Te Taura Whiri i te Reo Māori

Muka, Volume 1, Issue 1, 1 June 1988, Page 1

Te Taura Whiri i te Reo Māori

Nau mai, haere atu tenei karere kawe aroha, kawe mihi ki nga tauranga-a-uta, tauranga-a-tai o te ika e takoto nei, tae atu hoki kite waka i hlia ake ai. Tena ra tatou katoa. Ko tenei te tuatahi o a matou panui ki a koutou, kite hunga nui te aritarita kia kaha tenei taonga marihi, to tatou reo.

NGA AHUATANGA 0 TE WHAKATU I TE TAURA WHIRI I TE REO MAORI

Ko te Taura Whiri i te Reo Maori he mea whakatu i te 1 o nga ra o Akuhata 1987 i raro i te maru o te Ture mo te Reo Maori, hei whakahau i te iwi whanui o Aotearoa kia aro nui mai kite reo, a, hei whakamahuri i etahi o nga tari kawanatanga kia whakatakoto kaupapa e pa ana kite reo.

Ahakoa i whakamanatia matou i te marama o Akuhata, no te 17 rawa o nga ra o Noema i ata watea mai ai te Ahorangi kite whakaoti, kite whakatutuki haere i nga ahuatanga e pa ana kite whakahaere, pera i te kimi mai i te nui o nga kaimahi e rite ana mete wahi hoki e ata noho ai matou.

I te ra i taia ai te kawa o te wahi e noho nei te Taura Whiri, i tae mai te Kawana-Tianara, a Ta Paora Reeves, te Minita Maori, a Koro Wetere, te Tumuaki o te Tari Maori, a Tamati Reedy, mete huhua noa kite whakanui i te Taura Whiri me tona kainga noho. Ka nui te mihi o te ngakau ki a ratou katoa.

E hui ana te komihana o te Taura Whiri ia marama mo te rua ra, engari mehemea kite nui nga take, whakaroatia ake ai te wa hui. E ata mahi ana i reira te Ahorangi ratou ko nga kaimahi a te tari o te Taura Whiri.

Ko te hunga i whakatatutia m 5 te komihana o te Taura Whiri nei ko:

Ko nga kaimahi a te tari o te Taura Whiri ko:

Erima Henare (Kaiwhakahaere), no Ngapuhi George Bertos. (Kaiwhakarite) Jeffrey Waite (Kairangahau) Matene Samuel Ruawai (Kaiwhakarite whakamatautau), no Ngai Tamaterangi Kura Wehipeihana (Hekeretari), no Ngati Porou Kevin Hughes (Pononga)

Timoti S. Karetu (Ahorangi), no Tuhoe Klngi Matutaera Ihaka (Kaiwhiri), no Te Aupouri Raymond Harlow (Kaiwhiri) Anita Moke (Kaiwhiri), n 5 Ngati Hikairo Katerina Te Heikoko Mataira (Kaiwhiri), no Ngati Porou

NGA MAHI ATE TAURA WHIRI I TE REO MAORI He nui nga ropu kei te plrangi hui. atu te komihana hei whiriwhiri noa i nga take e pa ana kite reo. Ko te ropu tuatahi ko te hunga whakahaere, whakaako i te reo. Ko te tuarua ko te hunga paho o te pouaka whakaata mete reo takiwa. Ko te tuatoru ko nga Pakeha mohio kite reo Maori. Katoa te hunga e whaiwahi ana, e rite ana, i powhiritia atu kia taki hui mai, me kore e oti he kaupapa kotahi mo te reo puta noa. No te 23 mete 24 o nga ra o Aperira, i hui tuatahi ai te komihana ki Te Kao kia whakamaramatia ai te whakahaere a te Taura Whiri me ona ahuatanga katoa, kia rangona hoki nga wawata, nga awhero me nga awangawanga o te iwi Maori o taua rohe. No te 13 mete 14 o nga ra o Mei, i tu i waenganui i te iwi o Ruatoki te hui tuarua. E pai ana kite komihana te haere ki nga marae huhua o te motu, no te mea ka taea te whakawhiti whakaaro, te tohetohe, a, te whakamihi hoki. Ko te mahi nui a te komihana mete tari i roto i te wa nei (a) he whakamaori i nga kupu i whakatakotoria mai ai e te Tari Ture kia awhinatia te hunga kua whakaritea hei kaiwhakamaori i roto i nga whare whakawa; (e) he whakamaori i nga kupu e hangai ana kite wetewete i te reo; (h) he whakamaori i nga kupu epa ana kite hutupaoro? (i) he kimi ingoa Maori mo nga tari kawanatanga katoa; (k) he titiro i te hunga kaiwhakamaori i roto i nga whare whakawa; (m) he whakamShio atu ki nga tari kawanatanga ina tuku korero ratou kite reo Maori me waiho ano ma matou e titiro i mua i te panuitanga kia ata mohiotia ai kei te tika; (n) he tono i tetahi tapaetanga epa ana kite turanga ote reo Maori i te ao hou kite Komihana a te Karauna mo nga Ahuatanga-a-Iwi ; (ng) he tono i tetahi atu tapaetanga e whakahau ana kia whakaurua ki roto i te tatauranga tangata o te tau 1991 he patai mo te mshio kite reo Maori kite Tari Tatau; (o) he tono i o matou whakaaro kite kaupapa o roto i te pukapuka e kiia ana "He Tirohanga Rangapu", ara, kia whakakorea te Tari Maori, kite Minita Maori; (p) he tono i o matou whakaaro kite purongo a Picot mo te whakahaere o nga kura o te motu kite Minita Kura, ara, kite Pirlmia; (r) he tuhi i tetahi korero mo nga ahuatanga ote reo Maori hei wahanga mo te pukapuka-a-tau o Aotearoa; (t) he ta i tetahi pukapuka whakamarama i te mahi a te Taura Whiri hei whakamohio i te matinitini, i te hakerekere;

(u) he whakahau ite Poutapeta kia whakaaetia mai nga ingoa ake o nga wahi rongonui o Aotearoa m 5 runga i nga puhera; (w) he kimi kupu Maori mai mo nga ahua mea katoa e tonoa mai ana (a tona wa mau katoa ai enei kupu kite rorohiko).

I nga ra whakamutunga o Aperira i haere ta matou Kairangahau ki Montreal; i reira te hui a nga roia me nga kaiwetewete reo kite korero mo te hangai o te ture kite reo. A te 24 o Hune ka whakawhiti te Ahorangi raua ko te Kaiwhakarite ki rawahi tirotiro haere ai. Ko te tino kaupapa ia o te haere he torotoro i nga iwi huhua e rite nei ki a tatou te ngaro haere o 6 ratou reo ake, he whakawhitiwhiti whakaaro, he matakitaki i nga huarahi kua takahia, e takahia tonutia ana ranei, kia ora tonu ai aua reo. Ko te uara nui ko te kitea mai i roto i te haere nei tetahi ahua e kaha ake ai tatou ki to tatou reo.

Hei whakaoti noa ake i tenei karere tuatahi a matou, e mau ake nei tetahi tauira o nga momo mahi e taea ana e matou, ara, etahi o nga ingoa tari kawanatanga me etahi atu kupu i kitea mai e te Taura Whiri.

BROADCASTING CORPORATION OF NEW ZEALAND Kaporeihana Paho

CONSERVATION, DEPARTMENT OF

Tari Taurima

CONSUMER AFFAIRS, MINISTRY OF Manatu Kaihokohoko

EDUCATION, DEPARTMENT OF Tari Kura

ENVIRONMENT, MINISTRY FOR THE Manatu Taiao

FOREIGN AFFAIRS, MINISTRY OF Manatu Tawahi

HEALTH, DEPARTMENT OF Tari Ora

HOUSING CORPORATION OF NEW ZEALAND Kaporeihana Whare

INLAND REVENUE DEPARTMENT Tari Take

JUSTICE, DEPARTMENT OF Tari Ture

LABOUR DEPARTMENT Tari Mahi MAORI AFFAIRS, DEPARTMENT OF Tari Maori OMBUDSMAN, OFFICE OF THE Tari Kaiwawao PACIFIC ISLAND AFFAIRS, MINISTRY OF Manatu Moana-nui-a-Kiwa POLICE, NEW ZEALAND Tari Pirihimana RACE RELATIONS OFFICE Tari Whakawhanaunga-a-Iwi SOCIAL WELFARE, DEPARTMENT OF Tari Toko i te Ora TELECOM CORPORATION OF NEW ZEALAND LIMITED Kaporeihana Aratuku WOMEN'S AFFAIRS, MINISTRY OF Manatu Wahine

AIDS mate araikore ambassador mangai kawanatanga cancer mate pukupuku comma piko condom uhi ure contraceptive device arai hapu diplomat takawaenga facsimile device; fax waea whakaahua fullback poumuri fullstop ira kati 7 jury tekau ma rua macron tohu to Post Office Box Pouaka Poutapeta scrum kakari Ki te pirangitia nga rarangi kupu hou e pa ana ki nga tari kawanatanga, kite hutupaoro, kite wetewete reo, kite ture ranei, me tuhi mai ki: Te Ahorangi Te Taura Whiri i te Reo Maori Pouaka Poutapeta 411 TE WHANGA-NUI-A-TARA Waea: (04) 710-244 Waea whakaahua: (04) 712-768