HE PANUITANGA.

Ko te Kahiti o Niu Tireni, Issue 7, 4 December 1865, Page 17

HE PANUITANGA.

Ki nga tangata epa ana lei enei whenua kia mohio ai kite tvahi mete ra e turia ai te Whakawa. "jVTA, lie Panuitanga tenei kia mohiotia ai, ko te take a nga tangata no ratou nga ingoa e man nei ite rarangi tnatahi i i raro nei, ki nga Piihi Whenua e man nei ii te rarangi tuarua, ka whakawakia a te ra.;kua tuhia nei kite rarangi tuatoru e te Kooti Whakawa ’Whenua Maori, ka turia te Whakawa ki te Whare Whakawa i i Mangonui. Ko nga tangata katoa e whai tikanga ana mo ana take whenua me haere ki reira. Ka oti te Whakawa, ka puta te Karauna Karaati ki te hunga e kitea tona tika e te Kooti: : heoi ano, he tino whakaotinga tena, ekore rawa e tika kia peke mai tetahi tangata ki muri. Na Tiki, Tino Kai tuhituhi o te Kooti. Kooti Whakawa Whenua, Akarana, Oketopa 20, 1865.

Tari Maori, ■ 1 Poneke, 10 Nowema, 1865. taia anei Rongo tana, no te Tai Tokerau, hei . . korero ma te tokomaha. . 0:. Te Raiiere.

Maketu, 18 Akatopa, 1865. E Kara, —Tenei au te tuku atu nei hei titiro iho: ma.TeiKawanatanga i nga. rongo korero, na Te Mea Kai whakawa i tuku mai ki au; he rongo no te mahi a Te Arawa e mahi nei kite whenua o Ngatiawa. A. Ano kite ahua o te rongo korero, tenei a Te Hura me tana Ope kua.whatiki Rangitaiki ki roto, a tenei te noho mai nei ki I te Teko, ki Karatia, e.kiiai ana,-; ka nui te tangata kei reira. Tae mai , tenei rongojki. konei ka hui Te Arawa, ka oti . nga kupu; ;no .te ata: o te Mane, te 16 o nga ra, ka maranga ■ Te. Arawa,' hui katoa' 500 takitahi, haere uta, haere nga waka, e ahu 1 ana ki 'te Teko; Na, kite tu mai te hoa.riri ki reira, ka taupokina te pa, otira kite horo ratou kito te Urewera, kahore pea he pai kia whaia tonutia ; te mea ia me noho tonu Te Arawa. ki .Te Awa-a-te-atua tiaki ai i naianei. ' Naku, ■ Na Te Mete, Kai whakahaere tikanga. Ki te MinitaJMo nga Maori, Poneke. ' ■ o! : : ’ Te Awa-a-te-Atua, ■' 13 Oketopa, 1865. ■ E Kara, —Tenei taku kupu atu kia koe he ope no . Ngatikereru, no Uenuku, me Ngatiraukawa, no nanahi i maranga atu ai ki Paraurai, ko te nuingahoki o nga tangata o reira kei te Teko'; horo noa iho taua pa,‘ kore ana he tangata o roto, heoi ano nga tangata o roto, he tane tokorima, me nga -wahine. toko ono, ko enei i riro herehere mai, he maha ano hoki nga waka i riro mai. Kaore au e mohio, me pehea ranei to tikanga ki anei herehere, kahore hokri whakaingoatia kia ratou etahi o nga kohuru, kahore' ano hoki a ratou pu i. to ratou hopukanga mai; te mea ia he nui to ■ ratou tohe kite riri, kahore a ratou hiahia kite maunga-f rongo. ■' ' Ko Te Hou tetahi o nga rangatira o Ngatiawa ko Rawiri (e pa ana tenei . kia Ngatipikiao) he'tangata nui, ko Henare, Te Rauapakura; e ki ana ahau ko tenei pea te tino rangatira o te Tawera. No nanahi a Te Kanapu ratou ko nga hoa, tokohia ranei, -Na Te Poihipi To Kohn (o Ngatiawa) i whakataki, i rewa ai kite hahau ia Raniera Te Werotokotoko, e kiia ana, kei roto i tetahi repo e takoto tao tu ana; no naianei ratou i hoki mai ai, kahore i kitea; erarigi ko te huarahi o whatinga ote Te Hura ratou ko te Ope ta ratou i kite ai—riro mai ana ana Waka katoa me nga kaho paura 11, me etahi mata, me ara atu mea; kite ahua o te rongo, tenei taua iwi kua horo atu ki Te Teko, tenei ahau te tuku-atu nei kia koe i te kape o tetahi reta;* ano ki nga korero o taua reta, ae, he pono pu kei reira . taua iwi, kei apopo pea oti ai taua mea nei. I kitea etahi o nga pukapuka a Hemi Te Mautaranui ki Matapihi, ki roto ki nga waka hoki. Naku, . Na Te Mea, Kai Whakawa tuturu. . Ki te Tumuaki Whakahaere Tikanga., Maketu. Tauranga, 24 Oketopa, 1865. E kara,—Tenei taku korero e.tuku atu nei ki a koe, ko te Teko, kei te Awa o Rangitaiki, kua horo i o taua hoa maia i a Te Arawa, I horo atu a te-Hura ratou ko nga hoa ki reira i to ratou whakarerenga i te Matapihi, Te-Awa-a-te-Atua. : .Tenei hoki he kape, no tetahi pukapuka noa mai a Te Mea ki an te whakaurua atu e au ki roto o tenei, me nga korero katoa o te taupokinga o te pa. He nui noa atu te pai, te maia, mete ngahau o

:cnei tangata, ki te whakahaere i i nga tikanga ootc i iaere ate Arawa kua oti nei i ruuga ii te oti pai. t Naku. r Na Te Mete, 1 Turiiuaki w’hakahaere Tikanga. I Ki te Minita mo nga Maori, c Poneke. I

Te Teko, 20 Oketopa, 1865. Eno a e Mete, —Na te nui o o te raruraru i muri s ho ji to mana rewanga mai te mane, te ahei ai an te ulii wawe atu i i tetahi korero hei titiro iho man. No - e Turei matou i tae mai ai ki konei—hunuhunua iho 1 matou ki tc Pu. Te tata noa atu matou, keria ana ' io rua e e toru tahi, no te Weherei ka karanga mai te £ 10a riri kia kati te pupuhi kia kotahi ra mete po hoi 1 mrihurihanga whakaaro ma ratou. Kahore he whavhai i nanahi. i Ka tu te ra ka timataia ano te whawhai, no te ionga ka tino tata ta Ngatipikiao ki nga wawa oote { pa, kia 11 nga hikoinga wawae ka tae, na tenei i ; tapahi ka kore ai taea te wai e tera, aki tonu ta te pu, tetahi a a tetahi; ka takiri te ata, katahi ano ka 1 karangi mai tera Kati te pupuhi kia whaia he 1 mrero ”ki atu ano ko au “ heoti ano te kupu me >uta tikanga kore mai koutou ki waho, me homai 1 ; a koutou pu, kahore atu he ritenga ke,” no te whitu * • nga haora ka puta mai ratou, ka homai nga pu. Kua hoatu e ahau aa Te Hura, mete Poropiti, me 1 tahi a a ratou, 28, ki nga Pirihi tiaki ai. Ko te te nuiriga, 54, kei aTe Arawa e tiaka ana, ko anei maku ! arahi katoa atu ki kona, ina haere atu ahau, man te te kupu mai ki aau kia haere katoa tatou Opotiki, kia peheatia ranei. Te mea ia, kahore au i i whakaatu a a koe no ata • o te Taite ka pakaru mai Ngatituwharetoa,tera kia iikarahui. Ka whawhau ito rongo, na tenei whakatokoououtanga o tera i pouri te te ngakau Te ITura, ngoikore ai kite tohe tonu. i ngoikorc ai kite tohe tonu. Ka mate matou ite te hemo kai, kia tere tuku aai i tetahi ma matou. mai i tetahi ma matou.

He kotahi anake o maua kua tu te mata, tokoma tokoono ranei o te hoa riri. rima tokoono ranei o te hoa riri. Kia pai to titiro iho ki ki taku tuhi, he mea roroi noa o hoki i i runga te tino pouri, kahore e taea i nai- a lei.te ata hanga kia pai, e e taea koa hoki aha ite tc alii aki a a pu, ite hua oo te korero ate tangata, me te hure tonu, takarangiroro noa iho. k Naku. t; Naku. Na Te Mea. h , Na Te Mea. Tenei pea kahore i maha ote hunga e man nei o tou ingoa iroto ite Warati nei te haere noa ana; h ta maha a a matou korerotanga ko Te Urewera, eki ana ratou, taihoa hoi anei ra ra tata nei a Kereopa te kua mai ai, ki a maua ranei, kia Meiha Tana ranei. tukua mai ai, ki a maua ranei, kia Meiha Tana ranei. W. AI. P W. M. l’ l

Tari Whakarite tiaki mo to Koroni, S Tari Whakarite mo Koroni, ' v TA le Kavvana te Poneke, 16 Nowcma, 1865. "iVA Te Kawana taua no te Tai Tokerau. i raro iho nei, he rongo tana no tc Te Tokerau. " . Te Horotene. n ~ . a

’ Opotiki, 6 Oketopa, 1865. E Kara, —Tenei au te tuku atu nei i a maua A E Kaba,—-Tenei au te tuku atu nei iate k; pukapuka ko Meiha Makitonore, he i nanahi, ko te putanga tohutohu atu ki a koe, ko te kohakore o A nvenete Makiwahini, o Tariana Keneriki, me Tawhi m Bewenete Makiwahini, o Tariana Keneriki, me Tawhi (i whakahuatia nei ki kanohi, na Meiha Makitonore reta) i tino kite pu oku kanohi, whakararata i hoki o aua i tino nui ai kite hopu kite whakararata i nga iho i nanahi. nui/ai te putanga o te kokiri a-nga Ite ata ote6 ka maranga maua kite whakaeke ra Ite ata ote6/ ka maranga maua ki. te whakaeke

i nga pa e torn tahi, e tu ana i runga i tetahi hiwi-i teitei, kua puta taku kupu kia Meiha Makitonoreratou ko ana hoa Maori kia maranga ratou ki mua hei pane, hapai mai ko ta Kapene Nuirana opednau; Rewenete Ilapimana i arahi, me etahi tangata o tel ope a Kapene Wirihana ra.ua ko Kapene Rohu—peka atu ta Whanganui haere ki maui taiawhio ai, kokiri rawa atu ko to pa . tuatahi, haere tonu, haere tonu, kokiria ko te pa tuarua mete pa tuatoru, kore ana te pupuhi mai a te Hauhau whati tonu atu, ano he hipi, hapai tonu atu nga ngohi a Kapene nWiri-a hana raua ko Rewenete Hapimana hei awhina mo nga Mirihia Maori, ko ta Kapene Bohu ope me era ki runga i nga hoiho kia Makiwahini, he meanohoatu era ki raro kite wharua tiaki ai i nga pu, paura, me nga kai. No konei ka puta mai te kupu a Meiha Parahi ki au kia haere au me era i runga i nga hoiho me nga hawhe o nga Ope a Kapene Niurana a Kapene AVirihana me Kapene Bohu, kite tahu ki te ahi i tetahi Kainga e tu mai ana i runga i teMarakerake ; tahuna iho e au kite ahi, me nga AViti, me nga Riwai me nga Kumara; no konei ano hoki ka unga te Mirihia Maori, me tetahi ope i haere kite arahi i nga taotu i te ahiahi, a kua hoki mai,. kia tahuri raua kite wawahi i nga pa, kite tahu i nga kai kite ahi; muringa iho ka hoki matou ki te pa, tae atu i te tahi o nga haora. Koa ana taku ngakau, moku ka ahei te korero pono atu kia koe, mo te ngahau o te ope katoa, ki. te mahi i tenei mahi tai maha. Nga Hauhau katoa i mate, 22. Kai-a-kiko riro herehere mai, 1. No maua. Toko-toru tupapaku, he Paraiwcti. Toko-iwa nga kai-a-kiko. Naku, Na Te Tara, Meiha, kai arahi i te Ope, Opotiki. Ki te Minita AVhakahaere i nga tikanga Tiaki, Poneke.

Opotiki, 6 Oketopa, 1865. Kara, —I runga i tau kupu mai ki au, ka haerc au me taku ope, tae rawa atu kite pa kua toenera, e puare iti ana i te taiawhiotanga e Meiha akitonore ; no konei ka puta taku kupu, kia tino rapotia, ka keria e mana tetahi parepare ka whakakotoria telain Purepo— kotahi ran e rua tckau koinga te mataratanga mai i te pa, e aki tonu ano mahi a nga pu ririki a tae noa kite 8 o nga ora i to ahiahi, kei reira ka timata a Meiha Makiuore te whai korero. Koi to patai mai nga tangata o te pa ki nga langa mo ratou, ki atu ana ko ahau, me homai nga . me tomo tikanga kore mai ratou; ki mai ana ton, “ Taihoa kia ta to manawa,” —whakaaetia ana than kia kotahi haora; ka pahemo taua haora, ka rero ano matou, ki mai ana ano ko ratou kia tuku rero ratou ki tetahi pa e tu tata mai ana; kihai aei i whakaaetia e ahau. Ka ki mai ano ratou, he 'hi no ratou koi whakamatea ratou, ahakoa tomo it kia matou, kore ana ranei; katahi ano ka kiia u kia ratou, “ Kahore koutou e mate, engari konga ngata anake i urn kite Koliuru -ia Te Wakaiia inita, i a Ilemi te Mautaranui ma. Ko era te Whawakia.” Ka ki mai ano ratou kia whakaaetia ahi o ratou kia haerc mai, kia korero ratou ko nga aori Kuini, whakaaetia ana tenei e ahau; ka itu, ka hold atu ia kite pa. Muri tata iho, ka hold ti ano kia matou, mete ki mai, ka tomo katoa mai !Ji ' :ou ki roto kia matou ; kahore, he ;maminga ke, i ac korero ana ka horo atu ratou ki waho i tua te pa, i (tel mataara tonu ia matou. Mate iho rot :ou, ; tekau matoru, he maha noatu e mate, na to :ou ; karanga tonu mai “ Kati, ka mutu matou,”

i ora ai—(inahoki kua puta :mai etahi o ratou ite wahi o te,pa i bor'd atu nei ratou ki waho—puta mai me te ru-. ki o maua mete homai pihikete) I no reira, katahi ka peke mai auo.ki te patu -i o maua, me te tu tonu o tenei. Naku te ki kia : wahia te pa, kia noho tonus hoki nga tangata ki reira tiaki kia ao tera, ko taku whakaaro lioki tera kia pehia 5 tonutia te tumu o ta maua parekura, No te aonga ake ka haere mai tetahi Maori me te' kara ma, eki mai ana kua mutu ratou, ; ka tukua mai e ratou I a Kereopa me'nga tangata Kohuru, kua mate lioki te nuinga o ratouii te Kokiri a tera hunga ki runga i nga hoiho, i kokiri nei i te wa meake au ka tae ake,Ka ki atu ko ahau, “Ki te mea he kupu' pono tera na ratou, engari kia tere, kua rupeke lioki taku ope hei tiki hei.karapotr ia' ratou ” —kahore i taro ka hoki mai ano ia, me tetahi atu tangata Maori hei hoa mona me te ki mai, ; kia lioki matou ki to matou kainga, ma ratou e haere mai, ka puta taku kupu kia rewa, kahore ano i matara te haerenga ka puta mai koe ka riro ia koe te tikanga. : E kore e alien te whakaputa kau te kupu whakapai mo ia tangata, mo ia tangata, ia ratou katoa e mahi tino pai ana, te mea ia me whai kupu ahau : mo te koha kore a Meiha ■ Makitonore ' ratou ko tana ope Maori, me to ratou ngahau kite awhina i au, tena nga tupapaku me nga kai akiko, he iti ia te mate, he nui noa atu nga hua o tenei hihingatanga. Naku, Kia Meiha Parahi, -Na Tapa, Kai whakahaere i te ope, Opotiki. ’ Meiha.

Opotiki, Oketopa 5, 186-5. E Kaba,No te 10 o nga haora, ite ata o 5 o Oketopa ka maranga maua, 40 Paraiweti me nga Apiha tokowha me ahau, ka whakawhiti matou i te awa o Opotiki; te take he rapu i te ara kata e ahu atu ana kite pa o Kereopa, i a matou ,e haere ana, ka kite matou i etahi kau, me etahi hoiho, na te Hauhau, e kai mai ana i tetahi kainga i tahuha e matou kite ahi i mua tata atu; ka haere atu matou kite whin mai, ka puhia mai matou ete hoa' riri, ka hoki matou ki runga kite pa whakatikatika ai ito matou haere ; katahi ka hapainga .atu e maua, ka horo haere ratou ki tetahi pa hou etu mai ana ite taha ote repo. He nui te ahua kaha mai o taua pa, no konei ka whakatuturia e ahau ■ etahi;tangata hei tiaki kei oma taua iwi, katahi ka z timata te pupuhi atu, ka tatari hoki maua kia tae mai o maua hoa,"'taka ana te haora katahi ka tae mai, (Ko Kapene : Kepa mete nuinga o te Marihia Maori, me tera ki runga kite hoiho he tekau ma ono, ko anei i tae.wawe mai) ka whakaturia e ahau a Kewenete Makiwahini me tera* ki runga ki te hoiho kite taha ki maui, kei tapoko mai he kai awhina mo te hoa riri i era atu o a ratou pa i runga’ ite puke ki muri ia matou, kihai i roa ka tae mai ano he hoa mo maua, ko nga ope a Kapenc Niurana raua ko Kapene Bohu, he Puihireina, raunatia iho te pa, kahore he wahi kia takoto kau, he aki tonu te mahi ate pu ririki, he kotahi o maua kua mate; tokomaha nga kai-a-kiko. No-konei ka whakaaro au engari kia tukua atu te rongo kia koe kia tukua mai e koe tetahi atu ope hei hoa mo maua, kei aliei te hoa riri te puta hi waho tahuti ai, kia kaha ai ano hoki maua ki te paua atu i tera, ina haere mai kite awhina i o ratou e raunatia nei e maua ;he takiwa iti ki muri o tenei, ka tae mai : a Meiha -Tapa ki riro i a ia te tikanga. Ko etahi ote hoa riri i mate i mohiotia e ITori Kawakura, (he tangata tenei no Ngatiawa, 1 i oati i te oati piri ki, konei nei) ko Pauro ko Timoti, ko Akuhata, he tohunga anei no Hauhau he ripeka whero k) runga ki .o;ratoiv:uma;e piri ana. Ko ITeremita Kuhupaeru hoki itetahij ko to tangata:tenei nana i potae te taura ; ki 3 te kaki o Te Wakana, aiunuri iho ko ia tetahi’nana i ! tapahi- tona kaki. ni J Hepainoa atu tetmahi a te- hunga i : runga i nga

hoiho, o tera kia Bewenete Makiwahini, kahore he mea poka atu te tupono pu mete whai wahi i tenei kokiri a ratou. I mua atu o te taenga mai o Meiha Tapa tokotoru o nga Hauhau i mate i a matou pu. He nui noa atu te pai o te mahi o te ope. Naku, Na Makitonobe, Kia Meiha Parahi Meiha. Kai' whakahaere i te ope, ‘ Opotiki. '

Ko te ope tenei i tu'ki te riri ki Opotiki, i te o 6. Oketopa, 1865. Nga Marihia Pakeha, 1 Meiha, 2 Kapene, 5 Apiha, 11 Haihana, 142 Paraiwete. Tera ki runga kite hoiho 1 Apiha, 2 Haihana, 20 Paraiwete, hui katoa nga Pakeha 184. Marihia Maori, 1 Meiha, 2 Kapene, 7 Apiha, 10 Haihana, 100 Paraiwete; hui katoa 120. Te , ope katoa hui katoa, 304. Te Tapa, Meiha.

Nga tupapaku me nga tao-tu o te ope i tu kite riri ki Opotiki i te 5 o Oketopa, 1865. . , Toko 3, Nga tupapaku. Toko 9, Nga kai a kiko. Te Tapa, Meiha. Waiapu, 17 Oketopa, 1865. E Kara,-—Tenei au te tuku atu nei i nga rongo taua o konei hei titiro iho ma te Minita whakahaere tikanga' tiaki mo te Koroni, ara nga rongo tenei, ko te horonga o Puke Maire, mete tomokanga mai o te iwi nei ki roto kite maru o te Kuini, i Wharekahika ko nga tangata man pu 205, ko nga wahine me nga tamariki 300, tenei hoki nga korero o muri h iho o tera.

I te ata o Te Turei, 3 o ! Oketopa, i te mea kahore ano i puao noa te ra, ka maranga maua mete ope l ki Pukemaire, kua kitea e ahau i mua atu etahi wahi hei nohoanga mo matou, hei reira whanga tonu ai, kia tae mai ra ano he hoa mo matou i Opotiki,-i tera kia Meiha Parahi: ka tae matou kite pa, ka tae mai hoki kia matou, nga tangata o Tuparoa, 1 ka -akina e matou te pa kite pu, ka nui te ngahau o ratou kite pupuhi mai, wahia ana e matou tetahi o nga pukoro o te pa, riro ana tera ia maua purutia iho mo tetahi wa poto, hua noa maua ka horo to pa. Ka ringihia iho 'nga hua o.te rangi, me kore ote kariri, (kahore ano hoki nga kaata hari paura), ka tae kite torn o nga haora ka hoki matou kite kainga, ko o maua i tu i te: mata, he kotahi tupapaku, tokotoru kai-a-kiko; o te hoa riri, toko-waru nga tupapaku. Te mea ia kahore aku kupu whakahe mo te Apiha, i a ia nei te tikanga mo te r hari i nga paura. aha aha, otira engari me i tukua ake e ia tetahi ki runga, kite hoiho, e ahei -ana hoki te pera me i mahara ia. Muringa iho, ka hokia ano e maua te pa nei, ka tuturu taku whakaaro me keri, ka oti katoa nga mea te whakariterite, ka mao te ua, ka mimiti haere nga awa, ka whiti mai o matou Maori, ka oti'katoa nga whakaaro mo te .haere ka tukua atu e ahau a Kapene AVeterapu me ana tangata i te po o to Ratapu, mete tohutohu atu ki a ia kia noho' tata atu ia kite pa, mete noho huna tonu,- kia ao ra ano te ra hei reira ka whakatata atu kite pa, puta katoa i a ia. enei whakaaro tae atu.ia ki reira, tupono pu ko Te Hotene me ona hoa, tae atu ratou kite pa, tirotiro kau ana, kore rawa he tangata i roto, tukua mai ana te rongo ki an, , haere tonu atu ana ahau ki'reira,i roa ai ahau he tatari’tohu noku kia -kite i haringa atu o nga mea hei keri rua me era atu mea. ■ Kua waw r e ahau te pa titaritari

noa iho, na te kore o te whai tangata o te pa i hiahia ai ahau kia kimihia kei hea ranei taua iwi; katahi ka tapoko o matou hoa Maori kite ngahere kite kimi, kitea tonutia iho o ratou waewae whaia tonutia atu e matou ite ata; ko Bewenete Piki, ko Tuke me nga Pakeha 30, me nga Maori, no te ata tu ka maranga, tika atu ratou ma uta kite Kawakawa; ko ahau, me etahi Maori, me nga Pakeha, era kia Kapene AVeterapu raua ko Enetaini Bohn, i haere na te taha tika, hei hau koti. Tena kei ta Rewenete Piki pukapuka nga korero o ta ratou haere, kaore ahau e whai kupu mo ta ratou maia, heoti ano te kupu mo ratou, i puta to ratou wahi. Tenei nga kupu o taku haere. Kahore i maranga wawe taku ope, he ngenge no nga hoa o Kapene Weterapu, kahore hoki ratou i moe itepo ote Batapu, mete mahi nui ite Mane ki te wawahi ite pa, moe rawa atu itepo ki Horoera, kahore e ahei kia tae rawa atu kite Kawakawa 'e he ana hoki te tai.

Kahore ano i takiri noa te ata o teWenereika maranga atu matou i Horoera, tae atu matou kite Kawakawa he pukapuka kei reira na Bewenete Piki, he whakaatu mai nana ki au,i nga rongo o tana taua; ki mai ana hoki ia terate hoariri kua tomo ki roto ki tetahi pa kia ono maero to mataratanga atu, kei te whai atu ia. Ki mai ana hoki etahi AVahine tokorua i man herehere ite taua aTe Piki,tera a Ngatiporou kua pai kia mutu te whawhai. AVhakahokia atu ana e ahau te kupu ki a Piki “Ki te mea e pai ana Ngatiporou kia tomo tikanga kore mai ki roto ki a taua e pai ana, kite kore, tenei ahau te haere atu nei, kia whakaekea te pa.” Tena ano kei ta Piki reta nga korero ote mutunga o tana whawhai, ma tera koe e kite ai i tikanga kore taua maunga-rongo. Tae mai ki au nga rongo ote mutunga o te whawhai, kua tae atu au kite pa, hapainga katoatia to ope katoa kite Kawakawa,noho ana matou ki reira,he maha o matou po ki reira. Kei reira te Bunanga o maua hoa Maori, mete nui ote korero whakapai a ratou mo o ratou hoa Pakeha. Ko tetahi o nga tangata i reira ko te Aopururangi, he Hauhau taua tangata, ton apa kei te taha ote moana, ki waenga o Opotiki o AVaiapu, ko te ingoa o tona pa, ko Baukokori, ki atu ana ahau ki tenei Bangatira i runga ite hiahia o aku hoa Maori (ko Te Hamarini te kai whakamaori) “ Me whakarere e koe to whakapono me o pu, me oati koe ite oati, kaua e pahemo te ra tuatahi o Nowema ka oti ia koe enei katoa,” whakaae mai ana ia. E pai ra kia ki mai te Kawanatanga, i tika tenei mahi aku.

He iti atu era korero aku ki a koe. Ko tenei anake, i noho roa matou, kite Kawakawa tae noa kite Ratapu katahi matou ka hoki ki AVaiapu, ka nui ano hoki te takaroa oto matou haere, no nanahi no te Mane ka whakahonore nga Hauhau ki to matou kara. NaTaitana tenei kawenga, nana hoki i hopu herehere etahi o nga tangata na nga Rangatira i tohutohu, a nana i whakaoati te nuinga, oati hari noa iho ratou ki taku titiro. Kua he rawa to ratou manawa, kei te pouri rawa ratou mo te mea i hapai ratou ite patu i runga i tenei tikanga wairangi; ki toku whakaaro kahore he tikanga kia manawapa noa ai te Kawanatanga mo Waiapu kaore e tutu noa te puehu ki reira a roa noa atu.

lau e whakaoti ana i tenei reta me whakapuaki ahau mete nui rawa o to whakapai, i toku whakaaro mo te pai ote mahi a Piki. Ko te tino pai tera, me aro pai atu ana te Kawanatanga ki a ia, mo tona ngahau kite whakahaere i nga tikanga ote whawhai, Ko Tuke ano hoki tetahi tangata, kore ana whakaaroaro mo te mate. Nui atu te pai ote mahi a nga Apiha, me nga tangata katoa e mahi nei matou ki konei.

Ite mea e whakaekea ana te pa ite tomokanga atu o te pukoro ko Kapara Wati o nga AVaranatia o

Ahuriri, te mataati ki roto ki to pa kahore ona kanohi i i kamokamo roto i te aki a a te pu. , . h;-> He nui noa atu hoki to Taitana wahi kite whaka* haere nga tikanga ki nga Maori me nga Pakeha, ,he nui tana main awhina i i ahau. ■ , . , Ka nui te toa o o nga Maori o Tuparoa, me o ratou i Eangatira, me Eopata raua ko Te Hotene. Aitorf oil t Nui rawa atu tc tika o ngawhakaaro oTc Mokena,* j o tana malii kite kimi tikanga, tika rawa kia kiia j tenci e te Kawanatanga he tangata whai whakaaro o o ) mua o naianei. mmd 3 Heoti ano nga korero, na, iiau e whakaae ana mo ite haere ki ia wahi, ki ia wahi, o o Niu Tireni, ki nga wahi katoa e hiahiatia ana e e te Kawanatanga kia ) unga ahau ki reira, ko taku tenei inoi nei, kia tukua i ano hoki enei aku hoa ki reira, hoi hoa moku. i Naku ‘A At , Na Hemi : Pereiiia, 3 Kia Kapene Horotu, Meiha? I Ponekc. i 3Ko nga tangata anei i i hi i te mata ki Hungahunga- , toroa ite 11. o nga ra Olcetopa, 1865. ok ; Kotahi te Pakeha he Waranatia no Ahuriri. A r,bl i Kotahi No nga Maori Kuini; ko Arapata, kei te e huwha te Mata. a Tokowhitu ote Hauhau, ho Wahine te tokowaru. 1 Na Te Peka, Takuta. a Te Omana, Takuta. a Hungahungatoroa, 11 Oketopa, 1865.' ’ E Kono, Tena koe. Ka haere atu maua ii to e tatou pa i te Hatepe kite whai atu i te Hau Hau i i • horo atu nei i i Pukemaire, apiti mai kia maua hokoe iwa no Tuparoa, ko o ratou Eangatira ko Te Hotene e raua ko Eopata, apiti mai ko era Maori no te Q Hatepe, he kotahi tekau, me nga Pakeha e torn j tekau. Hui katoa lie kotahi ran e toru tekau ’ takitahi. Tika tonu matou i i roto ii te kuo, e e anga e ana kite Kawakawa, he kainga Maori tenei koi te e puaha o o Te Awatere, takoto haere ana i i runga i i te 0 huarahi nga waewae o o tana iwi a Te Kawakawa, ks .• tekau ma rima macro oo to maua haerenga k? .• rokohanga e e matou tetahi Hau Hau; ;ki tana ki tera etahi ote hoa riri kei Te Kawakawa, tere tom “ to matou haere, nui atu te kino ote huarahi, he [.• maunga, he kuo, he wai, maku tonu iho i i te wai nge

pakikau o nga tangata a tae noa, e rua tekau ma warn maero oTe Hatepe ki Te Kawakawa. Ka tata atu matou ki Te Kawakawa, ka kitea atu etahi tangata tokorima, i runga i nga.hoiho, e whakawhiti atu ana i te awa; ano i haere atu i Horoera, e kitea atu ana ano hoki he pawa ahi, ka tata pu atu matou kite kainga, ka kitea atu e nui ana te Hau Hau ki reira, ka kotahi rau iari te mataratanga mai, katahi matou ka kitea e ratou; heoi ano kahore ratou i tirotiro, engari i matiti tonu mai ki konei ki to pa nei, whaia ana e matou, otira kihai tetahi i rokohina e matou, e ngenge ana hoki maua i te haerenga i te whenua tawhiti, he kotahi maero i whaia mai ai, ka kite au i te huhuakore o te whai tonu, katahi ahau ka whakahoki i te ope kite kainga noho ai, ka tae te wati kite rua i te ata nei, ka ara matou ka hapainga mai ki konei; i te huarahi matou e haere mai ana, he awa te huarahi i taua wahi, kia rua atu maero e haere ai ka tae mai kite pa, tupono pu he ope Hauhau, tatauria tonutia nga whakawhitinga katoa o te awa mete paua haere e matou, a-a-a, ka whati torere haere mai ki to ratou pa, mete whai tonu mai e matou, ka tata,mai matou ki.te pa kia kotahi rau kia rima tekau hikoinga waewae, ka puma te pa, katahi ka tikina ka ngokitia atu i te taha.o te pari (e tika ana kia kiia tera he pari, no te mea, ki to paheke i reira te waewae o te-tangata, taka tonu atu, j mate tonu atu) e Tuke me etahi hoa, Pakeha, Maori

[xoki, tera he wahi tcitei kei tua o te pa, ka noho ratou ki reira pupuhi iho ai ki roto o te pa, aki tonu ;a:te pu hanga a tu noa te ra, no reira ka tae mai to torero ' kia . whakaorangia katoatia te hunga e pai mo ;e ora ratou, e homai i a ratou pu; he kotahi te laora i whai ai ite kupu, ka whakaae a Ngatiporou; ic kotahi ran e rua tckau nga pu i riro mai, ko nga ;angata i man, nga tane e rua rau, nga wahine me nga ;amariki e torn rau, hui katoa e rima rau takitahi, ko e mangumangu ko Ropata tetahi, he kore no te laeana mo nga ringaringa ka meinga eau kia herea .naringaki muri ki tana tuara; ko Ngatitohea ihoro Pu kite puihi, tokotoru i mate i a ratou e'rere ana i e pari, na te pu i mate ai; nga tupapaku o te Hau Pau, kia rua tekau pea, he tokomaha nga kai-a-kiko, 7 okotoru anake o matou itui te mata, tokorua he ’akeha, kotahi te Maori- ko Arapeta, i tu kite Luwha. Pai rawa atu te mahi a oku hoa Pakeha, Paori; na to ratou manawanui i puta ai te mahi, na o ratou kohakore i puta ai nga mea katoa, i whati ,i te hoa riri ite mea e tatauria ana nga whitianga o e awa. Me puta atu hoki tetahi kupu whakapai atu maku :ia koe, mo Tuke, he nui tona .maia to ratou ko ana loa i.piki atu nei i te pari. Naku,

Na J

Piki,

teweuete.

Nga tupapalcu me nga kai-a-kiko o te luhawliai ki Pukemaire i te 3 o Oketopa, 1865. Kotahi te tupapaku Pokotoru nga' kai a kiko. Te Omana, Takuta. Te Peka, Takuta.

j* * Kahore tae mai.—W. R.

Ko nga ingoa o nga tangata e mea ana no i ratou nga Piihi na ratou ko ona hoa. Te ingoa o te Wlienua me te Takiwa lioki. Ko te ra e e Whakawakia ai. A-hipene Te Pae Peria, kei Till ema 19. ' Oruru. Tihema 19. Karafa Te Kawau . . Baiigirangiiia, kei Mangatete n n Peiliana Kiriwi Ik ci. t c Otarapoka „ J? V