He Tino Kino Tōna Pai

Muka, Volume 16, Issue 2, 1 December 2003, Page 4

He Tino Kino Tōna Pai

Nā Hagen Tautari, No Ngāti Hine, Ngāti Wai

Ite huakanga ake o te ata, ka tara mai te ra, a, ka turere atu te moe i dku kanohi. Ka rongo ahau i te tangi o nga tatarakihi mete rakuraku haere o nga tikaokao e timo ngarara ana ki waho o te matapihi. He ahua monehunehu te rangi. Kei te tu to matou whare ki runga o te puke. Na te makariri o te awa e tere ana i te take o te puke, ka kake ake te kohu, a, ka araia rawatia te pamu katoa. I rongo ahau i te karanga hiainu o nga kuao kau erangi na te kaha o te kohu, kihai i kitea. Ka whakatika ahau kite whakaara i toku karanga matua. I te po ra, ka mea mai ia me maranga wawe maua i mua i te aranga o te ra mete tangi o nga tame heihei. I taku tirohanga atu kua mohio ahau kua pau ke te kaha o nga tame heihei i te tangi. Kua heke iho nga heihei katoa i nga paepae ki te rapu kai. Kia ahatia. Ko te ahua o te tamaiti tera hei whakararuraru i nga kaupapa mahi pai o te tangata. I takoto kau te moenga o toku karanga matua a Kiwi. I te taha ka kitea e ahau tona pukapuka pai, ara, ko Nga Peti Pai Rawa. Kua tohua ketia e ia nga ingoa hoiho ki te porowhita. I taku kitenga i tenei mahi ana, i mohio ahau kua oti ke i a ia te kai i tana parakuihi. No mai ra ano ko tana korero ki ahau, ‘E tama, kaua e whakatau kaupapa i te puku hiakai, kei raruraru koe.’ He matenui hoki nona ki nga rehi hoiho. He tino kino tona pai. Ka kata whakahawea oku matua ki a ia. He moumou moni noa iho tera mahi ki a raua, ara, te peti hoiho. Otira, ka whakarongo puku tonu toku karanga matua, katahi ka patu i te waea. Horekau he aha ki a ia a raua mahi hangareka. Ko tana ki ahau, ‘Ki te toa ahau, katahi ka kitea.’ Aroha ana ahau ki toku karanga matua. Nana ahau i whakaako kite pupuhi kirehe mohoao mete ruku kai moana.

E koropupu tonu ana te wai wera i te kihini. He kapu ti, he takakau, he pata, he hami parakipere te kai. I tera po, i kai ai matou i nga whekau poaka. Kei te paera tonu te toenga. Ka kai ahau, katahi ka rongo i toku karanga matua e hamumu ana i waho. Kei te parana o te whare ia e noho ana me tana kuri. Ko te ingoa o tana kuri, ko Patu. Kahore noa atu he kuri pai kite tohutohu manu i to matou takiwa i tenei kuri. He kuri tohutohu tenei i heke iho i nga kuri tohutohu miharo o Ingarangi. Ki te rongo ia i te manu kite patitl, ka tu tika ia me he whakapakoko. Ka totoro tona waewae o mua kite manu, ko tona whiore hoki, ka tohu tika ki muri. Na tenei tu ka mohio te tangata mau pu he manu kei mua i te kuri. Ahakoa tehea momo manu e huna ana, kite kore te kuri e neke, e kore te manu e rere, kia tika ra ano te tangata kite pupuhi. Ka miharo ahau kite mahi o te kuri nei. Ko te meatanga a nga tangata o to matou takiwa, na te rawe o tenei kuri kite tohutohu manu, e whai taima ana te tangata kite whakatika i tetahi hikareti mete momi ano. A muri ake i tenei, ka tohua te kuri kia rere ai te manu, hei kai ma te mata. E hia ke nga peihana me nga koitareke i riro kite kuri nei. Koia i mea ai, horekau he kuri i te kainga e rite atu ana ki tenei. I tenei ra ko a maua mahi, he pupuhi manu. Ehara i te peihana, i te koitareke ranei te manu, erangi ko te kukupa. Kei te taha o te nehenehe me te repo to matou whare. I hihiko noa mai toku ngakau i te mea, e haruru pai ana te nehenehe i te tangi o nga tui, o nga tirairaka me nga tamariki katoa a Tane. I mohio ahau he ra pai tenei ki te pupuhi manu. Ka hangaia e maua nga pikau hei kawe i nga manu kite peke huka me te taura. E wha, e rima manu pu ano e taea te whawhao ki roto. 1 a maua e

hanga pikau ana ka korero mai toku karanga matua ki au mo te kukupa. ‘No mua ra, he manu rangatira te kukupa. Ki etahi atu iwi he kereru te ingoa. E kohikohingia ana nga huruhuru hei mahi korowai mete whakapaipai taonga hoki. I te reka o te kukupa ka kainga katoatia te upoko me nga waewae. Ka kai a-puku tonutia i te wa e kai ana te kukupa i nga miro. E pai ana te miro ki nga kukupa. I tenei wa, kua momona haere te tinana. He mangere te ahua o nga manu. He poto noa nga rerenga mai i tenei peka ki tera peka, i te kaha momona mete taumahatanga o nga tinana. I tera tau i puhia ai e ahau tetahi kukupa momona rawa. No te takanga iho kite whenua ka pahu te tinana i tona momona. ‘Ae ra, ma te rangatira e kai.’ Hei tana, i rahuitia e te kawanatanga enei manu, kei kainga rawatia. Ki ona whakaaro, na te kawanatanga te he mo te hekenga iho o nga kukupa. I whakangaromia e te kawanatanga te nohoanga o nga kukupa, ara ko nga rakau Maori. Ka poroa nga rakau Maori hei hanga whare. Ko te nuinga o nga whare nei kei Poneke e tu ana. I te kore kai ka mate nga kukupa. Koia rate take kihai ia i hapai i tera ture. He ahakoa ra, ka whakaaetia tahitia e te iwi kainga kia puhia nga manu nei hei kai ma nga kaumatua anahe. I whai whakaaro ahau i tona korero. E kore e kore, kite korero nga kaumatua i te reka o tenei manu, heke pai te hawareware i te mangai. Kihai ahau i mohio, kua rahuitia ketia e te kawanatanga te kukupa, kei ngaro noa. Ka patai mai toku karanga matua, ‘He aha i whakapoururu ai koe i aianei na? Kaua e manukanuka i nga mahi a te Pakeha. Ko matou ano hoki nga kaitiaki tuturu o nga manu katoa o te ngahere. Kei Poneke te kawanatanga. Kahore ratou i te tino

mohio ki enei manu. E kore ahau e whakaae kia ngaro noa atu te kukupa i nga whenua nei. Hoino ra, ko taku hiahia kia rongo ano i te reka o enei manu rangatira. Kati ra, kua hikina te kohu. Me haere taua ki nga uru rakau e tu ana i te waoku. Tikina mai te hoiho.’ I haere maua ma runga hoiho ma te taha o te awa. I aru a Patu i te hoiho. He koata Karaitare to maua hoiho. Ko tona ingoa ko Keita. I whakatupu pera ai me a ratou e pai ai i te kainga kite to rakau. Horekau he raruraru ki a ia te whakawaha i a maua me a maua 6 katoa. Pau te kotahi haora ka tae kite take o te awa. I te wahi nei ka herea te hoiho. Ka mau maua i nga pikau na, ka timata kite kake i te puke. Ka mauria e ahau te kai. Kei toku karanga matua te pu me nga kariri. Heke pai te werawera o te tangata i tenei mahi. Ka tupu matotoru nga ponga me nga rarauhe, me he pakitara. I nga ra o mua, i tu tetahi pa ki tenei puke. I aianei na i uhia katoatia te pa kite rakau. Ki te kore koe e mohio he pa i reira, e kore e kitea, i te matotoru o nga rakau. Hoiano ra, ka kitea tonutia nga ara waewae o nga tangata o te pa i nga hiwi, ano he tangata kei te pa tonu e noho ana. I rewa te ra ki runga a, e tikaka tonu ana. I haere maua ma runga i nga hiwi kite uru rakau. I te tetitei o nga rakau manuka me nga tanekaha e

kore e kitea nga whare me nga pamu o to maua kainga, otira, ka rangona tonutia nga mahi pamu a te tangata. I aru ahau i toku karanga matua i te mea kei a ia te pu. Kei mua i a maua te kuri. Nawai ra, ka tae atu ki tetahi rakau puriri. He tohu whenua te rakau nei. Ka mohio maua e kore e roa ka tae ki nga rakau miro. Ka peka atu i te rakau, ka heke iho i te puke. Kiki ana te taha nei o te puke i nga kareao. I poroa e nga tangata o te kainga nga kareao nei kite mahi punga. E tu ana etahi rakau kauri i konei. I korero mai toku karanga matua, ‘I mua, i whakarerea noatia e nga tangata mahi puihi nga kauri nei i te teitei o tenei puke. Waimarie ana tatou e tu tonu ana nga rakau nei’. Katahi ka mea mai, ‘He aha te mate e Patu? Ana! Titiro ki nga kuku ra!’ I kite ahau i nga kuku e rua e whakatopa ana kite kauru o nga rakau ki raro iho i a maua a, ka tau ki reira. Ko te meatanga o toku karanga matua, ‘Tena pea kei nga puriri ra aua kuku. Me haere ahau i te tuatahi kia kite.’ I ngaro atu ia i nga rakau me nga tupakihi. Taro kau iho ka karanga mai ia, ‘Heke iho, erangi kia tupato i nga pi.’ Ahakoa kihai ahau i kite i a ia, i aru ahau i tona reo. I taku hekenga, i rangona e ahau te harurutanga o nga pi. Muia pai te wahi ra. I titiro matatau ahau ki nga rakau kia kite i te whare o nga pi. I oku kanohi e titiro whakarunga ana,

kihai ahau i kite i te ruarua katipo kei te takahanga o toku waewae. Ka takahi ahau ki runga rawa i te nohoanga o nga katipo. Ai, e mara! Haruru pai ana te ngahere i te tangi o nga katipo. Ngahue kau ake te wahi i tu ai ahau. Aue te mamae hoki! I whati atu ahau i te wahi ra. Kei toku matenga me oku taringa nga katipo e werowero ana. Kihai ahau i titiro whakamuri, ki maui, ki matau raini. I heke iho ahau i te puke ra, ano ra he poaka puihi i ngangaua e nga kuri. I rangona e toku karanga matua te whatinga i runga ake i a ia a, ka heke iho i mua i ahau. Na te mamae o nga wero, mete horo o toku haere, ka tutuki noa toku mata ki tetahi manuka nui. Ka tapapa rawa ki raro! I toku tukitukitanga kite rakau ka rangirua oku whakaaro. Kihai i tino mohio i hea raini ahau. Katahi ano ka rongo ite tangi mete wero o nga katipo. I oho ahau, ka heke haere ano. Na toku karanga matua ahau i tango kite take o nga korari. I whakaririka noa maua kia hoki ra ano nga katipo kite ruarua. I whiwhiwhi etahi ki oku makawe. Ka patua enei. I te mamae ki toku matenga ka tangi tiwerawera ahau. No te hokinga o nga katipo, ka ata haere maua kite take o te puke. He awa iti e tere ana ki reira. Kei nga parenga o te awa ahau e noho tuwiriwiri ana. Ka mariri toku matenga i te wai makariki. Na te wai ano nga wero i whakahauora. I mea mai toku karanga matua, ‘Aue!’ Wana ano e tama. Kua rewha rawa oku kanohi. I pohehe ahau he pi hoki aua ngarara. Noku te he. Me hoki taua kite kainga. Ka nui tenei mo te ra nei. A te wa ka hoki mai ano taua.’ Katahi ia ka kata, ‘E tama, to kaha hoki kite oma! Mena he hoiho koe, ka nui oku nama!’ Ahakoa te mamae o nga wero i katakata ahau i ana kupu. E kore e kore, he tino kino tona pai!

Rarangi Kupu Katipo Wasps Kuri tohutohu Pointer(dog) Koata Karaitare Quarter Clydesdale Nga Peti Pai Rawa Best Bets Punga Eel trap Wana ano Expression of sadness