‘Te Piupiu me te Tūtū’

Muka, Volume 14, Issue 1, 1 September 2002, Page 10

‘Te Piupiu mete Tūtū’

Nā Lillie White

“He manotau hou, he paratanga huarahi hou, he whakakitenga hou. Tenei te whakakotahitia nei e nga toi ukiuki o te ao Pakeha mete ao Maori, i runga i te atamira kotahi, hei umeretanga, hei oranga ngakau mo te katoa o te motu...” Na Karetu.T2ool Ko wai ka mohio, atahira ka mahitahi te kapa haka mete hiteki! Anei e whai ake nei he kohikohinga korero mo te whakaari i haruru kite whenua i nga marama o Pipiri me Hongongoi, ruamano-ma-tahi. I te ahiahi o te whitu o Pipiri ka tu te powhiri kite kapa rongonui o te motu, ki Te Matarae i Orehu me Te Ropu Hiteki o Aotearoa kite whariki tapu o Pipitea. Ko tenei te wa whakanui i nga kakano mareikura me nga kakano whatukura o te Hunga Piupiu mete Hunga Tutu! Koia nei te timatanga o te honohono o enei mokopuna i a ratou taonga ataahua, hei korerorero, hei matakitaki, hei rekarekatanga ma te motu.

Katahi te kaupapa arikarika. Ahakoa te rereke o te hunga haka me ona hohonutanga ki nga kanikani a te hunga hiteki, ahua rite tonu te pioioi a te tira, te piu o te tinana, te tau atatu! Koia nei nga toi ukiuki a ratou ma.

Parahutihuti ana te haere i te po tuatahi o nga po e rima o te wa rere o te whakaari ki Te Whanganui-a-Tara. Tutu ana te puehu! Ka heria te tira kite nuku o te whenua.

I timata atu i Te Whanganui-a-Tara, ka puta ki Te Papaioea, kite rohe o Ngati Rangitane. Ahakoa kei te whakarite nga piupiu me nga tutu mo te whakaari, ka kohaina e ratou he awhina ki nga kura kaupapa Maori o Te Papaioea - te kanikani, te haka. Koia nei nga ahuatanga ka whiwhi hua, ara, mohio tonu tatou me poipoi nga mokopuna kia tipu.

Ka rawe te powhiri kite tira. Ko Tupito Maruera tera. E rua nga po ki reira, ka whakatika ki Heretaunga, ki te rohe o Ngati Kahungunu.

Te mahana o te awhina mete tautoko a Kahurangi - ko Tama Huata tera. E rua ano nga po ki Heretaunga. Ka kaha ake te whakaari o Ihi freNZy. I tokomauritia te hunga matakitaki i nga mahi miharo a te tira. Mete mea nei kei te hanga te tira i tona ake whakapapa no te mea kaore ano kia mahia tahitia enei mahi i mua i te tangata, ara, te haka mete hiteki - te piupiu mete tutu. Aiani pea ko tenei tetahi huarahi hei whakaaro ma nga kapa kei te whai mai. Titiro ki waho o te Pouaka.

Ka mutu nga po whakaari ki Heretaunga ka neke te tira ki Tamaki-makau-rau. Ka mau te wehi o te atamira o Aotea ki Tamaki-makau-rau! Te ataahua hoki o te whare whakaari. I reira te tini mete mano. Ko Kamera Raharaha tera. I tenei po ka hono te hunga haka mete hunga hiteki. Ko tenei te po ka haka ngatahi te tira. Ka kitea te hiahia, te pirangi o te hiteki kite mahi i nga taonga toi ukiuki a nga Tipuna Maori. Ae

marika. Ahakoa kei te taone, he rite tonu nga urupaenga me nga whakaaro o nga hunga matakitaki i te piupiu mete tutu. Ka kaha ke atu te kaingakau o nga iwi kia kite ratou i tenei tumomo toi ukiuki.

Ka tae atu te tira kite rohe manaaki o Tainui, kite taone nui o Kirikiriroa - kaore i rereke atu nga whakaaro mo te piupiu mete tutu i tenei wa kainga.

Kotahi noa iho te po whakaari ki Kirikiriroa engari ki toku rongo i te whare whakaari, i hiahiatia he po ano. Te ataahua o te whariki tautoko powhiri a te waka tangata o Tainui! Ka rere te mauri, te mana, te ihi, te wehi, te tapu. Ka tau te tira kite turangawaewae o Te Arikinui. Ki reira whakanga ai. Ko te potae o Hohepa Harawira tera.

Kaore i roa ka hoki nga mokopuna o Te Arawa kite puna whakaora, ki to ratou kainga tupu, kite matapuna, ki te pu harakeke, kia mirimirihia e 6 ratou tipuna kuia, koroua, whanau, hapu, iwi. I powhiritia ratou ki to ratou Whare Tipuna, ki a Rakeiao. Ka kitea te whakahi o nga kuia, koroua,

nga pakeke, me nga tamariki mokopuna. Ka hu hoki te mana, te wehi, te ihi! Ka kaha ke atu te powhiri kite hunga kiritea. Kia tau ra nga ropu katoa! Kia tau hoki te wairua, te hinengaro, mete tinana o te tira - Maori, Pakeha mai!

I te huihuinga o Te Arawa whanui i te po tuatahi, maru ana te papa i te tangata. He waimarie he kaita te whare whakaari o Rotorua. He ataahua rawa atu nga whakaritenga mo taua po, a, tae ra ano kite po whakamutunga. I puta katoa mai a Te Arawa whanui tonu kite whakatau, kite pakipaki; ka miharo ki a ratou mokopuna. I tae a-kanohi atu hoki o Te Tai Rawhiti, me o Mataatua kite tautoko i te kaupapa.

He honore nui i hoatungia he wahanga paku nei ki etahi o nga rahi o Te Arawa - ki a Manuhuia, Te Pihopa me Ta Morihana. E toru nga po ki Rotorua. I puta mai te tini mete mano. Ko Horowaewae tera.

E rima nga rangi whakanga i mua i to ratou wehenga atu ki Te Wai Pounamu. Ka tau atu te tira ki Otepoti. Ka haere tonu nga mahi a to tatou tangata o Te Manatu Taonga. Kaore he raruraru ki a ia kite whakarite powhiri mo nga po whakatuwhera katoa i nga taone i haere ai te piupiu mete tutu. E kore nga mihi e mutu. Ko koe tera Te Wikaira. Ka haere ra nga mihi ki nga Koroua Pohatu e whakararangi ana, e mau ana i 6 ratou potae hukapapa. Ka powhiritia te tira kite Marae o Otakou, te marae e piritata ana kite whenua tipu o te Toroa. He miharo tenei kite tira. He roa ke nga korero mo nga manu nei na te mea katahi ano te nuinga o ratou ka kite i tera manu rangatira. Ka rongo te kaituhi i te mahana o te powhiri a nga iwi o Te Waka Tapu o Maui. Tena koe Hinetu, o te Rohe Te Puka a Maui, ko koe ra tena.

E rua noa iho nga po whakaari ki Otepoti. Kaore i rereke atu i te whakaari kite Ika a Maui. Orite te rekareka, ahakoa i rangona, i kitea ki hea.

Ka rawe ke te whakarongo mete matakitaki i nga hunga e huihui ana, e katakata ana, e korero ana mo te piupiu mete tutu. Ka aroha hoki, nd te mea pumau te hono o nga ropu o te piupiu mete tutu. Kua ako tahi, kua mahi tahi, kua noho whanau tahi. Kaore i ko atu. Me heke ra nga roimata, ka tika. I mutu mai a ‘lhi freNZy’ ki Otautahi. I kaha te pakopako, te hihi, mete haruru ite po whakamutunga. Kaore hoki te hunga matakitaki i pirangi kite poroporoaki, kite kati hoki i nga tatau. Kaore e mutu nga mihi ki a Waitaha, te rohe o Tihi. Tena koe e Mara.

Kua mutu nga korero i konei. Ko te manako kei te ora, kei te ora, kei te ora.