaki,” te kupu poroporoaki tenei a Te Porioterangi ki a raua. Tena pea ia ko te Tuaraki kei te arahi i a raua. Ina hoki ao ake i tetahi rangi i a raua e takoto takawhe ana, ka huri nga whatu o tetahi o raua. ka kite i te aro maunga i roto i te kaunenehutanga o te ata hapara, ka karanga atu ki te hoa, “He whenua, maranga, kua u taua.” Kua pau ke a raua koura, kua kore ke o raua kaha, kua tu ko nga koiwi anake, engari ia ko te kitenga atu i te tuawhenua ka maringi mai ki a raua he kaha, he wairua-ora. Mai i te ata tae noa ki te ahiahi katahi ano raua ka kite i te ngaru whati ki tatahi, kua tata atu raua ki uta, me to raua mohio tonu kaua raua e kitea e te tangata. No tuaki po rawa raua ka u, ka huna hoki i to raua poro-totara, ka moe i te ruha i te hemo kai. I a raua e whakata atu ana ki te tuawhenua, kei te titiro raua ki nga tihi maunga o uta hei tohu ki a raua i te takiwa o to raua moutere. Te wahi i u ai raua he tawhiti tonu i to raua kainga, a, ka oraora ake raua, ka ahu raua ki reira me to raua haere huna tonu. No te po ka