He Kaporeihana Pāho Tākaro Māori

Muka, Volume 15, Issue 2, 1 March 2003, Page 3

He Kaporeihana P ā ho T ā karo M ā ori

Nā Hemana Waaka Nō Ng ā ti Pūkeko, Tūhoe, Ng ā i Tai, Te Arawa

No te timatanga o te Reo Irirangi o Aotearoa kite paho i roto katoa i te reo Maori i te taone o Tamaki-makau-rau i te tau 1988, i kitea ake e ahau tetahi kaupapa tino kaha taku hiahia kite whaiwhai, ara kite paho takaro hutuporo i roto katoa i te reo Maori. Ko aku mahi i taua wa ko tetahi o nga Pou Maori mo Haare Williams te Tumuaki o te teihana paho. Nana te waka nei i timata, a, ko taku mahi he tautoko atu kite whangai ite reo irirangi ki nga kaupapa e pa ana ki nga takaro huri noa. I roto i nga wiki paho a te Reo Irirangi o Aotearoa ka whai wahanga au kite paho mai i nga takaro hutuporo riki mai i te papa o Carlaw Park i te ahiahi o nga Rahoroi, Ratapu hoki. Koianei te ruiatanga o te kakano ki roto i toku hinengaro motuhake. Ko te mahi tuatahi tonu kite rangahau kupu Maori hei whakapaho maku, ki te ta moko i etahi ture tuturu ake, me pehea hoki te paho i nga takaro kia reka ai te rongo kite iwi Maori. Ka haere te wa, ka tau mai kite tau 1990. Ko Akarana te taone i tohua

hei whakahaere i nga takaro e kiia nei Nga Hakinakina Here ki Ingarangi (Commonwealth Games). I konei ka tae mai te wero tino nui

mehemea ka taea ano e ahau te paho i nga tumomo takaro katoa. Kotahi noa iho te korero, ka taea! I te mutunga i oti pai, mai i te whakatuwheratanga kite mutunga o enei whakataetae. Whai ano ka haere au kite mahi ma Te Karere mo tetahi wa. I muri mai ka whakawhiti atu ano ahau kite paho mo Te Reo Irirangi o Aotearoa. I te wa i au e mahi ana ma Te Karere, i haere ahau kite Whare Wananga o Tamaki kite rapu i tetahi tohu e kiia nei 'Business Development' (Maori). I te marama o Mahuru i te tau 1997, ka rehitahia e ahau Te Reo

Whakapaoho Takaro o Te Ao Ltd mai i Tamaki-makau-rau. Ko tona ingoa Pakeha i mua ko Maori Sportscasting International. Te utanga katoa o enei mahi i roto i nga tau e rua i muri mai, kua maro ke te haere o aku mahi

paho takaro ki nga reo irirangi Maori. I tutuki pai enei mahi i te kaha o te tautoko mai o te Reo Irirangi o Kia Ora FM i te rohe o Rangitane. Tapiri atu ki nga awhina mai a te Poari o Te Mangai Paho me nga kaimahi mai i tera wa ki tenei wa, e haere tonu ana enei mahi. I roto i tenei mahi i haere au ki tawahi kite paho mai i nga takaro a 6 tatou tima Maori. I te tau 1998, i tae au ki Kotarangi ki nga takaro e toru a nga Maori. I te tau 2000 i tae au ki Ingarangi, Kotarangi me Airangi kite paho mai i nga takaro hutuporo riki 0 te ao a nga Maori me nga Kiwi. I nga tau 2000-2002 ki Ahitereiria mo te Kapu o Bledisloe mete Tri Nations. 1 te tau 2000 ka pahotia nga whakataetae netiporo o te ao i Otautahi. I te mutu haere o te tau 1999, ka tau mai te powhiri a Sky Television mehemea e hiahia ana ahau kite paho takaro i waenganui i a ratou mahi hou. Mai i tera wa ki tenei tau, kua maro te haere o te paho i nga takaro hutuporo mete riki i runga i a Sky Digital.

I te marama o Mahuru 2002, ka whakatuwherahia he kamupene houTawharau Sports Productions. Ko te tikanga i whakaarahia he kamupene hou kite whakawehe i nga mahi ki waenganui i nga kamupene e rua. Ara, ko Te Reo Whakapaoho Takaro

o Te Ao Ltd, ko ona mahi ko nga mahi paho takaro ma runga reo irirangi me Sky Digital mete paho kaupapa takaro mo te kotahi haora i nga ata o te Rahoroi. Ko te kamupene tuarua ko Tawharau Sports Productions. Ko tana mahi ko te hanga pikitia takaro i runga ripene mo te Pouaka Whakaata Maori. I tenei wa e rua nga kaupapa kei te mahia.

Kua tata te oti te hanga i nga ripene 15 e whakaatu ana i nga kupu kua whakaritehia e aku mahi paho huri noa i te motu. Ko nga takaro kua whakamahia mo tenei kaupapa, ko te netiporo, te hutuporo riki mete eke ngaru moana. E rima nga ripene mo ia takaro, 15 meneti te roa. Ki nga tirohanga me nga manako ko nga painga kei roto i enei ripene he rauemi hei awhina i nga kura mahita ako i te reo Maori i roto i nga kura mai i te kura kaupapa tae noa ki nga whare wananga. Kua timata te whakamahi i te kirimana kua whakaaehia mai e te Pouaka Whakaata Maori me Te Mangai Paho. Ko te mahi nei kite hanga kia 13 nga ripene hawhe haora te roa e tohu ana he aha nga whakanekeneke o nga mahi takaro a Ngai Taua te Maori. Mete whakapakari ake i te whiu o nga kupu i roto i to taua reo mo nga ahuatanga katoa o nga hakinakina.