Te Hui Mātauranga a Ngā Iwi Tangata Whenua o te ao

Muka, Volume 18, Issue 2, 1 December 2005, Page 11

Te Hui Mātauranga a Ngā Iwi Tangata Whenua o te ao

nā Timoti Karetu, nō Ngāti Kahungunu me Ngāi Tūhoe.

Mai i te ti, mai i te ta te whakaeke mai a tuwaewae ki roto o Tainui kite whakatau ake ite reo tawhiri o Te Wananga o Aotearoa kia rumene mai ki Te Whare Wananga o Waikato ki reira matapaki ai i nga take matauranga e pa ana ki a tatou, kite hunga tangata whenua puta i te ao. Ko tona ahua toru mano tangata nei i tautoko i te reo rahiri o te wa. Ko te whakatau a-marae nei i tu ki nga tahatika o te awa o Waikato, a, maru ana tera te papa i a tipatere me nuipuku mete aha puta ana te ihi mete wehi ite maru atu ano hoki o te papa o te iwi kainga. Tu atu ana ko tona rua rau kite powhiri mete whakapataritari atu ano hoki a nga tore kai huruhuru i te uakoau. Me pehea e kore ai e haruru te whenua i te rerenga o nga kupu powhiri a te kapa whakatau? E rauika tonu ana te hunga whakaeke ka rangona nga reo haka, nga toitoi haka e ahu mai ana i nga wai o Waikato, a, anga pera atu ana te titiro a te katoa o te hunga kua pae ki te marae. Ko nga waka taroro, ko nga toiere, ko nga waka tete o Waikato e hoe mai ana i nga au kaha o to ratou awa tipua kite whakaeke. Rere ana te umere, te ngongoro mete whakamiha i te kaha o te whakamiharo o Ngai Rurunga ma ki tenei tu ahua. Haere ana nga mihi, a, riro ana ma nga kaikorero mai i Hawai'i, i Ahitereiria mete hunga Inia mai i Kanata nga kupu whakatau a nga kaumatua o Waikato e whakahoki. Whai mai i tera ko te whangai i te manuhiri ka haere ai ko te taha ata whakatuwhera i te hui. Ko tera mana i riro i te tangata i haere mai i Cuba ra ano, a, whai mai ana i a ia ko Moana Jackson. Ko te whakatepe i nga ahua otera i noho kite kapa whakangahau mai i te iwi kainga i runga ano i te tikanga tauutuutu kei te iwi kainga te kupu whakamutunga. I te aonga ake ko nga take me nga kaikorero i aua take ra. I whakaritea kia tokotoru nga kaikorero matua ia ra, a, hei aua wa e korero ai taua hunga ra kia kaua e whakaaetia

tetahi atu mahi kia whakahaeretia kia pau katoa atu ai nga tangata ki te whakarongo ki aua tangata ra. I pai te whakaaro engari kaore hoki e taea te katoa o te hunga e to atu kite whakarongo ki a ia. Na tenei whakatau muia ana nga whaikorero matua nei e te marea. Ko nga korero a te hunga whakaeke i whakahaeretia i ona wahi katoa i whakaritea mai ai mo taua ahua ra. Na te mea ko tona tekau nei pea nga kaikorero i te wa kotahi mate nui ana te tangata kite ata kowhiri ko tehea ra tana e haere atu ai kite whakarongo. Engari, eai kite korero, pai ana te haere o tenei taha o nga whakahaere. Hei konei pea puta ai i a au he paku korero mo te taha ki nga whakahaere. Ko wai o tatou kua whakatu hui nui kaore i te mohio ki nga maharahara ka komanawa ake, ki nga tunga huhua o nga pihi, kite ohooho mete tau o mauri? Ahakoa enei ahuatanga me tino puta te mihi ki nga kaimahi katoa a te Wananga o Aotearoa i eke panuku ai nga whakarite katoa ahakoa nga punua komekome mai i te tokoiti. Ko te tokomaha ia e tino mihi rawa atu ana. I te ra tuarua o te hui ka whakahaeretia te wahanga kite reo me tona ora, mate ke ranei i waenganui i nga iwi opeti mai, ka mutu katahi ano te hui i uru ai he wahi motuhake kite reo. Na Te Wharehuia Milroy raua ko Pou Temara nga korero i wahi ka whai mai ai ko Larry Kimura raua ko Kalena Silva o Hawai'i. No muri mai i tenei ka whakaritea kia haere te hunga hui mai kite whakarongo ki ta ratou i pirangi ai i te mea tokowha nga kaikorero i whakaritea mai i te wa kotahi. I whakahokia katoatia mai ratou i te ahiahi kia whai wa ai kite whiuwhiu mai i a ratou patai kite hunga i korero. No te mutunga o tera ka tukua te wa ki Te Taura Whiri I Te Reo Maori

kia taea ai e ratou ta ratou mahi ma Microsoft te whakatere. Kua oti katoa nga ahuatanga ki tenei kirehe te whakamaori na konei i whakaterea ai

Mutu rawa ake tenei mahi ka rere ko te reo karanga kite kai. I te wa o te kai ka tu mai a Ngapo Wehi me etahi o tana kapa haka o Waka Huia, kite whakatauira mai i tenei mea i te haka, i te waiata, mete waiata-ringa, a, pai ana hoki te haere o ana korero me a ratou mahi. Ko te kapa whakamutunga mo te po ko nga kaiwhakaako o roto mai i nga kohanga reo puta noa i Hawai'i. He po tino pai, he ra tino pai an_ hoki, a, mihi ana tera te katoa i waimarie kite whai wahi mai engari he nui ano hoki te aue o era kaore i waimarie mai i te paku rawa o te wahi i tu ai te hui nei. Heoi and e taea te aha i te mea engari ano a iti kakama i tokomaha takaware, ne ra? Kati ha, no te ra tuawha ka hiki te hui, a, whakaotia ana ki tetahi po ngahau i tu mai ai nga iwi o te ao me a ratou na whakangahau mai. Whakatepehia ana nga mahi o te po kite hoatutanga ite mauri ote hui nei kite iwi tangata whenua o Ahitereiria ma ratou nei e whakatu ki Poipiripi a te tau 2008. Ko nga kupu whakamutunga mo te po na Rongo Wetere, te rangatira o Te Wananga o Aotearoa, me to tatou Ariki nona nei te mana, te mauri o te rohe na reira nei i karanga tenei hui whakamiharo ki raro i tona maru. Ko te tuawhitu tenei o nga hui nei, a, ko te wa tuarua tenei i tu ai ki Aotearoa nei. Ko au kua waimarie kite tae atu kite katoa atu ite mea tuatahi i tu ki Vancouver, whenua o Kanata, i te tau 1987. Ko to tatou Arikinui, ko Te Atairangikaahu, kua tae kite katoa o nga hui nei, a, e tino tautoko ana au i ana kupu i a ia i ki ra, 'Kaore ke i ko atu i tenei o nga hui nei.' Na, kei hea te mihi nui ake i tenei?