NGA NUPEPA.

Aotearoa, or the Maori Recorder, Volume 1, Issue 1, 1 January 1861, Page 9

NGA NUPEPA.

He tika ianei te kupu o nga tangata Maori e mea nei, ka nui te puku whakatakariri o nga kai mahi nupepa. ’ ■ E ki ana te tangata Maori, e whakariroiaketia ana a raton tikanga, a, hira ana nga kupu kikino i te whakaaturanga ai o nga he ririki o te Maori, ko nga he a nga Pakeha, ekore e ata whakina; he mea ano, ka huna kia ngaro, Kowai ra hei whawhati i tenei kupu a te Maori ? He tika koa

ta ratou kupu. Na, i kore ai te whakama nga Pakeha kua whiwhi noa atu ra i te mohiotanga nui, he takahi tonu nona i nga ritenga pal; a no reira ka ponri haere te hinengaro puta whakarere nga korero weriweri e mataldtakihia nei Id o ratou nupepa. Ko te pono e penei ana mete korakora alii e ngitia ana i runga i te pou tarewa i tenei wahi, i tera wahi, a, ka whano ka mate ana korakora, no te mea, e purupuru ana te rangi i nga ban whakamate mo te pono. Ko te take koa tenei i he ai nga korero o nga nnpepa, ekore hoki e taea e te Itiopiana te whakaputa ke i, tona kiri, me te repara ona kotingotingo; .waihoki ekore e ahu mai nga korero pono me nga main pai, i a ratou “kua taunga nei ki te hanga kino.” .

“ Ano te miharo ake ”eai ta tetahi kai tuhituhi tika, “ kite mano e rapu nei i te pono/. tokoonon nga tangata e ‘hopu ana i tana tika. Otira, i pai te 1 tangata kite he, i pai kite hara; ko te mea ia, he hara ano nga he katoa. Ko te pouri e arohaina ana, kaore e aroha kite maramatanga, no reira koa i hohoro ai te peka ke te tangata i te ara o te pono.”

Otira, Ida mahara nga hoa Maori, ehara i te reo o te iwi katoa te korero o nga nupepa; he mea ano he tikanga ke ta'te iwi, he tikanga ke ta nga nupepa, ko aua korero e whakahengia ana. He tika te whakahoatanga ote hunga tutu kite kore.ro kino e puta ana mo te tangata mo te iwi, ko nga tangata ata whakaaro ia, e tae atu ana ta ratou titiro ki tua o te kopare i tauaraitia ai te kino o te kai tuhituhi, a, ka ponri ka whakaririka ratou; ko ana korero kino ia, me ko te taunga atu. AYaihoki, Ida rongo nga hoa Maori, ko nga kai tuhituhi o nga nupepa, he unga na etahi atu i runga ite utu. Ko a ratou nei korero i pai ai, kahore e whakaaetia kia puta; engari konga kupu e hiahiatia ana e nga rangatira no ratou te perehi. E penei ana ratou me nga pononga ote iwi e utua ana, e herea putia nei o ratou whakaaro e te moni, te mohio ki te wa emutu ai a ratou mahi, me o ratou utu.

Me mohio hold nga tangata Maori, he mea ano, ka utua pukutia nga kai tuhituhi pepa, he mea ano ka hokona nga perehi, e nga rangatira whakaaro kino e whai mana ana, kei panuitia kite ao a ratou mahinga he i roto i o ratou rangatiratanga. Na, ina pera, puta nui ana nga kupu whakapai mo nga tangata kua oti rate weiti, a kitea ana to ratou

mamatanga. Mai raia, kna tan ki ana tangata te he, a, e neneke noa ana ki runga ki tenei tahuna onepn, ki tera tahuna, e tan kan ana, here he pntake ake o nga tikanga. Ko tenei, kei titiro whakamataku nga iwi Maori ki nga korero i roto i nga nnpepa, aho e hapainga ana te pono e ana mea tito kan; engari, me whakamana ratou ite kupu nni, kupu pai rawa kua oti te tuku max, —“ Whakamatautauria nga mea katoa, Ida nki te pai.” Na, kite mana tenei kupu null a ratou, ko reira ata kitea ai, ko te nui o nga korero o nga nnpepa, he peuei ano mete korero tara. ’ Nui atu nga korero whakaohooho e kitea ana ki roto ki nga nnpepa whakarihariha o enei ra; a, ko ana korero e kai rna ana ki a raua whakakorero. Ko tetahi upoko o ana korero Kei kai i tetahi upoko, a, pan ake ano i a la, ite kai tnhitnhi te hbro ana mea korero. Me whakatanira i konei tetahi o ana korero kai rua, kia ata matan ai nga hoa ki ta maton eki atn nei. I roto i tetahi nupepa i Akarana, i pai rawa ana tuhituhinga i inua atu nei, i puta nui te whakapai o te tini ki tana nnpepa, i naianei kua huri, kna huri kOaro tona koti, a, kua ahua hauwarea noa iho, e ki ana tana pononga whai utu i te 21 o Tihema 1860 :

“ Ina tae mai nga hoia apiti mo enei, e mea ana maton kia ngahan tonu te mahi. Me patu te take ote kino; a, ahakoa mea nga tangata Maori kei Waitara anake te kino, e mokio ana maton, tena atn ano. Ko nga mangangatanga kei Waikato katoa/’ ‘

Ko te tangata knare kino, nana nei i tnhitnhi ki tana pene tenei karanga whakatoatoa, e kowhinwhin ana i te ahi ote whawhai kia mura nui; e tono ana hoki i nga kai whakatakoto tikanga kia nnga atn he hoia ki etahi atu wahi. Otira, kia ata wakaaro nga hoa ki enei korere. ana no tana nupepa kotahi,— enei korero nganrua ka taia nei:— “ Ko ta maton i tino kino ai, he whawhai ; a, ko ta te mano e noho nei i pai ai, kia hohoro tonu te mutu.”

He tanira tenei, i tangohia mai i roto i nga mea e maha, kia kitea ai te mahi kai taha rna o tend tu korero. Na, ko tenei, ka tnkna atn ta maton kupu Ida puta ki nga, iwi Maori, i runga i te uekaha o te ngakan whakaaro, kia kana ratou e inn i nga wai whakamate, e ngan kino nei i te tangata, iroto i etahi o nga korero o nga kai whakairoiro nuP a *