TE TUHI RINGAPOTO A TE PEEHI (tonu)

Muka, Volume 5, Issue 4, 1 September 1992, Page 6

TE TUHI RINGAPOTO A TE PEEHI (tonu)

tuhituhi rereke ra, ka noho aia kite ako i ahau ki nga mea e mohio ana a ia. Ko nga oropuare i akona ki ahau, ara ko te A E I O U. Kaore i roa ka mau i ahau, engari koira anake nga mea e mohio ana toku kuia. Kore rawa hoki ahau i whaiwahi anO kite raweke i nga pukapuka ra.

Noho nei, ka mate toku koroua i te 1967, a, ka riro mai nga pukapuka ra i ahau; ko ahau hoki te matamua o nga mokopuna. Kaore ahau i aro ake ano ki nga pukapuka ra i te rironga mai i ahau. I tenei wa hoki kua whai ke ahau i nga mahi hianga o te wa, kua kore e tino aro ake ki nga mea whai tikanga.

Ka taka te wa, ka pakeke haere nga whakaaro, a, ka haere kite rangahau korero i te Turnbull Library. Ehara, ka tutaki ano ahau ki nga tuhituhi rereke ra. Ko nga pukapuka i roto i aua tuhituhi, na Te Peehi. E hia ke nga pukapuka ki tonu i tera tumomo tuhituhi. Ka kitea hoki na Te Peehi i hanga tenei tumomo tuhi ringapoto, kia tere ai tana hopu i nga korero a nga koroua o Tuhoe me etahi atu iwi.

Kaore i roa, ka mau i ahau te aria o te tuhi ringapoto ra i te mea kua mohio ke ahau ki etahi o nga tutohu (symbols). Ko nga mea kaore ahau i akona ko nga orokati. Engari na te rangahau i nga pukapuka a Te Peehi tae noa ki nga pukapuka a toku koroua, ka marama ahau kite ringapoto a Te Peehi. Nana hoki i ako nga koroua o Tuhoe ki taua tumomo tuhituhi. He tokomaha nga koroua i mohio ki taua ringapoto. Ko taku whakapae, ka hunaia e nga koroua enei tuhituhi kia kore ai e mohiotia e te tangata. Koinei nga tuhituhi whakairo i nga whakapapa me nga rohe whenua. Ma te mohio hoki ki nga whakapapa me nga korero whenua e whiwhi panga whenua ai te tangata Maori. Ko nga mea kaore e mohio kite whakapapa me nga korero whenua, noho pohara ana.

Na te hiringa ake o enei tuhituhi, ka timata taku pataitai i nga tangata o Ruatahuna mena he pukapuka ano kei a ratau, a, kei roto etahi tuhinga rereke. He nui enei tumomo pukapuka engari kua kore e aro i nga uri he aha ra nga korero o roto na te rereke o nga tuhituhi.

No reira ko te take o tenei tuhinga he whakamarama i aua tuhituhi a Te Peehi. I te mea kua roa e moe ana enei tuhituhi ka whakaarohia kia hahua ake, a, tera pea ka whai wahi ano ki nga whakatipuranga Maori, hei whakamama i etahi tuhinga, hei whakatere ake i te tuhituhi korero i te wa e uiui ana i nga morehu kuia, koroua e ora tonu nei i naianei, hei awhina ranei i te tangata kite rangahau i nga korero aTe Peehi e takoto mai ra i nga urupa pukapuka.