1.—3

16

11. Ka mutu te whiriwhiri, ka tutuiu te whakaaro a te Kawanatanga c kore ratou c pera, ko te take, i runga i te uaua o etahi take-a-ture c pa ana mo te taha kite whaimana tanga o nga riihi, tera c riro ka utu te Kawanatanga ki nga Maori i runga i te mahara kei te ahua awangawanga te taitara ki nga riihi, a ka utu hoki kite hai-tango riilu i rungi i te mahara kei te tika te taitara. Kitea ana kaore rawa c taea te whakaaro tika atu c hia ranei nga moni kapeneheihana tena c riro hei utunga atu ma te Kawanatanga. 12. I te 20 o Hepetema, 1910, ko Mr. Skerrett, mo te talia ki nga Maori, ka tuhi atu kite Minita Maori c akiaki atu ana kia whakaputaina he Ota Kaunihera i raro i tekiona 203 0 te Ture Whenua Mauri, 1909, c whakaae ana kia hokona c ona rangatira o ratou paanga kite kai-tango riihi, me te ki atu kite whakaaetia c te Karauna tera tikanga ka hangaia c te kai-tango riihi he kirimini kia wawahia c ia taua whenua i roto i nga tau c toru i muri iho i te ra o te hoko kia kaua c nui nga eka o ia wahanga i nga eka kua wliakatakotoria i roto i Wahi XII o te Ture Whenua Maori, 1909. I ki ano a Mr. Skerrett mehemea ka whakaaetia c te Kawanatanga tera tikanga ka watea atu ratou i nga kerenie katoa a nga Maori ranei a te kai-tango riihi ranei ki runga kite Assurance Fund. 13. I te 5 o Tihema, 1909, oti ana te whakaaro a te Kawanatanga me whakaputa he Ota Kaunihera i runga i le tono a Mr. Skerrett, te tino take i whakaaro pera ai koia tenei, ma tena tikanga ka pumati te whakanohonohoia tatatia o Mokau-Mohakatino Poraka hei wawahanga ririki. 14. Katahi ka tukua he tono hangai, mo te taha ki nga Maori me te kai-tango riihi, kia whakaputaina he Ota Kaunihera, a kia whakaaetia hoki c nga Maori no ratou te whenua, kia hokona atu kite kai-tango riihi o ratou paanga mo te .£25,000 moni tonu. 15. I whakahaerea aua tono i runga tuturu i nga tikanga o te Ture Whenua Maori me nga rekureihana i mahia i raro i taua Ture, a te mutunga iho whakaae ana nga Maori ki te hoko i o ratou paanga, a whakaputaina atu ana he Ota Kaunihera c whakaae ana kia puta taua hoko. 16. Mo nga tikanga o tena hoko, wariutia houtia ana te poraka c te Tari Wariu i runga 1 te tono a te Poari Whenua Maori, a whakatuturutia ana te wariu o te whenua katoa c nuku iti atu ana i te £40,000. I runga i te tono a te Komiti, ka whakapuakina c Te Maine (Mr. Massey) he kupu a whakaatu ana i nga tikanga epa ana ki tenei take i mahara ai ia c tika ana kia tv he uiuinga. Koia tenei nga korero a Mr. Massey :— Mr. Massey: I mahara ahau c kore c whai tikanga kia korero ahau, i te mea na aku korero hoki i korero ai au i Akarana a i roto hoki i te Whare koia i tv ai tenei uiuinga. Otira, kua tuhituhia iho c au etahi kupu c whakaatu ana i te aronga o te takoto o tenei take ki taku nei titiro iho, a kite pai mai koutou ka panuitia atu c au : — (1.) Ko nga Poraka o Mokau-Mohakatino, hui katoa 53,000 nga eka whenua, a riihitia mai c Mr. Joshua Jones i nga Maori no ratou mo nga tau c rima tekau ma ono timata mai i a Hurae, 1882. (2.) Hei buarahi c kitea ai he moni hei ■.vhakamahi i taua whenua moketetia atu ana c Mr. Jones tona whaipaangatanera ki tetahi ropu i Ingarangi. (3.) Ka taka haere nga wa ka whakakopia te mokete c nga kai-tango mokete, a hokona atu ana taua wlienua i Niu Paremata i runga i te ota a te Kai-rehita o tfi Hupirimi Kooti, a hokona mai ana hoki c nga mangai o nga kai-tango mokete. (4.) Nga kai-tango mokete, i te mea kua riro i a ratou nga paanga-a-riihi, katahi ka hoko ra waho atu i aua paanga kia Mr. Herrman Lewis. (5.) Moketetia atu ana c Mr. Herrnian Lewis taua whenua ki taua ropu i Ingarangi i hokona mai nei c ia i a ratou, i o ratou mangai ranei, taua whenua, mo nga moni c rite ana ki nga moni i hokona ai c ia, ki reira tata ranei. (6.) Ko Messrs. Findlay me Dalziell nga roia mo Mr. Herrman Lewis, me nga kai-tango mokete hoki o tetahi wahi o tona paanga c tae ana kite £1,000. (7.) Xi te titiro Jho i whawha atu a Mr. Herrman Lewis kite Kawanatanga, ma ona roia ranei ma tetahi atu huarahi ranei, te tukunga iho whakaputaina ana he Ota Kaunihera kia ahei ai ia kite hoko mai i te katoa o te poraka nei i nga Maori no ratou, a na kona hoki ka watea atu i nga tikanga c pa ana mo te nui o te whenua c riro i te tuku c mau na i roto i te Ture Whenua Maori, 1909. (8.) Tv ana he hui a " nga tangata no ratou te whenua c noho huihui ana " ki Te Kuiti. a puta ana he kupu na Mr. Herrman Lewis kia hokona mai eia te whiriihoura. Kaore i whakaaetia tana kupu. Ka tv ano tetahi atu hui. aka hikitia ;a i taua hui i hikitia nei oti ana te whakaaro kia whakaaetia kia £25,000 moni a kia ,£2,500 hea i roto i tetahi kamupene taihoa c whakaturia, mo te whiriihoura ote whenua. Kati, ma whikangia atu c tae ana tena utu ki te 10 hereni me te 4A kapa i te eka; a c kiia ana hoki c hara taua hui i nga tino tangata c tika ana hei mangai mo nga Maori no ratou te whenua. (9.) I tv he hui na te Kawantanga i te 15 o Maehe i tenei tau, ko te Honore Timi Kara te Tumuaki o taua hui, a no reira ka whakaaetia kia whakamanaia te tukunga o te whenua i whakahuatia nei c tetahi Ota Kaunihera. Tv ana te Poari Whenua Maori i Te Kuiti i te 22 o Maehe, engari ko te Kahiti me te Ota Kaunihera no te 30 o Maehe katahi ano ka perehitia, ara kotahi wiki rawa i muri mai o te whakamananga o te hoko c te Poari Whenua Maori. (10.) Kaore te kamupene c mea ana kite tuku atu i ona whai manatanga ki nga minera ki ntra tangata noho hou o tana whenua, no reira, hui atu ki era atu poraka whenua Maori i taua takiwa c puiitia ana nc;a riihi c te kamupene c etahi ranei o nga mema o taua kamupene, kite tikanga ka whiwhi ratau i nga whaimanatanga kntoa ki nira whenua whai waro (coal) kei te tai hauauru o te Takiwa Porowinitanga o Taranaki,