TE KOTAHITANGA O TE AUTE.
TE HUI KI PAPA WAR
( Na Tipi-whenua, )
I panuitia i te Nama 22 o Te Pipiwharauroa te whakarapopototanga o nga korero o te hui tuawha o Te Kotahitanga o nga Tamariki o Te Ante, i tu ki Papawai, Wairarapa. Ko te roanga ko te whanuitanga tenei o nga mahi 0 nga korero o tana hui nga mea ano ia e man ana i a an i a ‘Tipi-\vhenua-ki-te-rangi.’ I manaakitia ta matou hui e te Kawanatanga 1 te taenga mai o Te Waaka, Minita mo nga kura, me Timi Kara, Minita mo te taha Maori na to raua taenga mai hoki i mama ai etahi take o te hui. Whakamiharo atu te tangata kite whai-korero a Te Waaka, i rite rawa ona whakaaro ki o matou, mo nga take e tipu ai te iwi Maori. Kite kitea te whai-korero a Te Waaka tera e taia hei korero ma tai o te tangata. I kaha ona kupu mo te whakatu kura mahi a-ringa mo nga tamariki Maori. Kei roto i te Maori te mohio ki enei tu mahi, inahoki e kitea ana i a ratou mahi whakairo. I whai-korero ano a Timi Kara a ka rawe te reo Maori kite whakarongo atu, ina ata whakahekea mai. I puta ona kupu mo te mate o te Maori i te waipiro. I te aha ? I te kai kino. “ Me waiho ma te pakeha tana kai e kai, kia ata kainga ai.” I ki ano ia he iwi ahuwhenua te Maori i mua, no muri nei, no nga ra i te pakeha, i te reti, i mangere ai te Maori. He whakatauki na nga tipuna, “ He tea taua, he toa pahekeheke ; he toa ngaki-kai, he toa mau tonu.” Kua kite iho au i nga nupepa pakeha, kua whakaaetia e te Kawanatanga kia whakaturia he kura mahi a-ringa mo te Maori. Hia, hia, hia ! Homai te pakipaki! I tino pa rekareka ta matou whakarongo ki te whai-korero a Te Popa, “ Tenei ano ranei tetahi wahi o te tikanga Maori e tika ana kia tohungia ?” He patai tenei nana. Ko tona whakahoki, “ Ae !” I mea ia hei mea pouri rawa mehemea ka ngaro nga mahi, me nga tikanga pai a te Maori, no te mea he nui nga tikanga rangatira a te Maori kaore nei i era atu iwi maori o te ao, engari me kowhiri, ko nga tikanga kino ka ruke, ko nga tikanga pai, ka pupuri, ka hono ai ki nga tikanga pai a te pakeha. He nui nga kupu whakamanaraana a Te Popa mo te iwi Maori, nana hoki te ki i etahi tau kua pahure ake nei, i te pntanga o nga korero mo te ngaro o te iwi Maori ki roto o te pakeha, i ki ia, “ Hei mea
whakamanamana mana mehemea ka urn nga toto o te Rauparaha ki roto o tona whanau.” E te iwi Maori, arohatia tenei kaumatua e kimi nei e wawata nei ite oranga mou. Ka puta atu ki o koutou takiwa haere ai, tangihia, manaakitia, kia tika ai tona kupu, he iwi rangatira koe. I nga whai-korero i am i te korero a Te Popa, i whakahuahuatia ano etahi tikanga ate Maori e pupuri. Ikia Te Tatana ko te mana o nga rangatira tetahi e pupuri, he tohu tenei no te iwi toa, rangatira. I tautohetohea te haka taparahi, nga haka e whakakino ana i te ahua o te tangata, ko tera tikanga hoki na nga iwi mohoao, ehara i nga iwi Karaitiana. I tautoko etahi i te haka, i mea, me whakapai, ko nga wahi kino me whakarere. Kia Tipiwhenua, he poi te haka e tino pupuri te kanikani ataahua, kaore e whakangenge i te tangata, kaore he awhiawhi a nga tamariki tane i nga hope o nga tamariki wahine, e puta ai nga whakaaro kino. Na Reweti Kohere te kupu kia puritia nga ingoa Maori, te reo Maori, te reo e kiia nei e te pakeha ko tetahi o nga reo pai atu ite ao; kia mutu te whakarere a te tangata i te kupu Maori ka tango ke i te kupu pakeha ; ina hoki ki etahi tangata ka ki ke, “ Kia rukauta,” kaore e ki, “ Kia tupato.” I puta ano nga korero mo nga tohunga Maori. Ko nga tohunga o muri nei he tinihanga noa iho a ratou mahi, kaore i rite ki nga tohunga o nehera, he tapu, he wehi, tena ko o muri nei he hangarau nga mahi, he whai mana, he whai ingoa. Kaore nga tohunga o mua e whangai ana ite turoro kite pukapuka, e rumaki ana ranei kite awa, kia whitu tupoutanga. Mehemea e hiahia ana a Henare Kaihau kite utu i enei tu tohunga, kaore he tangata hei arai i a ia, engari kite whai ia ma te Kawanatanga e utu akuanei te tu he ai. I tenei hui a Tutere Wirepa raua ko Pita Paaka, nga tamariki Maori kei te kura takuta, otira he titiro kau ta te takuta he tohutohu, he homai rongoa, kite kore e pai te tiaki ite turoro e kore e ora, na reira haere ana nga tamariki tane kite kura takuta, haere ana hoki nga mea wahine ki nga hohipera. E kore e rawaka aku kupu mo te waipiro. Ko etahi tangata, ahakoa pehea te korero e kore e mutu te inu waipiro, i te ngoikore, i te kuare o ratou ngakau, heoi ano me tatari tonu kia hunaia atu nga puna waipiro, kia whakahoutia ranei o ratou ngakau e te Wairua Tapu ote Atua, kite kore me tapae atu hei whakahere ki a Pakuhu, kite atua o te waina. Me hopu ko nga tamariki ko nga katua me tuku atu kite hau-o-kino.
Na te Atirikona Kerehi, o Wairau, tetahi korero i panuitia, he karanga nana kia whaka,aro nui te Hahi pakeha kite iwi Maori. I mea ia mehemea i kaha te whakaako i te iwi Maori kite reo Ingarihi i nga wa o mua e kore rawa e nui te pohehe o te Maori i enei ra. Na runga ite kuare oTe W hiti kite reo pakeha i rereke ai tana whakamaori i te Paipera. No muri i tenei ka ahu nga korero mo te kura minita i Te Raukahikatea, i uia e Te Wiremu, te tumuaki o te hui, he aha i kore ai nga tamariki e puta ana mai i Te Aute e manaaki i te kura i Te Raukahikatea, a i whai ke ai ki nga minita pakeha hei whakaako i a ratou. I whakahokia ano e Apirana Ngata me etahi atu, ki ta ratou whakaaro he take ano, he kore no Te Raukahikatea e rite ki nga whakaaro o nga tamariki mohio o Te Aute. Tetahi o nga whai-korero whakamutunga na Reweti T. Mokena Kohere, he patai nana, “He iwi mangere ranei te Maori ?” He tawai na te pakeha he iwi mangere taua. He mangere ano etahi Maori, engari he iwi ahuwhenua te Maori ona tipuna iho, no muri nei no te wa o te pakeha i mangere ai, i te tu he o nga ture e pa ana ki o ratou whenua, i te he o a ratou tikanga, i te puta ngawari mai o_ te moni. Ko te rangatiratanga ote Maori kei te moe ; me whakaoho. Kua panuitia tenei korero e ‘Te Puke ki Hikurangi.’ I te roa rawa o aku korero e kore e puta he whakamihi maku ki a Tamahau Mahupuku me tona marae, mo tona aroha, manaaki i nga tamariki o Te Aute me o ratou kaumatua. Kaore he kainga i ko atu i Papawai hei tunga mo nga hui penei, i te nui o te whare, o te kai, o nga waka haereerenga, i te mateoha o te tangata. I tohe ano a Tamahau kia tu tuarua te hui ki tona marae, i te kore kaore i nui te taenga mai o Ngatikahungunu i te raruraru ki nga mahi. E koro ! i tae mai ra koe, me nga rangatira o Wairarapa. Hei kona, i tena o taua kainga. Tarata, waiapu, 24 Pepuere, 1900.
Permanent link to this item
https://paperspast.natlib.govt.nz/periodicals/PIPIWH19000301.2.13
Bibliographic details
Pipiwharauroa, Issue 25, 1 March 1900, Page 9
Word Count
1,339TE KOTAHITANGA O TE AUTE. Pipiwharauroa, Issue 25, 1 March 1900, Page 9
Using This Item
For material published 120 or more years ago, to the best of the National Library of New Zealand's knowledge, under New Zealand law, no copyright exists in that material.
For material published fewer than 120 years ago, copyright may still exist. Please see our copyright guide for information on how you may use this title.
In both cases, the National Library of New Zealand Te Puna Mātauranga o Aotearoa acknowledges that taonga (treasures) such as this have mauri, a living spirit, that connects a physical object to the kinship group involved in its creation. As kaipupuri (holders) of this taonga, we ask that you treat it with respect and ensure that any reuse of the material is in line with the Library’s Principles for the Care and Preservation of Māori Materials – Te Mauri o te Mātauranga: Purihia, Tiakina! (revised 2018) – available on the National Library of New Zealand’s website.
Log in