Te Kura Reo ki Roto o Te Aitanga-a-Hauiti

Muka, Volume 13, Issue 1, 1 July 2000, Page 5

Te Kura Reo ki Roto o Te Aitanga-a-Hauiti

N ā Tīmoti K ā retu

T'ao ana, tao ana te umu tao roa a Te Aitanga-a-Hauiti hei whangai i tona 120 nei tangata i rauika atu ki reira i runga ano i te reo karanga o Wayne Ngata me tona rahi. Rere ana nga mihi a te hunga whakaeke kite iwi kainga mai itewa i tau atu ai, a hiki noa te hui.

Katahi ano ka karangatia tetahi o nga kura reo o Te Taura Whiri kia tu ki roto o Te Tai Rawhiti. Ehara i te mea he aha i penei ai heoi i karangatia nga kura o mua atu ki etahi atu marae o te motu, a, mai i te wa i timata ai tenei ahuatanga ko tona ahua 25-30 pea nga kura kua whakattiria i roto i te ngahurutanga o nga tau kua hori.

I waimarie ai e kaha ana te tonoa o nga kura nei kia whakattiria e wai ake, e wai ake ki tona papa, a, katahi ka watea kite tautoko atu ite reo tawhiri mai ite uranga mai o te ra.

Takahia ana te nuku ote whenua ete hunga matekai kite reo tuauriuri, whaioio nei ahakoa nga rangi a rire, e hika e! Mai i te ra i tau atu ai a, hiki noa kore rawa nei i paku mao engari ahakoa tera rangona ana te mahana o te wairua o te hui. Ki te patai he aha i penei ai mama ana te whakahoki na te pai o te manaaki ate iwi kainga mete pai ano hoki ote wairua o te hunga whakaeke. Ina whena me pehea ke te hui i kore ai e pai, e whai hua ano hoki ki era i haere mai.

Kaore e kore i roto i tenei tokomaha o te tangata ka puta he komekome, he amuamu i etahi, engari ko te nuinga ia i tino pai ki nga whakahaere, ki nga kai, kite wahi hui, ki nga mahi ano hoki i mahia.

I te po whakamutunga i te wa e haere ana nga mahi ‘aromatawai’, whakawawa te kura i te nui o te whakaaro i puta. Ko te take i pamamae ai etahi ko nga korero mo te hunga haere mai kaore nei he paku reo a, kua mate kite kimi kaiwhakaako mo ratou. I tua atu i tera kua mate ano hoki ki te korero Pakeha kia marama mai ai taua tokoiti ra ki nga korero e korerotia ana.

E hia tau nei e panuitia ana ko enei kura e whakattiria ketia ana mo te hunga kua timata ke kite takahi ite ara ote ako ite reo, ara, e ahua marama mai ana kite reo, a, kua kore te kaiwhakahaere i mate kite whakauru mai ai ite reo Pakeha. Ko tona tino ture hoki kia kaua e korero Pakeha engari kia korero Maori mai i te taunga mai a, hoki noa. Katahi na te hongehongea ko te hunga takahi i te ture nei ahakoa klia atu! He pera ano hoki te hunga haere mai tino kore rawa atu he reo ahakoa klia atu ko enei kura mo te hunga kua ahua mohio ke kite korero.

Ko te tino take kia marama tatou e nui ana nga kura e whakahaeretia ana puta noa i te motu mo te hunga kore reo engari ko tenei anake te mea e aroha atu ana kite hunga matatau, ahua matatau ranei, kia taea ai e ratou o ratou na reo te whakawhanui, te whakahohonu, te whakatiketike ki nga momo whakaakoranga e whakahaeretia ana penei i nga whakatauki, i nga kiwaha me nga klrehu, te whakanui atu i nga kupu e mohiotia ana ma roto i nga mahi aroa te whakau i aua akoranga i roto i nga mahi tuhituhi i nga mahi whakatikatika hapa, i nga mahi whakapakeha, whakamaori ano hoki.

Ko tetahi pea o nga raru ka pa ko tenei, ara, e tino taea ai te whakamaori mete whakapakeha i runga ite tika ite pono me te tino matatau te tangata kite reo Pakeha. Ina kore, auare ake te taea!

I whiua te patai kite hunga i tae mai mena ite hiahia ratou kia whakakoretia etahi o nga whakaakoranga ka whakauru mai ai i etahi ke atu. I korerotia te take engari i te mutunga iho i mau tonu ki nga whakaakoranga kua takoto mete hiahia kia whakaurua mai tetahi atu whakaakoranga e pa ana kite reo, ara, te whakatakoto ite kupu mete wetewete ote reo. E tirohia ana taua tono e nga kaiwhakaako.

Mangari ana te kura i te wateatanga mai o Horiana BoydKerekere kite whakaako mai i tetahi o nga waiata a NgatiPorou. I tu ai tenei whakaakoranga he kore no tetahi o nga kaiwhakaako i whakaritea i watea kite haere mai. Rangona ana te roreka o Horiana ete katoa ote kura mete whakamlharo a te katoa. Horiana e, ka mihi ra!

I te ra i whakaeke ai matou ka tae ake te rongo he tupapaku i tetahi atu o nga marae. I runga ano i a tatou tikanga, i haere matou kite whakatau atu i tera ahua ka hoki mai ai ki to matou marae noho. Me pehea ke hoki te karo i te taniwha kua takoto mai i te huarahi? Me peka ka tika!

Kati, anei noa ake ra nga korero mo tenei o nga kura i tu nei i nga ra o te 2-7 o Hongongoi o te tau 2000.

Tino kore nei e ea nga manaakitanga rangatira mai a Te Aitanga-a-Hauiti me ona karangarangatanga katoa i enei kupu torutoru noa iho nei engari kei hea ke i tua atu i kei te tahuna-a-tara, i waho ai a pito a tutuki noa te hui, tena ra koutou! Kore rawa atu e wareware i a matou enei ra i noho ai matou i raro i to koutou maru - e nga tohunga o te rauhi, o te tauwhiro noho mai ra me nga mihi mutunga kore a te hunga i tae atu.