TE MATE URUTA.

Pipiwharauroa, Issue 26, 1 April 1900, Page 2

TE MATE URUTA.

Ko te mate uruta i patu mai ra i nga Maori o te Tai-hauauru o Inia kua tae mai ki Poihakena patu ai. He mano, he mano nga maori o Inia i mate ; nga tino taone i patua e taua mate ko Pomapei raua ko Puna; i nga tau e toru e 70,000 nga tangata o Pomapei i mate, he Maori te nuinga, he ruarua nei nga pakeha. I tera tau ka tae mai taua mate ki Niu Karetonia, no Pepuere nei ka u mai ki Poihakena, ahea ra whakawhiti mai ai ki Niu Tireni nei ? He tino mate kino atu tenei; he tere tonu te mate o te tangata, he ruarua heki nga tangata e ora mai ina pangia. Te timatanga i rite rawa kite piwa, engari kia roa ka pupuhi te kaki, te keke ranei o te tangata. Kei te kimi tonu nga takuta he rongoa mo tenei mate nanakia. Te rongoa kua kitea e tetahi takuta Hurai whaoria ai ki roto kite pokohiwi ote tangata, penei mete pokapoka hei arai atu i te mate putaputa ara i te ‘ Smallpox.” Kua mate etahi takuta i runga ite kimihanga he rongoa mo tenei mate e kiia nei he puponiki. Te mea hei titaritari haere i te mate nei he kiore, ko tana patunga hoki tena i te tuatahi. Kite kitea te kiore e wharona ana, kua mate e kore e takitaro ka pangia te tangata. Kei te patua te kiore i nga taone inaianei, e utua ana i etahi taone i Ahitereiria e rua pene mo te kiore kotahi, i Niu Tireni kotahi pene. Kei te tahia nga wahi paru o nga taone, koi ara hoki nga whenua momona hei tipunga mo taua taru ; e tahuna ana hoki etahi whare. Tino tupato atu to tatou Kawanatanga kei tae mai taua mate ki Niu Tireni nei. Kia kotahi tekau rawa nga ra e herehere ana nga tima mai o Poihakena katahi ano ka whakauria nga pahihi ki uta. Kua tae tenei mate ki Honoruru, ki Hana-Paraniko. Kite tae mai ki Niu Tireni nei ko te Iwi Maori hei tahinga ma tenei atua whakarihariha. He paru te puiaki o te autaia mate nei, na reira i tika ai kia whakapaia o tatou kainga, whare, me o

tatou tirana. E ki ana ko ngati-taua ko te Maori, "I tawhiti ano te hoa-riri e hanga ana te pa." I te tau 1665 ka puta tetahi mate uruta tino kino atu ki Ingarangi, i runga i te kino o nga tiriti, ite paru, mete pipiri otetu o nga whare. Ko Ranana te taone i tino whiua e taua mate. I te marama o Hurae, 1100 nga tangata i mate ia wiki, ia wiki; i a Hepetema 10,000, mutu rawa ake te tau ka eke kite 100,000 nga tangata i mate. Kore rawa i taea te hanga he kawhena mo nga tupapaku, heoi ano i whakapurangatia ki roto o nga rua nunui. Ia po, ia po, ka rangona te reo o nga tangata mau tupapaku i runga kaata, e patu ana i nga pere mete karanga ano " Mauria mai o koutou tupapaku ! Mauria mai o koutou tupapaku !" Ko nga whare he tupapaku i roto i tohungia kite ripeka whero me enei kupu " E.te Ariki tohungia matou!" I kiia taua mate ko te "Mate Pango" (Black Death). I te tau 1666, ara i te tau i rnuri tata tonu iho o te paanga o taua mate, ka wera a Ranana i te ahi, he ahi nui whakabarahara, tata tonu te pau tetahi hawhe o te taone, e toru ra ika ai. E 400 nga tirili i wera, 13,000 nga whare, tokowaru ano nga tangata i mate. He tino mate tenei, otira na konei i ora ai a Ranana ite mate uruta. Ite paunga ite ahi o nga whare tawbho, ka hangaia he whare hou, ka whakawhanuitia nga tiriti; ko te mutunga tenei o te hoki mai o taua mate ki Ranana, a mohoa noa nei. Kei te penei ano a Poihakena, ko nga wahi paru o te taone e kaha ana te pangia ete mate uruta hou nei. Na reira e te iwi, e tumatatenga ana matou, kite whiti mai tenei mate ki Niu Tireni nei; ko taua ko te Maori hei tipinga ma tenei atua kuku. Whakapaingia nga kainga, nga whare, a kite tae mai te mate uruta nei ki konei me rere ki te koraha ki nga maunga noho ai. I 3r = ' No te 21 o tenei marama ka kitea kua pangia etahi kiore i te waapu o Akarana e te mate uruta. Kaore ano he tangata kia pangia.