Ngā Rauemi a Te Papa Tongarewa

Muka, Volume 11, Issue 3, 1 July 1998, Page 7

Ng ā Rauemi a Te Papa Tongarewa

“E hura o mata kite mata ote rorohiko, ka toro i nga taonga o te motu£

He kupu whakatenatena tenei i te hunga korero Maori, te hunga whakaako i te reo Maori mete hunga ako i te reo Maori kia tahuri kite whawha atu i tetahi rauemi hou kua hangaia e Te Papa Tongarewa. He patengi raraunga te rauemi e korerohia nei, a, ko tona 300 nei nga konae kua tuhia kite reo Maori e pa ana ki nga kaupapa huhua noa. Ko te tino nuinga o nga konae nei, he neke atu i te toru wharangi te roa. Ko te tahuhu e paihere ana i te katoa o nga kaupapa nei, ko Aotearoa tonu me ona heke katoa. Ko nga aitanga a Tane me nga mahi a Ruaumoko tena, ko te kutikuti hipi tena, ko nga mahi toi tena, ko te motupaika rongonui o John Britten tena, tae atu kite Tiriti o Waitangi me nga korero mo te marae o Te Papa Tongarewa. He tipakonga noa iho tenei e ahua marama ai te tangata kite whanuitanga o nga korero e mau mai ana kite patengi nei.

I tua atu i nga kaupapa kua tuhia ketia ona korero, ara and etahi katahi ano pea ka ata tuhia kite reo Maori, penei i te rokiroki i nga koiwi o te tuatara, nga mahi whakaipoipo a te kakapo, tenei mea te ‘ta a-whao’, pehea ai te hanga me te whakanikoniko i tenei mea, te ‘tapa’, te putakenga mai o te ‘pungapunga’, me nga korero mo te hunga rapu i te whatu kairangi nei, te koura. He mea tapiri ano ki ia konae tetahi kupu awhina hei whakamama ake i te wahi kite kaipanui.

I tenei wa, me matua haere atu koe ki Te Papa Tongarewa e toroa ai enei korero. Kei reira etahi rorohiko tekau ma tahi, i nga taiwhanga rangahau, e watea ana kite hunga tumatanui, kia pai ai ta ratou tirotiro haere i nga korero nei. Ka taea ano hoki nga korero nei te ta mai, hei hari mau kite kainga. Heoi and, mehemea he kokomuka-tu-tara-a-whare te tangata, ka taea ano te tono a-karere kia tukuna atu te rarangi o nga konae, mete tono ano kia tukuna atu nga konae e hiahia ana koe.

Me korero ano nga whakaahua e mau mai ana ki nga korero nei. Kei reira etahi whakaahua te mutunga ke mai nei o te ataahua, a, ka taea etahi o enei te ta mai i te taha o

nga korero me nga kupu awhina. Ara ano etahi pumanawa rorohiko kua raua atu hei whakahihiko i te ngakau o te tangata ka toro atu te ringa ki tenei rauemi, penei i nga tuaporo ataata me nga tuaporo rongo.

Koinei tetahi o nga kaupapa kua whakatinanahia e Te Papa Tongarewa i runga i to ratou hiahia kia noho mai te reo Maori ki roto i a ratou mahi, me to matou whakapono and, e tautoko ana tenei mahi a ratou i nga mahi whakaora ake i to tatou reo. Heoi ano kia mohio mai tatou, i tahuri Te Papa Tongarewa kite tuhi i nga korero huhua nei kite reo Maori hei toro ma te hunga e ako ana, e whakaako ana, e ngakau nui ana ranei kite reo Maori. Ki te kore nga rauemi nei e toroa e tatou, kua whakakorea te tuhi kite reo Maori, kua noho noa iho mai kite reo Pakeha. Ko wai ka mohio. No reira he whakahau tenei ki a tatou katoa kia haere ake, kia tonoa ranei nga konae nei kia haere tonu ai te tuhia kite reo Maori.

Ina tata nei, ka whakahaeretia tetahi mahi rangahau e titiro ana ki etahi o nga whakahaere a te karauna me a ratou kaupapa here epa ana kite reo Maori. He torutoru noa iho nga tari whai kaupapa here epa ana kite reo Maori, a, ko Te Papa Tongarewa tetahi o nga tari kei mua noa atu e haere ana. Me taku mohio kua roa tonu etahi o nga kaimahi o reira e tohe ana, e whawhai ana kia reorua tuturu tera o nga whakahaere a te kawanatanga. Me mihi tenei hunga ka tika.

Ko te nuinga o nga tari a te karauna, ka mutu atu pea ta ratou aro mai kite reo Maori ite whakamaoritanga o 6 ratou ingoa. Heoi ano, ara ano etahi e whakaputa reorua ana i etahi o a ratou purongo, a ratou matarere me era momo tanga. Ko etahi, e iri reorua mai ana nga panui i 6 ratou whare. Ara ano hoki etahi kore kore ana he paku aha. Engari ano Te Papa Tongarewa. Na te kaha o etahi o ana kaimahi, e noho purangiaho mai ana te reo Maori i ana paetara, a, e tika ana and kia penei i te mea e kiia ana tera whare he whare taonga, a, ko te reo Maori te tino taonga o tenei whenua.