HE HUIHUINGA EKARA.

Pipiwharauroa, Issue 31, 1 September 1900, Page 2

HE HUIHUINGA EKARA.

(Na Apirana T. Ngata. M.A., LL.B.) Tenei kua rongo ake i nga korero o te pakanga e hau mai ra i Haina, mete whatitiri e tuki ana ki nga wahi katoa o te ao. He pakanga nui te pakanga a te Ingarihi raua ko te Poa ki tetahi ahua titiro, ehara i te mea mo te putanga o te toa o tetahi o tetahi, mo nga hua ranei ki a Ingarangi o tana raupatu, engari mo te ohonga o te ngakau o Ingarangi me ana tamariki i hohoro ai te whakakotahi kia whaiti tona whanau kite hapai tahi i tona mana me ana tikanga. Otira ko tenei pakanga ka huaranga mai nei ki Haina he nui ake, he maha ona toronga e pa ai ki ia iwi, ki ia iwi ote ao. * E mahara ana au mo te kupu o Nga Karaipiture e mea ra, “ Ko te wahi i te tupapaku, ko reira nga ekara hui ai.” Tohungia ake e te ngakau ko Haina te tupapaku, ko nga iwi nunui ka hui nei kite takitaki i o ratou mate i te kohuru a te Hainamana me ki he ekara. E tino tika ai tenei tautapa me whakaaro ake ki nga tohu o nga iwi nunui o te ao nei. Ko te Wiwi he ekara tona tohu, he pera ano to te Tiamana, to Ruhia, to Marikena, to Ahitiria. Na mo te tupapaku nei, ko Haina te tino tupapaku o roto i nga iwi, ka tata tenei kite 700 ona tau e moe ana. Ko ana tikanga mo nga whakahaere o te ture, o te tinara tangata, ote whenua, o te whakapono, i whakapumautia i taua wa kihai hoki i whakakorikoria a taea noatia mai nga ra i whakaeke ai nga iwi o Uropi, e kiia nei he pakeha, ki ona rohe. I whakamatau nga iwi nunui o Uropi, ara ote hauauru, kite whakakorikori i nga tikanga o Haina, i nga tikanga kua takoto maro ra mo nga whakatupuranga maha noa atu, i nga tikanga e hapainga ana e te wha rau e rima tekau miriona ( 450,000,000) tangata ote iwi kotahi, ote whakapono kotahi. Ka tutaki he ahua whakapono ki tetahi ahua whakapono, ka whakaeke he kai-kauwhau o te Kongo Pai o ia hahi o ia hahi, o ia iwi o ia iwi, tane, wahine, kite whenua o te Hainamana, e wehewehe ana i runga i te ahua o o ratou hahi, otira e kotahi ana i runga i te whai kia kite te Hainamana i te marama i te tika, ote Rongo Pai o Ihu Karaiti. Ka maha nga tukinotanga i nga kai-kauwhau o te Rongo Pai, nga whakatdnga, nga kohurutanga: ka tokomaha o te hunga tapu, o te hunga manawanui, kua tuku i o ratou tinana hei whakahere, hei whakawairakau i nga tahataha awa

0 Haina, kia tupu ai te whakapono tika a muri ake nei, a te wa e pai ai te Atua kite whakangawari i nga ngakau o nga iwi e noho nei i roto i te pouritanga. Ka tutaki he ahua kawanatanga ki tetahi ahua kawanatanga, he ahua ture kite ahua ture, he huarahi mahi moni kite huarahi mahi moni, me era atu tikanga huhua a nga iwi, ka pipiri ka papatu. E mea atu ana nga iwi o te hauauru “ Mahia he huarahi rerewe, he tima, he manuao, he ope hoia, he pu, kia penei i a nga iwi pakeha : tahuri mai kite hokohoko i a koutou taonga ki nga iwi e hiahia mai nei, a ma koutou e whakawhiti ki nga taonga papai o waho nei. Titiro mai kite ahua o te ao inaianei, e mea ana nga iwi kia kotahi, e toro nei ona waea kawe korero i raro 1 te moana, i runga i te mata o te whenua, me te tatua e whitiki ana i te ao : nga rerewe e wharoro ra i nga hiwi, i nga mania: nga tima e whakawhitiwhiti nei i nga moana, e whakakotahi ana i nga tikanga a nga iwi kia whai i te ture kotahi, kia takoto i runga i te kaupapa kotahi.” He pono he hori kau te hora i te kuperga i te tirohanga a tetahi manu. I tahangci te takoto atu o nga kupu whakapaipai a nga iwi. He ngakau murere ano to te Hainamana kite titiro mai, e kinakitia ana te aroha ki a ia ki te ngakau apo, kite whakaparahako, ko nga take i whakakorapaina e a ratou mahi puhaehae. I tonoa e nga h\i kia whakapuaretia nga aw a me nga taone o te taha mcana ki nga tima ki nga kai hcko taonga, a he mea whawhai ra ano i puare ai. Na ka matatau haere te Hainamana kite pai o nga tikanga o te hauauru, kite puta o nga hiahia mahi moni i raro i nga ture pakeha, ka timata tona kurapa, tona tere haere ki nga whenua o waho. He aha te kupu mai a nga iwi? Ka tutakina mai nga huarahi ki era whenua, ka meatia ma te utu ra ano a te Hainamana i tetahi moni nui kinga kawanatanga o nga iwi ka ahei ai ia te u ki uta ki o ratou whenua. Ko te take nui he wehi, a he whakaparahako : he wehi i te mohi tanga ki to te Hainamana ahua, he tangata puku mahi, e taea ana e ia nga mahi kaore nei e taoa e te pakeha, he iti te kai mete mo: i e pan i nga hiahia o tona tinana, a mehe'mea ka lauwhainga raua ko te kai mahi pakeha e kore tenei e ora i a ia, he ngawari no tana utu e tono ai, he kore nona e wetiweti mai i te paru me era atu mea e whakahaehae ana i te pakeha. Na, he whakaparahako : he whakaparahako mo te paru o te Hain mana, mo te rere ke noa iho o

tona waihanga. Ko taua ko te iwi Maori he iwi kuware raw 7 a iho ite Hainamana, otira ki nga iwi pakeha nei kei runga noa ake taua, kaore he wetiweti penei he whakaparahako ranei. E huaina ana te pakeha he iwi ma (white): ko te Hainamana he kowhai (yellow ). Me whakarite penei ake e marama mai ai nga hoa ina korero iho i nga kupu nei, e wehi ana te ma ite kowhai. Pania te ma kite kowhai, ka riro ite kowhai te kaha. Pania te kowhai kite ma, ka ngaro te ma. Tena kiia he where he tohu mo nga iwi pakeha nei. Kite whakananua e koe te whero mete kowhai ka puta mai he tuhi paruparu, ta-one-one noa iho. Waihoki eai te korero a etahi pakeha matau, kite korikori tenei 4.50,000,000 tangata ka hopu ki nga tikanga, ki nga rakau patu a nga iwi pakeha, ka tahuri te ao nei. Kaore he whenua hei haerenga ma tena maro tini tuauriuri whaioio. Ka kerekere te kai, te tangata, te whenua. Na, mo te ngakau apo o nga iwi : kua whakateteka noa atu a Ruhia ki te pito kite raki o Haina, a kua riro i a ia. I whawhai te Tiapanihi kite Hainamana ite tau 1894 — 1895, a, mei kore te whakakorikori a te Wiwi raua ko te Ruhia kua riro he wahi o Haina i te rau ote patu. Kei te kai kinikini te Wiwi, te Tiamana, te Ingarihi, i te taha moana o Haina hei turanga waewae mona, mona, e tutata ai ki te he kohoko taonga ite Hainamana. Kua eke te taucaha a Ingarangi kite pito whaka-te-tonga o taua whenua ina tae ki te wa e roherohea ai te Rohe Potae o Haina ki waenganui i nga iwi pakeha. Ki te tono moni te kawanatanga o Plaina i nga iwi pakeha ka whao tera kia riro mana, mana te moni nui, kia nui ai tona mana ki runga kite kawanatanga o Haina. 1 whanau mai i runga ite ngakau apo te puhaehae me te kino o nga iwi ki a ratou ano. Ko te wahi tenei i kiia ake ai i te timatanga 0 te korero nei, he nui ake tenei pakanga i ta te Poa raua ko te Ingarihi. Me whakawhaiti mai taua kupu kia mau ai i nga hoa i roto 1 nga putanga korero i muri ake nei. E nui ana te pakanga hou nei, ko nga take: — (a). He tino papatutanga tenei no etahi tikanga nunui: no te tikanga ate hauauru kia orite te hikoi whakamua a nga iwi o te ao i runga i nga tikanga papai e kiia nei ko te Whakapono Karaitiana te kaupapa ; no te tikanga a te Hainamana kia waiho ratou kia moe ana i runga i nga tikanga a o ratou tupuna, kia penei ai te ao i te wai e whakarepo nei ka pirau i te kore wai hou e rere

ana mai ki roto i te kore putanga atu hoki ki waho. (hj). Kua huihui nga iwi nunui katoa ote ao kite hapai ita ratau tikanga, ai te mea e anga nui atu ana kite Hainamana te pakanga ka mau tena kotahitanga. (c). Tera ano e whai koha te ngakau apo raua ko te puhaehae i muri iho; kia takoto te tupapaku i te whenua ka wehewehe ai nga ekara, tena kite kuhu i a ia, i a ia. E kore ia nei e papatu, e ngangau, e tahuri ki te haehae i a ratou ano, ko wai hoki te tauhou ki nga manu whakamoho o te rangi, ki nga kuri ngau kino ote koraha. Ma tatou e whakaaro a muri o tenei kupu. Mehemea ka papatu ana nga iwi nunui o te ao nei ki a ratou ano, ka aha te ao nei ? Tena kei a tatou pepa Maori nei te roanga atu o nga korero, o nga whakatakinga i te pakanga nei. Mehemea pea an ko tetahi 0 nga poropiti maori o nga ra o mua ake tata nei kua nui ake taku reo kite whakapuaki 1 etahi kupu taurewa hei miharo ma te Motu. Ko te he kaore taku hoa Etita o Te Pipiwharauroa nei e whakaae kia timhangatia nga iwi ote Motu nei: ko au e mea ake ana moumou enei korero papai ka mate whakaroto nei. Eki ana ko Waikato, “Kia ora! Ae; kia pena!”