ME PĒHEA TE REO MĀORI E ORA AI?

Muka, Volume 3, Issue 2, 1 March 1990, Page 1

ME PĒHEA TE REO MĀORI E ORA AI?

Koinei te pakirehua i whiua ki nga whakahaere katoa e whakaako ana, e whai wahi mai ana ranei ki te reo Maori.

I runga ano i te reo whakahei o Te Taura Whiri I Te Reo Maori i whakarauika mai kite marae o Kirikiriroa nga mangai mo te kohanga reo, mo Te Atarangi, mo nga kura kaupapa Maori, mo nga kura tuarua, mo nga kuratini, mo nga whare takiura, mo nga whare wananga, mo nga hahi, mo nga kaumatua me etahi ropu e kaingakau mai ana kite kaupapa.

Neke atu i te 140 i te ra tuatahi e whiriwhiri ana, e tohetohe ana, e wananga ana i te take nei. He mea whakaropu te hunga haere mai i runga and i o ratou karangatanga kia ata mohiotia ai nga huatau o ia whakahaere. I pau katoa te ata mete wahanga tuatahi o te ahiahi ki nga whiriwhiri nei, a, no muri i te inumanga tt o te ahiahi ka whakatoputia te katoa o nga ropu, a, ka tu ia kaikorero kite whakaputa i nga whakaaro o tona and ropu.

He nui te whakaaro i puta kitea ana, rangona ana te tiketike, te hohonu o te kupu, o te whakaaro ki te kaupapa nei. Ko te ia o te korero a tetahi i

penei. I heke ra ano ratou ki a Hine-nui-i-te-po ki te whakawawa i 6 tatou kuia, koroua, mo te ahua ki te reo. Ka kiia mai e era, "I te pai i te wa i a matou i wehe mai ai. I ahatia e koutou? E hoki!" Ka haere and nga ksrero a te kaikorero, "I piki matou ki Te Atua patai atu ai mo te reo, ka ki mai ia Naku

nei i hoatu te reo ki a koutou, kua ahatia e koutou? E hoki!"

Na reira, nei ka noho, ka kohi i nga mahara mete whakatau iho, kei tenei reanga mohio kite korero Maori te ora, te mate ranei o te reo. Whakamataku ana tera!

Ko te mutunga iho o nga ksrero, me tahuri te katoa kite korero Maori i nga wa katoa, i nga wahi katoa, a, me whakatu he whare wananga reo Maori e Maori noa ana tona reo whakaako, kia whai hua ai nga

whakaakoranga o roto i nga kohanga reo, o nga kura kaupapa Maori, kura reorua, a, kia waiho mai ma te whare wananga reo Maori e whakau, e whakapumau.

Ko nga kura tuarua e ahua uaua mai ana na te ahua tonu o a ratou nei whakahaere. Tera pea ko nga kura Maori penei i TTpene me Wikitoria me reo Maori anake hei reo whakaakoranga, hei reo e rangona ai e korerotia ana. He maruapo noa?

Wai ka hua!

Mo te kaupapa nui, te whare wananga reo Maori, he maha nga korero, engari no te taunga o te puehu, whakatauhia ana e te katoa o te whakaminenga, me whakatu, a, kia wawe tonu.

Ko te mahi i aianei, he tapae purongo kite Minita Maori hei whakamohio atu i a ia he aha nga whakaaro ote hunga e mate nui mai ana kite reo, a, mana e whakatau pehea, pehea. Ko te mahi i tua atu i tena, kia haere etahi tangata kia kite i a ia hei whakapa noa atu, a, mo muri whakatakoto ai i te purongo, whakapa atu ano hoki kite iwi, kia paku mohiotia hoki e pehea ana ta ratou na aro mai, kore noa iho ranei.

Ki te tonoa atu i te putea a te Kawanatanga, kua

mate ano hoki kite tono ki Te Hunga Whakamana Tohu Matauranga (NEQA) kia whakaae mai ki nga kaupapa mete ahua ote whakaakona o aua kaupapa, tae atu kite whakawhiwhinga ote tohu a tona wa kite hunga ka puta nga ihu.

Kotahi tonu te wairua ote hui —me u, Maori ma! Korero Maori i nga wa katoa, i nga wahi katoa, a, tutuki noa te hui, ko te reo Maori te reo i rangona i roto i nga whiriwhiri. Heoi ano taku na patai, mena ka taea i tenei hui, he aha i kore ai e taea i a tatou hui katoa? Kati te waiho i te reo Pakeha hei reo

matua mo tatou, kia u tonu ki to tatou ake reo

Kati ra, e te hunga i hui mai, aku mihi nui tonu mo koutou i takahi i te nuku o te whenua kia tae mai ai me 6 koutou na whakaaro kite hui. Na te kotahi ote waihoe mete whakairi matamata, u pai ana te waka ki uta. Engari kia maumahara tatou ko te wa o te aio tenei, taihoa ano te tuarangaranga, te whenewhene o Hinemoana!

I u pai ai te hui na nga tumau e tu nei i muri. Ki a Te Kirikowhai me ana kaimahi, tae atu ki a Ngati Wairere me ona karangatanga, tenei ra nga mihi atu aku ake nei, a TTmoti, mete katoa o matou oTe Taura Whiri I Te Reo Maori. Anei ta ratou hei whakatinana i ta matou e ki nei, "He kai na te rangatira whero i taka".

Kirikiriroa marae, noho mai me nga mihi nui a te motu i eke ki runga i a koe i te 1-4 o Poutu-te-rangi 1990. Tena ano tatou katoa.