HAEREERENGA I NGA TAKIWA MAORI.

Pipiwharauroa, Issue 26, 1 April 1900, Page 9

HAEREERENGA I NGA TAKIWA MAORI.

I. Ngai-tahu. I taku hokinga mai i te " Kura Takuta " i Otepoti, te tino taone nui ote pito kite tonga o Te Waipounamu, tino raruraru atu au i te mahi ate tangata o oku nei Iwi kite tono i a au kia korero i nga korero o taku haerenga ki reira. Ehara ianei i a taua ite Maori! Ta ratou tono tuatahi mo nga mahi tonu o te " Kura Takuta," mo te mahi tapatapahi tangata, me era atu mahi o taua kura, a kia mutu enei korero katahi ano ka ui mai, " Kaore he Maori o tena kainga ?" Taku whakahoki mo tenei patai ko enei korero ka tuhia ake nei.

Kaore au e ahei te tiki rawa ki nehera whakaheke iho ai i nga korero mo tenei Iwi, heoi ano ko to ratau na ahua tonu i te wa i tae ai au ki o ratau kainga e rua, i kite ai hoki i a ratou. Ehara ite mea mo Ngai-tahu katoa enei korero, engari mo tetahi o ona hapu ara mo Ngati-Huirapa, e noho ana ki Puketiraki, ki Waikouaiti me Otakou hoki. I taku taenga ki reira katahi ano au ka tino mohio kite tika o tenei whakatauaki a taua" a te Maori, " Patu ngarongaro he tangata, toitu he kainga (kaika)," a, ka tangi toku ngakau. Ko Otakcu hoki ra he pa tino nui i ona ra, he whakamautanga atu no nga waka rere atu o te Rawhiti nei. He pera ano a Puketiraki. Ko nga pa hoki ra enei o te hanga rangatira nei, o Taiaroa, o Karetai, o Tuhawaiki, o Te Maire, o wai ake, o wai ake. Inaianei kua ngaro te tangata kite po, he iti nei nga morehu e toe ana. Te Ahua o nga Kainga. Te ahua o nga kainga o tera Iwi he penei tonu me o te pakeha kainga nei. Ko nga whare he whare-papa katoa, kaore he whare raupo, toetoe, penei me o Ngati-taua o te Tai-rawhi-ti nei. Ko te whenuai tu ai ana whare kua marake katoa te mahi, e tu takitahi ana hoki nga whare. Tu noa mai ana tena whare, tena whare, ko ia anake i tona tuunga. Kia tatau nei he mokemoke tenei tu noho, kia ratau na ia kite Iwi kua pakehatia, kaore he tikanga. Te papai o roto o nga whare penei ano me o te pakeha nei, e ma katoa ana nga mea o roto. Ko runga teepu anake te kainga i nga. wa katoa, ehara hoki ma te ringaringa e kokomo te kai kite waha, engari ma te paoka katoa. He whare manuhiri ano to te kainga mo nga wa e haere nui ai te tangata ki reira. Taua whare manuhiri he mea hanga pakeha tonu. Engari mehemea ana he manuhiri takitahi e haere ana ki reira, ma te tangata kotahi anake tona manuhiri e manaaki. Kaore e penei i a tatau nei, ka whakataki ano kite rihi-kai. Mehemea tetahi tangata kite hialiia kite manuhiri ra, me tono mai eia kia haere atu ki tona whare i tetahi ahiahi e watea ana, penei ano me ta te pakeha tikanga nei. Eki ana te Etita o Te Pipiwharauroa, " Pakeha ewcn taima !" Ko te Reo o taua Iwi he hawhe pakeha, he haw-he Maori ara me ki eau he toru koata pakeha, he koata Maori. Mohio katoa tona tangata kite "karawhiu" pakeha wahine, taane, koroua, kuia. Ko nga tamariki o te tekau-ma-ono tau ka hoki iho, kore rawa tetahi ware reo Maori i pahure. "Ka kino ta ratau nei haere !"

E nehe ma he kehua whakahaehae noku te Maori kore e mohio ki tona ake reo, mau ke kite reo o te Pakeha. Otira i runga i te tino mohio motuhake o tenei Iwi kite reo Pakeha, ka murua noatia e au to ratou hara kuware kite reo o nga tipuna. Anei ia te he ko te hanga tamariki o ngati-taua nei e hangare noa nei kite reo pakeha, a he kuare ki nga reo e rua te tukunga iho. Te Kararia. He Iwi karakia tenei. Kotahi rawa te he he kore minita Maori. Ko to ratau minita he pakeha, kaati kaore rawa e ata tau ana ki roto ki nga whakaaro o nga kaumatua. Mo nga tai-tamariki e pai noa atu ana. Te hiahia nui o taua Iwi ko tetahi minita Maori mo ratau. Kua oti te whare-karakia, mete okana aro kei roto, heoi ano e toe ana ko tera e whakaatutia i runga ake nei, ara ko te minita. E kore pea a Porourangi e whakaaro ki tona teina ki a Tahu e noho kai-kore mai ra! Tetahi mea whakamiharo o taua kainga ko te " Kura Ratapu " mo nga tamariki. Taua kura na etabi wahine pakeha, kai-whakaako o te kura pakeha, i whakatu. Ko te hangaitanga tenei, i o ngati-taua nei wabine pakeha kaore nei e penei. He titiro noa mai pea kite aha ra ? Te ahua o te whakapnno o taua Iwi ka kitea tonutia ki runga ki nga tangata, me a ratou korero. He tino mea whakamiharo tenei, e rua wiki au ki reira kaore rawa au i rongo ki tetahi kupu kino i tetahi tamaiti, pakeke ranei. Me whakaatu ake pea e au, kaore tonu au i roa ki Poneke i taku hokinga mai, ka rongo au i te korero kino i nga Maori i tutaki i au i reira; ki atu hoki au a... " Te Ika-a-Maui, te Ika-a-Maui, ki tona tu reo." Nga Mahi. Nga mahi a taua Iwi e rite tonu ana ki nga mahi a nga pakeha o to ratou takiwa, he miraka kau, he mahi oti, he mahi witi. I a au i reira he mahi miraka te tino mahi. E ono nga kau a tena, e rima a tena, e rua-tekau-ma-rima a tena, e mea a tena. Whakaki ai i nga tahaa nunui, tekau-ma-ono karani kite mea kotahi, ka tuku ai kite mira mahi pata i Otepoti, i te tereina o te ata, a hei te tereina o te ahiahi ka whakahokihoki atu ai i nga tahaa. Hei te Paraire whakamutunga o te marama ka haere ratau kite taone, kite tiki i nga moni. Kanui te ahuwhenua o enei morehu Maori, mete ora tonu hoki ! Kaati ake pea aku korero mo taku Iwi mo Ngati-Huirapa. Otira he kupu whakamutunga ake maku, he whakaatu ake, ahakoa pakeha noa nga tikanga a taku hapu, ko nga whakaaro he tino Maori, he hapu tino atawhai

i te tangata. (Tena ano nga korero mo etahi takiwa, kei muri atu panuitia ai). E pao ana au inaianei! " Huirapa e ! he pao whakamutunga Tena koe, e heke ana kei raro e au ! " Na Tutere Wi-Repa.